884

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԺԳ

ՋՀԸ = 1529 - ՋՀԸ = 1529

ID

Number

884

Old record number

286

Title

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԺԳ

Start date

ՋՀԸ = 1529

End date

ՋՀԸ = 1529

Date details

ՋՀԸ - 1529։

Copy place

Գլակայ վանք։

Reference

Type

Number of pages

186

Dimension

12x16,5

Layout

միասիւն (8x12)։

Writing details

նոտր հին։

Codicology

Ա-ԺԵ, որոնք նշանակուած են նորոգութեան ընթացքին։

Principal subject

Subject details

թուղթ բամպակեայ։

Number of lines

24։

Binding

դրոշմազարդ կակուղ կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ. կազմուած է ի Վենետիկ։ Կռնակի կողմը մաշած եւ մասամբ ցեցակեր։

State of preservation

շատ խեղն վիճակի մէջ հասած է Ս. Ղազար, ուր ստացած է նոր կազմ։ Ձեռագիրս միջանկեալ ունի թերի թուղթեր՝ ընդ մէջ թղ. 80-80, 100-101, ինչպէս նաեւ վերջաւորութեան։

Copyist

Աստուածատուր եպիսկոպոս։

Owner

անյայտ։

Commanditaire

Illuminator

Binder

վերջինը՝ Մխիթարեան հարք։

Parchment flyleaf

չունի։

Lettrines

եւ այլ զարդեր չունի։

Initials

կարմիր։

Marginal illuminations

Images

Canon tables 1

Canon tables 2

Title text

Blank pages

չունի։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 128բ. «Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան հաւր եւ որդո(յ) եւ հոգոյն սրբոյ, որ ետ կարողութիւն մեղօոր եւ անար ժանիս հասանել յաւարտ պատմագրիս, ձեռամբ Աստուածատուր եպիսկոպոսի ի սուրբ ուխտս Գլակայ, ի յառաջնորդութիւն Թումա, եպիսկոպոսի, ի թուիս ՋՀԸ (1529)»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 2. Թղ. 128բ. «Զվերջին ստացող պատմայգրիս զՏէր Անանիայ քահանայն եւ զՏէր Ազարիայն եւ զՓիրղուզաթն եւ զՄիրիքալամն եւ զորդին իւր զնՆերսէսն, որ զգիրքս յայլազգաց ձեռնէն ազատեաց յիշատակ Տէր Անանիային եւ իւր ո(ր)դոցն Տէր Ազարիային եւ այլոցն, զոր տէր Աստուած գացքվ վայելել տացէ. ամէն։ Ի թվին ՌԼԳ (1584) եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս»։ 3. Թղ. 2բ. «ԶՏէր Յակոբ անպիտան գըծողս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ Աստուած ոդորվի ասացէք, Աստուած ձեզ ողորմեսցի

