892

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԻԱ

ՌԾԹ = 1610 - ՌԾԹ = 1610

ID

Number

892

Old record number

662

Title

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԻԱ

Start date

ՌԾԹ = 1610

End date

ՌԾԹ = 1610

Date details

ՌԾԹ-ՌԿ 16101611։

Copy place

Սպահան։

Reference

Type

Number of pages

254

Dimension

22x29,5

Layout

երկսիւն, իւրաքանչիւրը 7,5x24. իսկ թղ. 190232՝ երեք սիւնով են, իւրաքանչիւրը 5,5x25։

Writing details

բոլորգիր մեծ։

Codicology

Ա-ԻԲ 12, միջանկեալ թերի թուղթերով։

Principal subject

Subject details

թուղթ։

Number of lines

29 եւ 35։

Binding

շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ. ինկած են զոյգ փականքները, մնացած է առաջին կողքին վրայ աստղազարդ գամերը. աստառի փոխան ունի սպիտակ թուղթ։

State of preservation

բաւական լաւ, սակայն կազմը Ձեռագրէն անջատուելու վտանգին մէջ է. նորոգողն է որ աւելցուցած է կորած առաջին թերթին փոխարէն նոր մը (թղ. 1-12, 16-18, 36-47)։ Ունի ցեցակեր թուղթեր. անցեալին նորոգուած է, բայց կրկին նորոգութեան կը կարօտի։

Copyist

Յովանէս։

Owner

առաջին մասին՝ Սիմէոն երէց, երկրորդին՝ (թղ. 190-254) Տէր Միքայէլ. յաջորդաբար նաեւ Եփրեմ եւ աւելի ուշ՝ Խաչատուր եւ Գէորգ եղբայրներ, որդիք Ապուչեխցի Չոպանենց Պաղտասարի, որոնք Ձեռագիրը կը նուիրեն Ակնայ գիւղի Ս. Յակոբ վանքին։

