888413նկատի առած որ վերջին կողքի ներքին երեսին վրայ գրուած է կնիք մը, ուր կը կարդացուի իբր թուական Ռ, կը համարինք որ Ձեռագիրս ըլլայ ժԺԶ դարէն։
նոտր մանը։
Ա-ԺԵ։
թուղթ։
դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ. կորած են զոյգ փականքները։
բաւարար։
եւ այլ ծանօթութիւններ կը պակսին, քանի չկայ Յիշատակարան։ - ԿՆԻՔ երկրորդ կողքին ներսի երեսին վրայ՝ երկու կնիք, մին 1,3 սմ. տրամագիծով, ութանկիւն, ուր կը կարդացուի «ՆԻԿՈՂՈՍ Ռ», եւ կէսէն վար նոյնը արաբական տառերով. երկրորդ կնիքը ձուաձեւ, 1,5 սմ. երկայնքով, առաջին կէսին վրայ կը կարդացուի «ԱԲՐ(ԱՀԱ)Մ», նոյնը նաեւ արաբերէն տառերով։
կարմիր։
եւ այլ զարդեր չունի։
Էջ 378։
առաջին թուղթին վրայ գրուած եւ ջնջուած է. «Ի գրեանց բազմապայծառ Տեառն Յօհաննու Մխիթարեան Երզ. վարդապետի եւ առաքելական միսիոնարի». իսկ անկէ առաջ կը կարդանք. «Ի գրեանց Տիրացու Անտոնին, որդւոյ Տեառն Ներսէսի, զոր յիշատակ ընծայէ վանաց Տեառն Մխիթարայ վարդապետի եւ աբբայի հանգուցելոյ»։ Այս գրութիւնը ենթադրել կու տայ որ Մխիթար Աբբայի մահէն անմիջապէս ետք ստացած ըլլանք Ձեռագիրս, սակայն Աւգերեան չի ճանչնար զայն. գուցէ ստացած ըլլանք 1800ական թուականնեԲովանդակութիւն. Ա. Գրիգոր Մագիստրոս, Բ. Զենոբ Գըլակ, Գ. Յովհան Մամիկոնեան. Ա. Գրիգոր Մագիստրոս, Տաղաչափութիւնք եւ Նամականի. 1. Էջ 1. ա. «Չորեք հարիւր եւ իննսուն եւ չորս թուականութեանս հայոց լինելոյ, իմ Գրիգորի Մագիստրոսի, որդի Վասակայ աստուածապահ կիտօնի եւդուկի եւ Պահլաւունւոյ, եղեալ իմ աստուածապահ քաղաքին ի Կոստանդնուպաւյիս. Ի ժամանակս բարեպաշտ եւ քրիստոսապսակեալ արքային Կոստանդեայ Մօնաւմախին, գտեալ զմեզ այր ոմն հագարացի անուն կոչեցեալ Մանազի, յոյժ հմուտ իսմայէլական պերճացեալ եւ վարժեալ ի տաղաչափութիւնս»։ 2. Էջ 5. «Տաղասացութիւն Գրիգորի Մագիստրոսի, ճշմարիտ եւ ուղղափառ վարդապետի. Մեծ են գործք աստուածային, ըսքանչելի նորա բանին, հրաշալի անպատմելին, յամենայնի զարմանալին» (տող 1008)։ 3. Էջ 48. «Նորին Գրիգորի փիլիսոփայի ներբողեան ի սուրբ խաչն քրիստոսընկալ. Աւրհնեալ ես փայտ կենաց, բարեբանեալ երկրպագեալ, զքէն մեզ գուշակեաց, նախ մարգարէն վերագոչեաց»։ 4. Էջ 52. «Նորին յաղագս խաչանիշ գաւազանին, զոր ընծայեաց Տեառն Պետրոս Հայոց Կաթողիկոսի, ասացեալ խորհուրդ խանչին. Ընծայեմ քեզ տարեկան, նորոյս հասեալ ձեզ բարութեան, պսակ քաղցրութեան»։ 5. Էջ 55. «Պատասխանի թղխթոյն Կաթողիկոսին ասորոց