Informations

Տիրացու Գէորգ Պալատեցի Տէր Յովհաննիսեան նուիրած է Մատենադարանիս, 1787ին։ Բովանդակութիւն. Ա. Մեսրոպ Երէց, Բ. Պատմութիւն Հացունեաց Խաչին, Գ. Զենոբ Գլակ, Դ. Յովհան Մամիկոնեան, Ե. նախերդանք ողջունագրութեանց, Զ. Բանք վասն Մահմետի, Է. Առակք եւ բարոյական իմաստք, Ը. Խօսք իմաստասիրական, Թ. Աստուածաբանութիւնըք իմաստասիրացն. Ա. Մեսրոպ Երէց, Պատմութիւն Ներսէսի հայրապետին. 1. Թղ. 3ա. «(Պատմութ)իւն սրբոյն Ներսէսի հայրապետին Հայոց. Ի թագաւորութեան տասն ամին Տրդատայ նստաւ յաթոռ սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն Լուսաւորիչն Հայոց սուրբն Գրիգոր, որ դարձոյց զամենայն հայք ի գիտութիւն ճշմարտութեան Քրիստոսի»։ - Վերջ թղ. 63բ. «Եւ արդ զայս հանեալ յարեւելից գրոց ի հա(յ)ոց մնացորդացն պատմութեանց եւ ետու որդիացելոց իմոց սուրբ օազանին ծնընդեամբն Վահանա(յ) Մամիկոնոյ, ի գեօղն որ կոչի Վարժի. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն» (հմմտ. Պտմգր. Հյց. Ե.)։ Բ. Պատմութիւն Հացիւնեաց Խաչին. 2. Թղ. 63բ. «Պատմութիւն յաղակս սրըբոյ Խաչին, որ Հացունեաց կոչի, թէ որպէս դարձաւ ի պարսից յաշխարհէն խաչն աստուածընկալ եւ մասն ընկալեալ տիկնոջն Սիւնեաց. Եւ եղեւ յետ թագաւորելոյն Մօրկայ արքային հոռոմոց, քանզի առեալ էր նորա կին Ջաբրան, զքոյրն Խոսրովու»։ Վերջ թղ. 78բ. «Իսկ ի սորա աւուրս յայտնեցաւ սուրբ խաչն որ ի Վարագ, եւ էր թուական հա(յ)ոց Ճ եւ Բ, եւ Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն»։ Գ. Զենոր Գլակ, Պատմութիւն Տարօնոյ, 3. Թղ. 78բ. «Պատմութիւն Տարօնոյ զոր թարքմանեաց Զենոբ ասորեստանեաց, պատճէն առաջին սրբոյն Գրիգորի եւ առաքեաց ի Կեսարիա(յ) առ Ղեւոնդիէ. Զառ ի վերուստ պատւեալ եւ ի մարդկանէ գովեալ երիցս երանեալ տեառն եւ աստուածարեալ սրբոյ հայրապետիդ Ղեւոնդիէ եւ մեծարգոյ եւ պատւական խոյակապ քաղաքիդ»։ Թղ. 80ա. «Պատճառ երկրորդ թղթին պատասխանի պատմութիւն գրոց սրբոյն Գրիգորի, զոր յղեաց Կեսարու հայրապետին ի ժամ վաղճանի իւրոյ»։ Թղ. 82բ. «Առաքումն թղթին»։ Թղ. 86ա. «Պատասխանի Զենոբ ի ցուցանել զպատճառ պատմութեան»։ Թղ. 86բ. «Ձենոբա(յ) ասորոյ պատասխանի թխտոյն ասորոց եւ պատմութիւն վասն Իննակնեան տեղացն եւ պատերազմին որ յԱրձանայ»։ Թղ. 98բ. «Պատճէն երկրորդ վասն պատերազմին որ յԱրձանայ»։ - Վերջ թղ. 103ա։ Դ. Յովհան Մամիկոնեան, Պատմութիւն Տարօնոյ. 4. Թղ. 103ա. «Եթէ ո(ր)ք են որ յաջորդեցին յառաջնորդութիւն սուրբ Կարապետին որ կոչի Գլակայ վանք»։ Թղ. 108ա. «Գլուխ (երկրորդ). Պարսից պատմութիւն եւ գալն Միհրանայ ի Տարօն երեսուն հազարով եւ կոտորել Գայլուն Վահանայ զնոսա յ0ձ քաղաք»։ Թղ. 114ա. «Երրորդ. Գալն Վախտանկա(յ) ի Տարօն երեսուն հազարով, որ եւ ջինեաց զպարիսպ քաղաքի եւ զբերդն ԳաԹղ. 121ա. «Գլուխ երրորդ. Վասն գալըստեան Տիգրանայ կոտորածին որ ի Հոնընգեացն»։ Թղ. 125բ. «Չորրորդ. Գալն Վարդուհրայ եւ մեռանելն ի Փադիկօ յիսուն հազար արամբըք»։ - Վերջ թղ. 128բ. «Վճար եղեւ պատերազմին Տարօնոյ ի ԻԵ Առաքին իշխանացն Մուշեղա(յ), Վահանա(յ), Սմբատա(յ), Վահանա(յ) Կամսարական, Տիրանա(յ), որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի»։ Ե. Նախերգանք ողջունագրութեանց. 