Commanditaire

Illuminator

Binder

անյայտ։

Parchment flyleaf

չունի։

Lettrines

միագոյն եւ պարզ հանգուցագիր։

Initials

կարմիր։

Marginal illuminations

չունի։

Images

Canon tables 1

չունի։

Canon tables 2

թղ. 1ա, 2ա, նորոգողին կողմէ աւելցուած, կարմիր գրչածայրով։

Title text

Blank pages

չունի։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 254բ. «Կատարումն է սուրբ գրիս եւ փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն հաւր եւ որդոյ եւ հոգոյն սրբոյ. ամէն։ Ստացող սուրբ եւ լուսազարդ սուրբ գրոցս Տէր Միքայէլին, յիշեցէք ի բարին Քրիստոս եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ ասացէք Աստուած ողորմի իւր հոգոյն, յիշատակ յաւիտենական։ Ի թվականիս ՌԾԹ (1610) գըրեցաւ Շաւշ քաղաքն, որ է Սպահան։ «Դարձեալ յիշեցէք Տէր Միքայէլն եւ զորդին Տէր Յակոբն, զմայրն Թառղումաշն եւ զեղբարն իմ Դաւիթ եւ զորդիսն իմ Սարգիսն եւ զՓիրիխանն իմ եւ զդստեր» կը մնայ կի2. Թղ. 189բ. «Զստացող սուրբ գրոցս Միխայէլիս զնուաստ ոգի Սիմէոն, սոսկ անուն երէցս, աղաչեմ յիշել սրտի մտօք։ Թվական ՌԾԹ գրեցաւ, 3. Թղ. 222բ. «Քրիստոս Աստուած, ի քո միւսանգամ գալստեան յիշեա՛ եկայքն զՅովանէս մեղապար(տ)ս հանդերձ ծնօղօք եւ ամենայն արեանառու ազգականքն մեր, մաղթանօքն ծնողի քո եւ աղաչանաւք ամենայն սրբոց»։ 4. Թղ. 250ա. «Զմեղապարտ Յովանէս անպիտան աբեղայ յիշեա՛ ի տէր, աղաչեմ. թվ. ՌԿ (1611)»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 5. Թղ. 189բ. «Եւ զիս սուտանոյն Եփրեմս աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս»։ 6. Թղ. 254ա. «Եւ զիս սուտանուն Եփրեմս աղաչեմ յիշեա»։ 7. Թղ. 254բ. «Ստացող սուրբ եւ լուսազարդ սուրբ, թիվն ՌՃԽԷ (1698) Յունվարի Ե (5), յաւուր խթման, չորեքշաբթի, Ստեփաննոս Հոգեւոր տէրն ի բանդին առ Աստուած փոխեցաւ, եւ տարեալ ի Վիրապն սուրբ եւ անդ հանգուցին ի տապանի փառաւորապէս, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի. ամէն»։ 8. Թղ. 18բ. «Յիշատակ է գիրքս որ կոչի Մխայիլ պատմագիրք, յԱկնայ գիւղէն Ապուչեխցի Չոպանենց մահտեսի Պաղտասարին որդոցն, մահտեսի Խաչատուրին եւ Գեվորք աղային, որ ետուն ի դուռն Կապօսու սուրբ Յակոբա(յ) վանիցն, որ ըստացեալ են յիւրեանց արդեանցն, եւ ետուն ձեռամբ Սերոբէ վարդապետին յիշատակ Յեզնկուն Կապոսի սուրբ Յակոբա(յ) վանից Մծբնա(յ) հայրապետին, եւ այլ ոք չունի իշխանութիւն զսայ ի վանիցն հանել, գրավ դնել կամ ծախել. եթէ ոք յանդքնի վանիցն զսա հանէ, ծախէ կամ գրավ դնէ, զմասն Յուդայի առցէ եւ զպատիժն Կայենի։ Եւ դուք որք վայելէք զսայ ընդերձմամբ կամ օրինակելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղոթս ձեր զվերոգրեալ եղբարքս հանդերձ ծնողեուք եւ ննչեցելովք, միով Հայր մերիւ, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ յուսուն մերմէ ամէն։ Հայր