ի ժամանակին յորժամ էր դուքս ի Վասպուրական եւ ի Տարօն, զկնի բառնայոյն զՄանիքեցիսն յաշխարհէն յունաց եւ ի թոնտրկաց մնացեալսն նոցա կործանեալ ազգն, չոգաւ առ կաթողիկոսն ասորոց ի քաղաքն Ամիթ, զի թերեւս խաբէութեամբ հաւանեցուսցեն զնա, զոր նորա գըըեալ թուղթ Գրիգոր Մագիստրոսն յԱրշակունին եւ այս է պատասխանին. Զյաւէտ ծայրացելոյ զբնականագոյն նախուստն մերոյ սրբազանից»։ 6. Էջ 75. «Պատասխանի թույայլեցեաց մնացելոյն ի նորոց Մանինեցւոց Թոնդրակեցեացն, որք եկեալ էին առ կաթողիկոսն ասորոց եւ կամէին խաբել զնայ. Գողացեալքդ ի գայլէն Սըմբատայ»։ 7. էջ 79. «Բան իմաստայսիրական ասացեալ մեծի փիլիսոփայի Գրիգորի Մագիստրոսի Պահլաւունւոյ յիւր անուն. Գամագտական գեղանամ շոհացեալ քեզ յայդմ պատահեալ տառի»։ 8. Էջ 82. «Առ հոգեւոր տէրն Պետրոս Հայոց Կաթողիկոս, ի ժամանակի յորում ի կապանաց իւրոց վերստին յաջորդեաց յաթոռ իւր, խնդրեալ ի Գրիգորէ զգիր սրբոյն Եփրեմի հաւատոցն, զոր ընթեռնոյր մինչ ի բանտին էր. Թէպէտեւ ըստ գեղեցիկ խնդրոյ քում լուսափայլութեան պետականդ բոլոր սրբազանից»։ 9. Էջ 83. «Առ որդին Աշոտոյ պատասխանի մինչ զհօրէն իւր գրէր բանս կեղերջուկանս. Սկզբնաւորեալ եմ ի խրատուէ ոչ խուսափել»։ 10. Էջ 87. «Առ Աբրեհիմ ամիրայն, վասն հաւատոց Գրիգորոյ որդոյ Վասակայ ասացեալ. Ջըղձաւէտ զտենչումն եւ զանձկալի փափաքումն յօժարութիւն ի բարի խոհականու11. Էջ 123. «Պատասխանի թղթոյ ումեմն կրօնաւորի զոր գրեալ է յաղագս վախճանելոյ ումեմն ազգականաց իւրոց, որ բազում երախտանօք վերայ ստացեալ էր զնա, եւ զկնի այնորիկ ապերախտութիւն եւ փորձութիւն ի նմանէ եղեալ անտես արարեալ, զկնի մահուան այսպիսի եւ գրեաց պատասխանի. Զտառ քո դամբանական եւ եղկական ուժգնակի վերծանեալ ըստ իւրում առագանութեանցն»։ 12. Էջ 125. «Առ աշակերտս իւր Բարսեղ եւ Եղիսէ, յաղագս խնդրոյ գրոցն Արիստոտելի. Թէպէտեւ զնախուստ զնուիրականն նիրհեալ տիրական պատուասիրութեան առ ի 13. Էջ 128. «Յաղագս նռանց բանս կատականս, առ Եփրեմ եպիսկոպոս Բջնոյ. Ընկալայ զնռունս ոչ ի կաթլացն»։ 14. Էջ 130. «Առ կաղ վարդապետն զոր ի տօն աստուածայայտնութեան կոչեալ զնա. Որք կապակցութիւն առ միմեանս դաւանեալ բնաւորին»։ 15. Էջ 131. «Առ իշխանն Մամիկոնեան զոր խնդրէր իմաստասիրել յաղագս ձկանց եւ առաքէր նմա կարմրախայտ. Զտռփումն մըշտախոհ զցանկ ըղձման քո տրամախոհական»։ 16. Էջ 136. «Առ նոյն Մամիկոնեան սակս ծառոյն զոր խնդրէր ի պէտս սեղանւոյ. Կամիմք իմանալ զծայրագոյնդ ծառէ, զի ծանուսցես մեզ»։ 17. Էջ 140. «Առ նոյն Մամիկոնեան. Խոստացար երբեմն մեզ նպաստ առաքել զու18. Էջ 142. «Առ նոյն Մամիկոնեան, զոր կոչեալ ի տօնի նաւակատեաց Եկեղեցւոյն. Զբաղձումն անձկութեան տենչանաց քո եւ զփափաք ցանկութեան»։ 19. Էջ 146. «Պատասխանի թղթոյն Տեառն Յովաննիսի Սունեաց արքեպիսկոպոսի, յաղագս Վահրամայ հօրեղբօր իւրոյ կատարման մարտիրոսութեամբ. Զաստուածպետականին Յիսուսի եւ ամենայն ծայրութեանց ծայրագունի»։ 20. Էջ 158. «Պատասխանի Կաթողիկոսի յաղագս Գագկայ որ ասէր թէ խորին կորուսանել զքեզ. Եւ արդ ծառայից փոքր ի շատէ»։ 21. Էջ 162. «Պատասխանի Տեառն Պետրոսի Հայոց Կաթողիկոսի սակս տրտնջոյ զորդոյն Աշոտի մինչ կինն վախճանեցաւ. Եկն եհաս աւետաւորս տառ տարրական իմն»։ 22. Էջ 165. «Առ Տէր Պետրոս ի ժամանակի խուժան յառնելոյ ի քաղաքին ի վերայ նորա, բան մխիթարական եւ հայցումն Անանիայի գրոց Շիրակայնւոյն, զոր մեծ քննիկոն անուանեն. Յաւէտ ծայրացելոյդ բոլոր լռութեան կաթուղիկէ եկեղեցւոյ»։ 23. Էջ 172. «Պատասխանի սրբազան եղբարցն սուրբ ուխտին Սանահնին, որ գրեալ էին թուղթ աւրհնութեան ի Միջագետս եւ մեղադրականս սակս ոչ գրելոյ թուղթ առ նոսա. Զսրբազանից եւ զի մարմնի անմարմնոցըն հանդիսակցելոցն»։ 24. Էջ 180. «Պատասխանի առաջնորդի սուրբ ուխտին Մարմաշինոյ Լիաթենէսի. Յաստուածապատիւ հօրս հարանց եւ ամենայն սրբազանիցդ»։ 25. Էջ 183. «Պատասխանի Սարգիս վարդապետին եւ ողբս ի վերայ Արամեան նահանգին. Զայսպիսի աղէտ տարակուսանաց ընթերցեալ իմ»։ 26. Էջ 192. «Պատասխանի Տեառն Պետրոսի Հայոց Կաթողիկոսի ի ժամանակի քանզի խնդրեաց յաշակերտաց իւրոց զոմանս զԲասիլն եւ զԵղիսէ. Զվսեմականն մականանութիւն սրբազնաբար ընկալեալ»։ 27. Էջ 199. «Պատասխանի թղթոյն Աբրեհիմի ամիրայի զոր խնդրեաց մի վասն իմաստութեան եւ մի վասն հաւատոց. Հարկաւորեցայ ի բարձրագոյն խնդրոյս եւ զարհուր28. Էջ 208. «Առ վարդապետն Սարգիս ի ժամանակի հալածանաց գրեաց ի մայրաքաղաքն Անի. Գիտեմ զի սէր հոգւոյն ստիպէ զքեզ յաղագս եկելոցս ի վերայ իմ»։ 29. Էջ 214. «Պատասխանի Սարգսի վարդապետ. Ընկալայ զգիր քո սրբազանդ վարդապետ որ ունէր զայս ինչ պատճէն»։ 30. Էջ 215. «Առ Անանիա դարձեալ սակս ձմերանւոյ սաստկութեանն. Զնախուստ բաղախոհութեան մերում թուի մեզ եթէ զբոլոր պատահումն»։ 31. Էջ 217. «ՅԱնանիայ գոլով յուղւոջ երկուցեալ ի հոսանուտ հողմոյ յաւուրս ձմերայնւոյ. Կամիմ յայսմ տախտակի կարճառօտ եւ համառօտ»։ 32. Էջ 219. «Առ Հանանիայ հայրն