8901188դատելով արտաքին պարագաներէն՝ ԺՁ դար։
բոլորգիր մեծ։
Ա-ԺԶx12 (Ա, ԺԶ՝ 10 թղ.)։
թուղթ տոկուն։
շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով, ինկած են զոյգ փականքները. աստառն է սպիտակ լաթ։
շատ լաւ, կատարեալ եւ անթերի։
չունի։
եւ այլ զարդեր չունի։
կարմիր։
թղ.187բ-188բ, 1ա-2բ, ուր կան գրչի փորձեր, ինչպէս նաեւ ծանօթագրութիւն մը (տե՛ս ստորեւ)։
Ձեռագիրս անցեալին պատկանած է Պաշպալովցի Տէր Յակոբի, որ տպագիր Փաւստոսի մը փոխարէն՝ նուիրած է իր քեռորդիին՝ Հ. Ղազար Վրդ. Խաչատուրեանի, Մխիթարեան միաբանի։ Ձեռագիրս Ս. Ղազար հասած է 10 Դեկտ. 1750ին։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Բուզանդարան պատմութիւնք խոստաբանութիւն նախագիտելի. Այս ինչ է դպրութիւնս երրորդ պատմութեանցս ժամանակագիր կանոնք մատենից, եւ առ նմին դպրութիւնք երեք, այսինքն են սոքա չորք մատեանք եւ չորեքին միոյ իրաց յիշատակարանք են (...)»։ Կը հետեւի ցանկը Ա-ԻԱ Գլուխներուն։ Թղ. 2բ. «Երրորդ դպրութիւն ի սկ(ի)զբըն. Ա. Յաղագս որ ինչ յետ քարոզութեանն Թադէոսի առաքելոյ յերկիրն Հայաստան աշխարհին, կանոնք, ժամանակագիր մատենից. Ի քարոզութենէ Թադէոսի առաքելոյ եւ նորուն յելից եւ ի մարտիրոսութենէն մինչեւ ի կատարումն վարդապետութեան Գրիգորի եւ իւրոյ հանգստեանն» (գլ. Ա-ԻԱ)։ - Թղ. 38ա. «Կատարեցաւ երրորդ դարք, քսան եւ մի պատմութեանց դպրութիւնք ժամանակագիր կանոնք փախստեայք Բիւզանդեա(յ) ժամանակագիր մեծի պատմագիր, որ էր ժամանակագիր յունաց»։ Թղ. 38ա. «Չորրորդ դպրութիւն Բիւզանդեայ, չորրորդ խոստովանութիւն զոր ասելոցս եմ կարգել զդպրութիւն կանոնք, դարք եւ դարք պատմութեանց զրուցաց խոստումն խոստացելոցս. Ա. Յաղագս թէ որպէս յետ բազում (...)»։ Կը հետեւի ցանկը Ա-ԾԹ Գլուխներուն։ Թղ. 43ա. «Չորրորդ դպրութիւնք, կանոնք ժամանակագիրք մատենից տան որդւոց Թորգոմայ աշխարհին Հայոց. Առաջին, թէ որպէս յաղագս յետ բազում շփոթի պատերազմացն Ներսեհ արքայն պարսից, թէ որպէս թագաւորեցոյց զԱրշակ, զորդի Տիրանայ եւ արձակեաց յաշխարհն Հայոց հանդերձ Տիրանաւ հարբ իւրով եւ ամենայն գերութեամբն հանդերձ. Այլ իբրեւ եղեւ հաճութիւն եւ բազում խաղաղութիւն ի մէջ թագաւորին յունաց եւ Ներսեհի արքային պարսից, հաւանեցան մեծաւ սիրով առնել զկամս միմեանց» (գլ. Ա-ԾԹ)։ - Վերջ թղ. 122բ. «Ապա որդի մի Վահանա(յ), անուն Սամուէլ, եհար սատակեաց զՎահան զհայր իւր եւ ըզՈրմիզդուխտ զմայր իւր, զքոյր Շապհոյ պարսից թագաւորին, եւ ինքն փախստական լինէր յերկիրն Խադտեաց»։ Թղ. 122բ. «Դպրութիւն հինգերրորդ Բուզանտեայ, հինգերրորդ խոստովանութիւն զոր ասելոցս եմ, կարգել զդպրութիւն դըպրութեանց կանոն ժամանակագիր մատենից. Ա. Յաղագս թագաւորելոյ Պապա(յ) յերկիրն յունաց (...)»