5. Թղ. 129ա. «Ողջոյն կաթողիկոսաց եւ եպիսկոպոսաց. Աստուածապետականին գըլխոյ պսակ պանծալի, շքեզայշուք շնորհի հիւսեալ ի փառս զարդու նոր Սիոնի, հոմանուն եւ միաշաւիղ...»։ Թղ. 129ա. «Վարդապետաց. Բարեբուխ բանին եւ ծոցածին որդոյն, բան յօդաւոլց եւ գործի ընդ(հան)րական, բացատրող բնաւից...»։ Թղ. 129բ. «Կրօնաւորաց եւ քահանայից. Գեղեցկայարմար յօրինուածով ընդելուզեալ թագ արքայական զանազան եւ յաճախագին ակամբք...»։ Թղ. 130ա. «Քահանայից. Դեղ կենաց խոցուածոց եւ թիւնից մահաբերից սողնոց ի ձեռն հացին որ ի ձէնջ բաշխի...»։ Թղ. 130բ. «Սարկաւագի. Մանուկ մտավարժ եւ տաճար հոգոյն Աստուծոյ, ցանկալի հրեղինաց եւ երկրորդ Դանիէլ, հին Երեմիաս...»։ Թղ. 131ա. «Աշխարհականի. Երանական լուսով որ ի քեզ ծագեալ ի հոգոյն շնորհաց, լուսաւորիչ...»։ Թղ. 131ա. «Թագաւորական որթոյ. Դուք սոքօք բեղնաւորեալ ծիրանափայլ օգոստանման, ի շուք շնորհի արարչի որդւոյն Յիսուսի...»։ Թղ. 131բ. «Իշխանաց. ժառանգ սրբութեան եւ շառաւիղ օրհնութեան, յաշխարհաստեղծ արարչին կամաց...»։ Թղ. 131բ. «Խօջաի. Նախամեծար եւ նախապատիւ եւ բոլոր բարեբաստութեամբ, զառ ի յԱստուծուստ պատուեալ...»։ Թղ. 131բ. «Գլխաւորաց. Պայազատ եւ վաղընջուց նախնեաց, ի ծիրանածին իշխանաց...»։ Թղ. 131բ. «Խաթունի. Մանրածաւալ եւ ծիծաղագնաց ծոցածին ծաղիկ, տունկ ադամածին...»։ Թղ. 132ա. «Անդրադարձութեան. Ջամենաշնորհ եւ զաստուածամեծար անձին զիսկապէս սիրելոյ եւ զանփոխանի...»։ Հատուած մըն ալ կայ նման ոճով՝ թղ. 133բ, որ կը մնայ կիսատ։ Զ. Բանք վասն Մահմետի. 6. Թղ. 132բ. «Եթէ վասն ընդէ՞ր ոչ գրեցաւ անուն մահմեդայ այն ի գիրս ձեր. Ասեմք թէ աւետարանն մեր եւ գիրք, եօթն հարիւր ամաւ յառաջ գրեալ. եւ թէ ընդէ՞ր ասեն յետոյ գրեցին. Ասեմք թէ յաւուրս առաքելոցն ելին հերձուածողք, սուտ առաքեալք»։ - Վերջ թղ. 133բ. «Սմա ասեն դէմ ընդառաջ գնացեալ Տէր Սահակ կաթողիկոսն եւ վախճանեալ ի ճանապարհի, եւ դագաղօք տարեալ առ նա. եւ սա ետ զփոքր մանշուրն ազգիս հա(յ)ոց նովին օրինակաւն զոր գըրեաց ռջին (առաջի՞ն) Մոհմետն ազատ լինել քահանայից եւ ազատաց եւ հեծելոց յամենայն հարկէ, եւ համարձակապէս պաշտել զհաւատս իւրեանց»։ է. Առակք եւ բարոյական իմաստք. 7. Թղ. 134ա. «... քեռին վա է քեզ, ժառանգ անմիտ եւ հայրակորոյս, զի ես քեզ զօրէնս Աստուծոյ պատմեմ եւ քարոզեմ զԱստուծոյ ահեղ դատաստանն...։ Յուցանէ առակս թէ այսպէս անմիտ եղաք եւ ի բաց թողաք զխրատն Աստուծոյ եւ զըսպառնալիք դժոխոցն եւ զահեղ օր դատաստանին...։ Ահա երթային երկու սընդիկնոս ի վաճառ, եւ մինն շատ գանձ ունէր ի հետն եւ իմացաւ թէ ընկերն չարակնութեամբ հայէր յինքն...։ Ցուցանէ առակս թէ...»