Տիրուայ. Որդի պարմենի դայ համբակ գոլով»։ 33. Էջ 220. «Առ երաժիշտ Դանիէլ. Զմըտաւ ածի զՊորփիւրիփոնոս»։ 34. Էջ 221. «Առ Դանիէլ յաղագս քնոյ. մի ոք զմեզ աղարտել նախատանս կասկա35. Էջ 223. «Առ ոմն իշխան որ խոստացեալ էր կաթսայ եւ հեղգայր առաքել զնա. Կաթսայ յեռանդան տեսանէր երբեմն մեծն Երեմիաս»։ 36. Էջ 224. «Յաղագս նկարագրութեան սրբոյն եկեղեցւոյն սրահի գաւթի գրեաց զայսոսիկ եւ սակս մանինեցւոյ. Բազմաց մոլորեալ ի սնոտի մտածութեան իւրոց»։ 37. Էջ 227. «Առ ոմն որ խաբէութեամբ ջանայր եւ կեղծաւորէր. Խաւարդան ոմն արեւելեան հարաւային կալով պետութեանն»։ 38. Էջ. 229. «Առ կարծեցեալ ոմն գիտնական զոր եւ յոյժ տգէտ գտեալ եւ զգիրըս արտաքին եւ զաստուածաշունչն արտողի մեկնէր. Ի տրաքոնացիսն Բիւրոս Պենտացի»։ 39. Էջ 243. «Նորին առ վեստն Վահրամ որդին իւր. Շարժողական ներտ(ր)ամադրութիւն մակամտածական բաղադրութեամբ»։ 40. Էջ 244. «Նորին առ հեղքս աշակերտացն որք ուսանին զիմաստասիրութիւնս. Երգուն փանաք ծրդեալ ծեքեալ անհոյծ ոգ41. Էջ 248. «Առ Գագիկ որդի Աբասայ յաղագս գիտնական կրօնաւորին Գրիգորի Հնձացւոյ. Սկզբնաւորեալ եմ զկնի իրաւ ներողութեանն հետեւել»։ 42. Էջ 248. «Առ Կիւրակոս յոյն դպիր. Յաղթող վայելչական ճեմեալ պատահեմ քեզ մարտուցեալ»։ 43. Էջ 249. «Առ ոմն որ իմաստասէր էր ոչ ուղղապէս. Ոմն անուն Պենտոկլէս ի Պըգնասոս տօնէր»։ 44. Էջ 249. «Առ ոմն սարկաւագ Տեառն Պետրոսի ի ժամանակի խազմի խուժանին ի վերայ յարուցեալ. Զգիրս քո շնորհազարդ»։ 45. Էջ 252. «Յաղագս կրօնաւորի ումեմն Շապուհ անուանեն. Ահաւադիկ եկն եհաս Սաբուռ Վրամեանն»։ 46. Էջ 254. «Առ պռուտեւս պատրիկն եւ աշխարհագիր սակս բարեխօսութեան վաճառականի ումեմն ի Մելիտենոյ եւ Թօփօլ անուն. Զծայրագոյն յոգնատեսակ ճոխաբանութեան քո»։ 47. Էջ 260. «Առ հայր Անանիայ. Թէպէտեւ աստուածայինն Սովսէս զգուշանակ հրամայէ»։ Բ. Զենոբ Գլակ, Պատմութիւն Տարօնոյ. 48. Էջ 263. «Սկիզբն պատմութեան չորրորդ հայոց ի ժամանակագրութենէ Զենոբա, ասորոյ, որ ձեռնադրեցաւ առաջին եպիսկոպոս ի սրբոյն Գրիգորէ երկրին Մամիկոնէից. պատմութիւն առաջին սրբոյն Գրիգորի զոր յղեաց ի Կեսարիայ Կապադովկացւոց. Զառ ի յաստուածուստ» (հմմտ. Պտմգր. Հյց. ԺԳ., § 3)։ Գ. Յովհան Մամիկոնեան, Պատմութիւն Տարօնոյ. 49. Էջ. 304. «Յետ մահուանն Զենոբայ եպիսկոպոսի յաջորդէ զաթոռ եպիսկոպոսութեան Եպիփան աշակերտ նորին ամս Լ» (հմմտ. Պտմգր. Հյց. ԺԳ., § 4)։ Ներկայ Ձեռագիրս ունի խորագիրի տարբերակներ։