։ Կը հետեւի ցանկը Ա-ԽԴ Գլուխներուն։ Թղ. 124բ. «Հինգերրորդ դպրութիւնք, կանոնք ժամանակագիրք մատենից որդոցն Թորգոմայ իշխանին հայոց, սկիզբն է. Ա.. Յաղագս թագաւորելոյ Պապա(յ) յերկրին յունաց եւ գալոյ ի հայս եւ ինքն ունելոյ զաշխարհ իւր եւ կամ որ ինչ միանգամ գործեաց եւ աջողեցաւ նմա. Ապա յետ այսը ամենայնի Մուշեղ որդի Վասակա(յ) ժողովեաց զամենայն ազատագունդ մարդկանն մնացելոյն, որ միանգամ մնացեալ էին, եւ չոգաւ հանդերձ նոգօք առ թագաւորն յունաց»։ - Վերջ թղ. 176բ. «ըզփրկչէն իւրեանց զյաղթական զանուանին զարդասութենէն յայնպիսոյն հեռացեալ գնացեալ ի յանջատելն ի մեկնելոյն»։ Թղ. 176բ. «Բիւզանդեայ վեցերորդ խոստաբանութիւն պատմութեանց, կանոնք ժամանակագիր մատենից. Ա. Յաղագս ընկերու բաժանելոյ (...)»։ Կը հետեւի ցանկը Ա-ԺԶ Գլուխներուն։ Թղ. 177ա. «Վեցերորդ դպրութիւն. Ա. Յաղագս ընդ երկուս բաժանելոյն աշխարհին հայոց, թագաւորելոյն Արշակ(այ) հրամանաւ թագաւորին յունաց, եւ կէս ազգին թագաւորել Խոսրով, հրամանաւ թագաւորին պարսից, թէ որպէս զաշխարհն ընդ երկուս բաժանե(ա)լ սահման ի մէց իւրեանց արկանէին եւ որպէս աշխարհն հատան յիւրաքանչիւր յերկոցունց կուսաց. Ապա յետ մահուն Մանուէլի զօրավարին հայոց ոչ իմն կարաց հաստատել»։ - Վերջ թղ. 184բ. «Իսկ սուրբն Մուշէ առ նմա հանապազորդեալ էր, բայց այլքն զայլ գաւառս շրջէին հրամանաւ իւրեանց գլխաւորին Գնդա(յ). եւ սրբոյն Տրդատա(յ) կայանք բնակութեան էր ի գաւառն Տարօնոյ, շինեալ զիւր եղբ» կը մնայ անա2. Թղ. 184բ. «Լուարուք ով հաւատացեալքդ ի Քրիստոս, հարք եւ եղբարք, յլցւարուք ով դասք եկեղեցւոյ պատրիարգունք եւ հայրապետք, եպիսկոպոսունք եւ վարդապետք, քահանայք եւ սարկաւագունք»։ - Վերջ թղ. 187ա. «Սիթէ բարեխօսութեամբ ամենայն սրբոցն, որոց այսօր զփառս եւ զպատիւս պատմեցաք, ընդ նոսին արժանի լինիք առնուլ զխոստացեալ վարձս ըստ բարեաց գործոց եւ ժառանգել զարքայութիւնն յաւիտեանս յաւիտենից»։ ԺԸ դարու գրչութեամբ լատիներէնէ թարգմանութիւն մըն է, ուր կը դրուատէ արքայութեան հոգեւոր վայելքը։