Informations

Հ. Ներսէս Վրդ. Սարգիսեան 1845-1852 տարիներուն Հայաստան ուղեւորութեան ընթացքին ստացած է եւ ուղարկած Վենետիկ։ Բովանդակութիւն. Ա. Միխայէլ Ասորի, Պատմութիւն, Բ. Բառք պէսպէսք, Գ. Յաղագս պատկերաց, Դ. Վանական վարդապետի, Հարցմունք եւ պատասխանիք, Ե. Դաւիթ Անյաղթ, Գիրք էակաց, Ձ. Բան ի վերայ խորհրդոյն ամուսնուԱ. Միխայէլ Ասորի, Պատմութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Տեառն Մխայէլի պատրիարգի ասորոց, համառօտ ժամանակաց զրոյցըք քաղ(ո)ւածու արարեալ յոլովից պատմագրաց, ի վարժս բանասիրաց յԱդամայ հետէ մինչեւ ցյետին աւուրսն. Եւ արդ լուարուք ուսումնասէրք եւ աստուածասէրք, կարօտեալք գիւտից եւ ժամանակաց եւ հաւաքեալ վէպս բազումս ժրաջան աշխատութեամբ, խնայեցի յիս եւ ի լսելիսդ ձեր յաճախութենէ զրուցաց»։ - Վերջ թղ. 160ա. «Եւ ընտրեցին զորդին Կոստանդեայ փառաւոր իշխանին Կիլիկեցոյ, որ էր յազգականութենէ անտի Լեւոնի արքայի, որում անունն ճանաչիւր Հեթում (...) ընդարձակել եւ տարածել ընդ բնաւ Հայաստանեացս յորդիս իւրեանց եւ յորդիս որդւոց մինչեւ ի գալուստ ինքնաբուն եւ ամենակալ թագաւորին անմահի տեառն եւ Աստուծոյ մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն։ Այլ մեք թեւաւք լցեալ զկուր բանիս եւ թռուցեալ ի վերայ ծովացեալ պատմութեանց (...) եւ զինչ է քահանայութիւն եւ զինչ է գործ եւ աստիճան քահանայութեան եւ պատիւ նոցա, եւ հանգուսցուք զյաւժարութիւնս մեր ի փառըս Աստուծոյ մերոյ ամենակալի. ամէն»։ Թղ. 75ա. Պատմութեան միջանկեալ կը կարդանք սա յիշատակարանը. «Զբարեացապարտն ամենայն բարեաց եւ զթարգմանիչն հին եւ նոր պատմութեանց գրոց, մանաւանդ այսմ լուսազարդ մատենիս զմեծապատիւ րաբունին եւ զքարոզն տիեզերահռչակ եւ զամենագով սուրբ վարդապետն զԴաւիթ յիշեցէք ի Քրիստոս, ո՛ պատուական ընթերցողք, առաջի տեառն զենլոյն Յիսուսի»։ 2. Թղ. 160բ. «Նորին Տեառն Միխայէլի յաղագս քահանայական կարգաց թէ ուստի առնու սկիզբն. Սկիզբն քահանայութեան (շն)որհի է անժամանակն Աստուած որպէս եւ ամենայն բարեաց, քանզի ամենայն տուրք բարիք» - Վերջ թղ. 177բ. «Եւ մի՛ նմանել խորդոցն կամ որոմանցն որք յետոյ մտին, զորոց անուանսն գրեմք աղիւսակօք ասացեալ եւթն աթոռոցդ աթոռակալաց մինչեւ յամենեւին խոտանսն, զոր թողումք անյիշատակել կենդանութեան»։ 3. Թղ. 177բ-178բ. Ունի Հայրապետներու անուանական ցանկը՝ Հռոմի (Ա-ԾԷ), Անտիոքի (Ա-ՀԵ), Աղեքսանդրիոյ (Ա-ԻԸ) եւ Կոստանդնուպոլսոյ (Ա-Լ). ապա կը շարունակէ. «Արդ մինչեւ ցայս վայր յայտնի եւ ի ծածուկ լինէին»։ - Վերջ թղ. 187բ. «Եւ գոհաբանեալ յազգս եւ յազինս բոլոր բանակաց յաւիտեան եւ յաւիտեանս եւ յաւիտենից յաւիտեանս» (հմմտ. տպ. Երուսաղէմ, 1870, էջ 593-622)։ 4. Թղ. 187բ. «Յասորի գրոց վասն որք յերկոտասան նահապետացն մարգարէք եւ առաքեալ եւ թագաւոր եւ դատաւոր. Ռոբէն որդի Լիայ, յազգէ սորա մարգարէք»։ - Վերջ թղ. 189բ. «Նա ինքն է Սաղաթիէլ Ազայէլ, որ ասաց ընդ Յովասափաթ վանեաց տէր զթշնամիս քո, թիւն ի քսան ու հնգէն ի վեր ԻԲՌ (22.000) դատաւոր Հեղի, թարգմանիչք, Նեեմի, Յովսէփ, Թէոդոս, Յուսիոս, Ուրանի, Դուգիոս, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս. ամէն»։ Բ. Բառք պէսպէսք. 