։ - Վերջ թղ. 160ա. «Նման վեցանկիւն աշխարհիս առնէ եւ զգագարեան իւր եւ զերկինք ի վերայ թխէ եւ ի տուէ եւ ի գիշերի անխափան կատարի եւ լնու գըշտեմարանս իւր»։ Ը. Խօսք իմաստասիրական. 8. Թղ. 160ա. «Խաւսք իմաստասիրական առ ծառայս եւ մերձաւորս թագաւորաց, զի ուսցին սովաւ եւ իմասնաս(ց)ին. Որդեակ, նախ ի լեզուէ քումմէ զգուշացիր, որպէս յաւտար թշնամւոյ, զի ոչ գիտես թէ յորում ժամու ածէ ի վերայ քո չարիս։ Որդեակ, լեզու անմիտ...»։ - Վերջ թղ. 169ա. «Որ զինչ կայ խօսի՝ ընդ նմա մի՛ խօսիր եւ շատախօսին ականջ մի՛ դներ. եւ այս բաւական է իմաստնոց որք ուսանել կամին, ի փառս Քրիսոտսի Աստուծոյ մերոյ»։ Թ. Աստուածաբանութիւնք իմաստասի9. Թղ. 169ա. «Աստուածաբանութիւնք իմաստասիրացն եւ այլ առակայխաւսութիւնըք նոցայ. Հերմէս նշանաւոր փիլիսոփա(յ) ասաց, երեք զաւրութիւն գոյ յերկինս, գերագոյն ամենայնի, անճառելի եւ անհասանելի, արարիչ ամենայնի եւ է նայ միաստուածութիւն։ Առիսկոս ասաց թէ յայտնեալ էր ինձ ոչ յայտնէի ձեզ զանճառելիսն, որ նա մինն միայն է՝ լոյսն անմատոյց, հուրն անիմանալի, միտն լուսաւոր, իմաստն պայծառ, փայլումն յարակայ...։ Թելով բռնաւոր...»։ Թղ. 172ա. «Վասն խելաց. Կղիտարքոս ասաց. Ճանապարհորդք ի տունս իւրեանց փութան եւ իմաստունք ի խելս...»։ Թղ. 173բ. «Վասն բարեկամաց. Եւրոպիդէս ասաց. Մեծամեծաց բազում բարեկամք եւ աղքատք ի բուն բարեկամաց քակտին...»։ Թղ. 174բ. «Վասն իշխանաց. Արիստոտէլ ասաց. Որք ի վերայ բազմաց ահեղք իցեն՝ ի բազմաց երկնչին...»։ Թղ. 175բ. «Վասն աշակերտաց. Արիստոտէլ ասաց աշակերտաց իւրոց՝ այնպիսի ինչ ստանալ անձին, որ ի ժամանակի նաւակոծութեան...»։ Թղ. 176բ. «Վասն չար կանանց. Պիթագորաս ասէ. Ի հուր եւ ի կին մերձենալ միապէս է...»։ Թղ. 177ա. «Վասն ազգաց. Դիմոսդենէս ասէ. Ըզցորեանն ոչ եթէ ի գեղեցիկ դաշտէ ընտրեմք...»։ Անդ. «Վասն լռելոյ. Պղատոն ասէ. Որ ոչ գիտէ լռել՝ նաեւ ոչ խօսել...»։ Թղ. 178ա. «Վասն մահու. Արիստոտէլ ասէ. Ի կենաց աշխարհիս որպէս սեղանոյ պարտ է յառնել, ոչ քաղցեալ եւ ոչ յագեալ...»։ Թղ. 179ա. «Վասն դատաստանաց. Վեց իրք պիտոյ են դատաւորաց, նախ որ գիտենան զհասարակաց օրէնս...»։ Թղ. 179բ. «Վասն բարեկամաց. Ճշմարիտ բարեկամն զսէրն քաղցրագոյն առնէ եւ զտրտմութիւն թեթեւագոյն...»։ Անդ. «Վասն երդման. Սոկրատէս ասէ. Պարտ է մարդոյ զբանս իւր երդման վերագոյն առնել...»։ Թղ. 181ա. «Վասն կանանց եւ օրինաց. Դիմոկրատէս ասէ. Ընդ իշխանութեամբ կանանց խրատել մեծ նախատինք են...»։ Թղ. 182ա. «Վասն արծաթասիրաց. Ոչ խաւսք ի մեռելոց եւ ոչ շնորհք յարծաթասիրաց...»։ Թղ. 182բ. «Վասն շոգմոգաց. Կղիտարքոս ասէ. Փայտ ի հրոյ մաշի եւ տուն ի շոգմոգաց...»։ Թղ. 183բ. «Վասն մահուան. Որք ի ժամ մահու կտակս գրեն, նման են այնոցիկ որ ի ժամանակս նաւակոծութեան զհարկաւոր նիւթս նաւին որոնեն...»։ - Վերջ թղ. 186բ. «Կինն այն Թէովնա(յ) պիթագորական կալեալ եղեւ ի բըռնաւորէ ումեքէ եւ մատնեցաւ ի տանջ» կը մնայ կիսատ։ 10. Թղ. 1ա-2բ. «(Տաղ). Անցանէ մեծութիւն եւ փառք աշխարհիս» (սկ. Ա-Ք)։ Սա նորագոյն գրչութեամբ է։

Content