885

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԺԴ

- 1587էն առաջ

ID

Number

885

Old record number

2169

Title

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԺԴ

Start date

End date

1587էն առաջ

Date details

անվարժ գրչութեամբ մանր յիշատակարանի մը մէջ կը յիշուի ՌԼԶ - 1587 թուականը, որով կ'ենթադրենք որ անկէ առաջ գրուած ըլլալու է Ձեռագիրս։

Copy place

անյայտ։

Reference

Type

Number of pages

282

Dimension

12x17

Layout

միասիւն (8x12,5)։

Writing details

նոտր։

Codicology

Ա-Ժx12 (Ա՝ 9 թղ., Բ՝ 2 թղ, Գ՝ 6 թղ., Դ՝ 10 թղ., Ժ՝ 4 թղ.), Ա-ԺԵx12 (Ա՝ 11 թղ., ԺԵ՝ 6 թղ.)։

Principal subject

Subject details

թուղթ։

Number of lines

27։

Binding

դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով, աստառը կարմիր լաթ. ինկած են զոյգ փականքները, առաջին կողքին վրայ մնացած է երկրորդ մետաղէ գամը՝ պսակով։

State of preservation

բաւարար. թէեւ արտաքսապէս մաքուր, սակայն մկնակեր են առաջին երեք թուղթերը, եւ թուղթ ինկած է ընդ մէջ թղ. 20-21 (10 թուղթ), 28-29 (4 թուղթ), 109-110 (3 թուղթ)։ Թղ. 9-32 անջատուած են Ձեռագրէն։

Copyist

Մալխաս։

Owner

Վարդան վարդապետ։ Յաջորդաբար գուցէ նաեւ Խաչատուր երէց։

Commanditaire

Illuminator

Binder

անյայտ։

Parchment flyleaf

չունի։

Lettrines

միայն թղ. 1ա, թռչնագիր եւ միագոյն։

Initials

կարմիր։

Marginal illuminations

Images

եւ այլ զարդեր չունի։

Canon tables 1

Canon tables 2

Title text

Blank pages

թղ. 281ա, ուր յիշատակագրութիւն մը կամաւոր ձեռքէ ջնջուած է, թղ, 281բ-282բ։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 102ա. «Յիսուս ճշմարիտ Աստուած, բարեխօսութեամբ սուրբ եւ սքանչելի հայրապետին Ներսէսի, ողորմի ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէից, եւս առաւել ըստացողի սորին հեզահոգի եւ բարեմիտ Վարդան վարդապետին եւ իւր ծնողացն եւ յասկականացն եւ բարեկամացն առհասարակ ամենեցուն Քրիստոս Աստրւած ողորմեսցի. «Եւ ինձ տառապեալ Մալխաս գրչի իմ ծնողացն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, կարդացողիս եւ լսողացդ եւ որք զողորմին ասէք. ամէն»։ 2. Թղ. 110ա. «Աւգնեա՛ հոգի Աստուծոյ, եւ զսկսեալն իմ կատարեա՛ յաւարտումն հասուցանել ի բարին Քրիստոսիւ»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Թղ. 109բ. «Յիշատակ է Տիրացու Ղազարին. որ հանդիպիք տուք զողորմին. թվ. ՌԼԶ (1587)»։ 4. Թղ. 280բ. «Խաչատուր երէցս յիշեցէք։