5. Թղ. 190ա. «Այս բառք բաղաձայնք հոմանուանց բագձաձեալ, զամենայն որ ինչ միանգամ անուանք հեբրա(յե)ցի յաւրէ(ն) եւ ի մարգարէս եւ ի նոր կտակարանս թարգմանեալ եւ մեկնեալ յեբրայեցւոց ի յոյն եւ ի յունաց ի հայս, կարգաւ ըստ նշանագրաց ալֆաբեթիցն եբրա(յ)եցոց, թէ զինչ միաբանութիւն անուանց ունիցին. Ալիֆ, ուսումն նշանագրաց. Բէթ, բնակեա՛ ի դմա. Գամիղ...»։ 6. Անդ. «Բառք եբրայեցւոց. Ադամ, երկիր կամ երկրի մարմնացեալ կամ իր յերկրէ. Ադա, վայելէ ի փաքիկութիւն նոցա. Ադին, փափկութիւն...» (Ա-Ք)։ 7. Թղ. 196ա. «Այս բառք են քերթողականք, վասն չափոյ հոմերական տաղիցն, վասնզի քերթողական արհեստք չափաբերականք են եւ չափով վարին, եւ են որ գեղջուկք են որով ճարտարասանքն վարին, զի յաջախապէս փոխաբերին սակս զարդու ճարտասանից եւ հարկ է յոքնահամար եղանիլ. Աստուածազան, աստուածազարդ, աստուածարեալ, յԱստուած զաւրանալ, աստուածահրաշ, աստուածասքանչ կամ աստուածահրահանգ...» (Ա-Ք)։ - Վերջ թղ. 220բ. «Քըստըմնել, սոսկալի կամ դողղ. քքել, թշնամանել. քքուել, վռզել»։ 8. Թղ. 220բ. «Թարգմանութիւն պարսից բառի Վարդան գրոց. Զրադաշ (տ)ական, ըզբուն բան, կամ զկարեւոր ուխտ. Վզըրկ, մեծ...»։ - Վերջ թղ. 221ա։ 9. Թղ. 221ա. «Մեկնութիւն բառից քերականին. Վերծանութիւն, ընթերցողութիւն. Ներկուռ, ըստ կուռ, կամ կոխ, կամ կուռ, կամ կիրթ, կամ վարժ...»։ - Վերջ 222բ։ 10. Թղ. 222բ. «(Բառգիրք). Աստուածակերտ, աստուածատունկ. Աստեաց, զօրաւորաց. Աստըստին, ըստ այսմ իրաց...» Ա-Ք)։ - Վերջ 228բ։ 11. Թղ. 228բ. «Բառ(ք) Գալիանոսի բըժըշկապետի եւ ճարտարի. Աղթար, վաղամեռուկ. Ակիկարհայ, բողի տակ. Արիստողիգեայ, բարձր եւ ենեկ...» (Ա-Ք)։ - Վերջ 12. Թղ. 232ա. «Անյայտնին նիշ նիւթեղէն կոչմամբ իբր ի սոցունց զնա յորմէ առկա(յ)ացան, կարեմք բակձաձել զոր ինչ ի տարրեղէնս սուրբս եւ հաճելիս պատկանաւորս եւ յարմարս մօորականաւ, անօսրիւ եւ թանձրականաւ բըբով բոլորիւ բերեալ բարդեմք բեղնաւէտողին յարաբարդողին զբաւանդակ զէսս, յորոց առանց յոգունց ներհակաց գոյի յիմացուածս յարակերտաւղն իբրեւ անուն, զոր ի ստորակացս ըստիքիրոնիւս ցուցաք զքանիաւնութիւն, դրականացս շարագրիւ շարամանեալ, որ ունի թիւս տասանց եւ հարիւրից եւ հազարաց, եւ միակիւն դարձեալ անյայտիւ ուրոյն ի նոյն. Աստուած, Աստրւած, Արարիչ, արդար, Անմահ, ապաւէն, Անարատ, արդարացուցիչ...» (Ա-Ք)։ - Վերջ թղ. 235ա։ 13. Թղ. 235ա. «Աստուած, հոլովք անուանց. Աստուած՝ ուղղական, Աստուած տեղական, Աստծում՝ տրական, Աստուծով առաքական. զԱստուած՝ հայցական. Է Աստուած՝ հոշական»։ 14. Թղ. 235ա. «Բառք Փիլոնի առանձին. Անկուած, հանած խսփակս. Ապարումն եւ ապաւանդակ, ստորոտ խորանին. Արտախուզակ, արտաքին վիժակք...»