Informations

Տիար ժագ Մաթոսեան, Փարիզէն, 1963ին նուիրած է ՄատենադաԲովանդակութիւն. Մատեանս կը բովանդակէ. Ա. Վարդան Վարդապետ Բարձրբերդցի՝ Պատմութիւն, Բ. Մովսէս Խորենացի՝ Պատմութիւն Հայոց։ Ա. Վարդապետ Վարդապետ Արեւելցի, Պատմութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Բազմերջանիկ եւ (... հռետորի եւ լու (...) րոգ թար(գ)մանչի եւ (...). Նախ ք(ան զամենայն խնդիրս հայեսցուք եղեալքս) զէն (եւ սկսեալքս զանսկիզբընն եւ ստորնայ)ինքս (զվերայինն, ոչ զորքանն զամէնն որ) ինքեան միայնոյ է, (այլ յանհասական փառացն փայլակն ինչ) երեւման»։ - Վերջ թղ. 102ա. «Զոր տեսեալ Յիսուսին իւրոյ եւ Աստուծոյն ընդ Ղազարու հանէ արտաքոյ այսքան դժընդակ կրիցս յանպատումն, ի թուին ՉՀԴ տառապեցաւ»։ Ձեռագրին առաջին երեք թուղթերէն մնացած է միայն հատուածիկ մը, որով առաջին խորագիրը եւ բնագիրը մեծապէս վնասուած են։ 2. Պատմութիւնը աւարտելուն եւ գրիչը իր Յիշատակարանը գրելէն ետք, կը շարունակուի՝ թղ. 103ա-105բ. Թղ. 103ա. «Իսկ որ Յաբեթէ մինչեւ ցՏիգրան թագաւորք ԽԴ...»։ - Վերջ անդ. «Ի սմանէ սիրեցաւ ազգն Բագրատունեաց ի նուազել մեծգոյն ազգին Յաբեդականի»։ Անդ. «Վասն ցուցկան եւ կերպարանաց Թաթար ազ(ին) եւ Հեթմոյ գնալն. Վասնզի յօժարեցաք գրել եւ յիշատակ թողուլ ձեզ զկնի եկելոց ազգաց, քանզի ակն ունիմ յուսով փրկութեան ի նեղութենէ աստի որ պաշարեալս է մեզ, սակաւիկ մի ցուցանել, քննել, ուսումնասիրել զկերպարանս եւ ըզ խօսս ազգաց, որ քննօղայ Թաթարք կոչին, եւ են տեսլեամբ դժոխայինք»։ - Վերջ թղ. 105բ. «Առ Հուլավու, եղբայր Մանկուղանի, որ առեալ իւր բաժին զկողմն արեւելից եւ ի հիւսիս եկն ի Խուխչին եւ ի Պէրքանթն եւ ի Սուլղանն, ի Քանիքանթն եւ ի Խուզախն եւ ի Սնղախ, որ է Խանչուխ, լեառն յորմէ սալչուխիքն են եւ բազում քաղաքաւ. Ի օրն եկաք ի Սըմրղանտ եւ ի Սարփուլն»։ 3. Թղ. 106ա. Բնագրէն տարբեր նոտր գրչութեամբ կայ համառօտ ծանօթութիւններ, անկապ եւ պարագայական. «Սիջագետրն, որ է Նինւէ. Ասորեստան՝ Բաբելօն. եւ Ասորիք Դամասկոս։ Բաղտասար Նաբուգոդոնոսորա որդին...»։ Բ. Մովսէս Խորենացի, Պատմութիւն Հա4. Թղ. 110ա. «Մովսէսի Խորենացոյ, Յաղագս մերոյս յիսկզբանն յայսմ բանիցս Սահակա(յ) Բագրատունոյ խնդրեալ. Ա. (Զ)անսպառ խաղացմունս աստուածայնոցն ի քեզ շնորհացդ եւ զանդուլ հոգւոյն ի վերայ քո իմացուածոցդ շար(ժ)մունս ծանեայ ի ձեռն գեղեցիկ խնդրոյս» (Գլ. Ա-ԼԳ)։ - Վերջ թղ. 147ա. «Կատարեցան ցանկք առաջին ծննդաբանութեան Հայոց Մեծաց ի պարսից առասպելեաց»։ Թղ. 147ա. «Յաղագս Բիւրասպի Աշդահակայ. Բայց զինչ արդեօք տարփանք եւ Բիւրասպի աժդահակա(յ)»։ Թղ. 149ա. «Մովսէսի Խորենացոյ բան միջակ պատմութեան մերոց նախնեաց. Գիրք երկրորդ. (Ա). Գրեմ քեզ այժմ որ ինչ առանձինն մերոյ աշխարհիս գործք երկրորդ առնելով գիրս» (Գլ. Ա-ՁԹ)։ - Վերջ թղ. 220ա. «Բովանդակեցան գիրք երկրորդ յառաջադիմութիւն Հայոց Մեծաց»։ Թղ. 220բ. «Մովսէսի Խորենացւոյ աւարտաբանութիւն մերոյ հայրենեաց. Հատուած երրորդ. Երրորդ ոչ հնախաւսութիւնք եղեալ մերոյ աշխարհիս եւ ոչ ընդ ամենայն յունականսն անցանել ատակել սակս կարճութեան ժամանակի» (Գլ. Ա-ԿԸ)։ - Վերջ թղ. 280բ. «Աւարտեցան գիրք երրորդ ցանկ ելանելոյ պատմութեան Հայոց Սեծաց»։

Content