։ (Ա-Ք)։ - Վերջ Գ. Յաղագս պատկերաց տէրունականաց եւ սրբոց. 15. Թղ. 236բ. «Ըստ այսմ եւ յաղագս փրկչական պատկերի եւ սրբոց նորին ի մերոց ոմանց տգիտաց հ(ա)կառակութիւն ցուցանի, եւ ձեր առ այնոսիկ գայթակղեալ, իբրեւ աւրինադրութիւն ի մէնջ կարծելով համաւ րէն ազգիս, այլ մեք»։ - Վերջ թղ. 237բ, «Աւրինակ առնուլ մեզ բարեաց զմտաւ ածելով զզանազան ճգնութիւն նոցա որ վասն ճշմարտութեան, եւ որ անարգէ զնոսա՝ ոչ զնիւթ պատկերին անարգեսցի համարեալ, այլ զայն որոյ անուն պատկերն է նկարագրեալ, եթէ զտէրն եւ եթէ զծառա(յ)ից 16. Թղ. 237բ. «Ի հաւատոյ յարմատոյն դրուակս. Հաւատամք ի մի Աստուած, յանդիմանեալ կշտամբին հեթանոսք՝ որ բազում աստուածս ասեն։ Եւ ի մի տէր Յիսուս Քրիստոս որդի Աստուծոյ. կշտամբեալ յանդիմանի ժողովն Քաղկեդոնի, որք ասացին երկուս դէմս ի Քրիստոս...»։ Դ. Վանական վարդապետի, Հարցմունք եւ պատասխանիք. 17. Թղ. 238ա. «Հարցմունք եւ պատասխանիք Վանական վարդապետի. Երկու աղան ի մի յերկան, մինն առցի եւ միւսն թողցի. Պատասխանի. Առաջնոյն յայտնի սրբոցն բանքն, զի երկու իցեն աղքատք, ոմն առցի որպէս զՂազար եւ ոմն թողեալ, որպէս այն որ հանդերձ անգամ ոչ ունէր հարսանեաց...»։ 18. Թղ. 239բ. «Նախերգան. Իսկական բնութիւն էին եւ էից ստեղծաւղին ի վեր է քան զամենայն հասումն մտաց եւ մտաւորաց, զի էացեալն ոչ իմասցի էապէս զէացուցիչն, այլ ինքն զննեսցի յիսկապէս էականէն...»։ Ե. Դաւիթ Անյաղթ, Գիրք էակաց, 19. Թղ. 242ա. «Գիրք էակացն Դաւթի փիլիսոփա(յ)ի Անյաղթ. Ի քանիս բաժանի էակն կամ յորս. երկակի, ի գո(յ)ացութիւն եւ ի պատահումն. ի քանի բաժանի գոյացութիւն. երկակի, յառաջին եւ յերկրորդ...»։ Վերջ թղ. 250ա. «Եւ յորակի կամ պարզ եւ անշարադրելի կամ արարիչ գոյից եւ խնամող, եւ այլք այսպիսիք դնելի է բան անսահմանելին ենթադատելով ճշդակշիռ»։ Հոս գրիչը կը գրէ. «Սորա աւրինակն այսպէս էր կարծեաւք, բայց դու զգուշացիր, թէ այլ լաւ գտանես զայս սրբագրէ»։ Զ. Բանք ի վերայ խորհրդոյն ամուսնու20. Թղ. 250ա. «Եւ գիտելի է զի խորհուրդք ասին որ վերերեւոյթ երեւի ի կերպարանք ինչ, ունի ծածուկ ինչ ինքեան, զոր աւր(ին)ակ ի գիշերի շօշափեսցէ ոք անօթ ի (նչ) որ ունի թանձրութիւն ինչ, բայց զորակ ն(որ)ին աներեւոյթ է ի նմանէ. այսպէս եւ խորհուրդ եկեղեցւոյ խորհուրդ կոչին չի ունին ինչ ի ձեւոյ մարմնական, բայց ունին ծածուկ բազում ինչ»։ - Վերջ թղ. 254ա. «Եւ յորժամ փոխեսջիք յաստեացս ընդ բարի ամուսնացելոցն Աբրահամու եւ Սահակա(յ) բազմեսջիք յարքայութեան Աստուծոյ եւ ժառանգեսջիք ընդ Քրիստոսի թագաւորին Աստուծոյ զարքա(յ)ութիւն նորա ի փառք հօր անեղին եւ հոգոյն սրբոյ. ամէն»։

Content