893

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԻԲ

ՌԿԵ = 1616 - ՌԿԵ = 1616

ID

Number

893

Old record number

1246

Title

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԻԲ

Start date

ՌԿԵ = 1616

End date

ՌԿԵ = 1616

Date details

ՌԿԷ - 1616։

Copy place

անյայտ։

Reference

Type

Number of pages

203

Dimension

16x21,5

Layout

միասիւն 11x16 (երկսիւն՝ թղ. 1-55, 193-203)։

Writing details

թղ. 1-55՝ բոլորգիր, մնացածը նոտր։

Codicology

Ա-Եx12 (Ա՝ 10 թղ.), ապա չեն նշանակուած եւ են խառնակ։

Principal subject

Subject details

թուղթ։

Number of lines

23-26։

Binding

դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով, կորած են երեք փականքները. աստառը ճերմակ հասարակ լաթ։

State of preservation

բաւարար։

Copyist

անյայտ։

Owner

1734ին՝ գնած է կազմարար տիրացու Յարութիւն, որդի Կեսարացի Ասլան ղալիֆայի։

Commanditaire

Illuminator

Binder

Parchment flyleaf

չունի։

Lettrines

Initials

կարմիր կամ վարդագոյն տկարագոյն։

Marginal illuminations

միայն թղ. 1ա, սեւ գրիչով։

Images

Canon tables 1

չունի։

Canon tables 2

թղ. 7ա, կարմրագոյն հիւսուած ոնով։

Title text

Blank pages

թղ. 55բ-59բ, 86բ-93բ, 154բ-156բ, 191բ։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 116բ. «Ի ՌԿԵ (1616) թվին Յունիս ամսոյ մինչեւ ի Յուլիսի Ժ օրն հանց կարմիր ծաղիկ եղաւ ի փշատուս երկիր, որ ի սար ու ի ձոր գիտենար մարդ»։ 2. Թղ. 186բ. «Եւ զիս անարժան գծողս յիշեա՛ ի տէր, հայր հոգեւոր»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Թղ. 116բ. «Թվին ՌՃՁԳ (1734) Ապրիլի ԺԸ գրեցի եւ գնեցի գիրքս զայս Կեսարացի Ասլան Ղալիֆայի որդի՝ կազմարար տիրացու Յարութիւնս, վանս իմոյ անձին»։

Informations

Հ. Մկրտիչ Վրդ. Անանեան Պոլիսէն բերած է Վենետիկ՝ 30 Յունուար Բովանդակութիւն. Ա. Յովհաննէս Վրդ., Համարագիր, Բ. Վարդան Վարդապետ, Մեկնութիւն Սաղմոսաց (մասն), Գ. Քերականութիւն, Դ. Սովսէս Խորենացի, Աշխարհագրութիւն, Ե. Կարգ նահապետաց, Զ. Անուանք ականց, Է. Տումար, Ը. Արիստոտէլի Ստորագրութիւնք։ Թ. Նշանք աւերածոյն Երուսաղէմի, Ժ. Անանիայի Շիրակացւոյ Վասն կշռոցն, ԺԱ. Ասացուածք փիլիսոփայից, ԺԲ. Բժշկարան, ԺԳ. Քարոզ, ԺԴ. Սամուէլ Անեցի, ժամանակագրութիւն, ԺԵ. Գովեստ վարդապետաց իմաստնոց ի պէտս թղթագրութեան, ԺԶ. Գովասանութիւն Սաղմոսաց, ԺԷ. Բառք, ԺԸ. Գանձ Աւետման կուսին. Ա. Յովհաննէս Վրդ., Համարագիր. 1. Թղ. 1ա. «Տեառն Յովանիսի արարեալ ծաղկաքաղ համարագիրս երգոյս Դաւթի, ի խնդրոյ Թէոփիլոսի աշակերտի. Իսկ արդ սոքա են ըստ եբրայեցոցն անվերնագիր սաղմոսք ԺԹ. այսոքիկ Ա, Բ, ԽԲ, ԿԴ, ԿԵ, Հ, ՂԱ, ՂԳ, ՂՋ, ՃԱ, ՃԳ, ՃԺԱ, ՃԼէ, ՃԼԸ...»։ 2. Թղ. 4ա. «Վասն զանազանելոյ վերնագրաց. Ամենայն սաղմոսաց գիրք միայն եւ միաբուն պատճառ ինքն է սքանչելին Դաւիթ եւ ի նմանէ շահեալ...»։ - Վերջ թղ. 6բ. «Իսկ որ ասի զի քնարաւ եւ ձայնիւ եւ երբեմն կաքաւելով զալէլուսն երգէին. արդ Ժ ձայնիւ լոկ կամ քնարաւ առանց կաքաւելոյ երգէին, այն կոչի հանգիստ»։ Բ. Վարդան Վարդապետ, Մեկնութիւն Սաղմոսաց (մասն). 3. Թղ. 6բ. «Աշխարհալուր եւ տիեզերայոյս վարդապետին Վարդանայ, պարզ եւ լուսաւոր խորին խորհրդով եւ դժուարագիւտ յուծմամբ եւ բանիւ մեկնութիւն սաղմոսիս, շարժեալ ի հոգոյն սրբոյ եւ յարհիականէն Հաղբատա(յ) եւ աշակերտացն իւրոց, յոյժ աշխատեալ մտաւոր բանիւ զոր ցուցանէ առաջիկայ ամբարեալ ի վարժ մանկանց Սիովնի եւ զսրբոցն ամենայն ի մի հաւաքի ձեռընհաս սիրողացն, զոր եւ ինքն հասցէ իւրայօքն երկնից արքայութեան. ամէն. Մի է Աստուած եւ մի միջնորդ Աստուծոյ եւ մարդկան, մարդն Յիսուս Քրիստոս, ասէ Քրիստոսիւ Պօղոս, քանզի մի է տէրն ուր ամբարեալ կան ամենայն գանձք իմաստութեան եւ գիտութեան, որ անշարժ գոլով շարժէ զարարածս ի կեանս եւ ի փրկութիւն»։ - Վերջ թղ. 55ա. «Տէր բարկութեամբ իւրով խռովեցուսցէ զնոսա. զի յայտնելոց է բարկուՄեկնութիւնը կը մնայ կիսատ. կը հասնի մինչեւ Սաղմոս Ի, համար 10, եւ ապա թողած է սպիտակ թուղթ եւ գրիչը չէ շարունակած օրինակութիւնը, Գ. Քերականութիւն. 4. Թղ. 60ա. «Հարց(ումն). Զի՞նչ է քերականութիւնն։ Պատասխանի. Հմտութիւն է։ Հրց. Զի՞նչ է հմտութիւնն. Պխ. Ծանաւթութիւն է։ Հրց. Զի՞նչ է ծանաւթութիւնն. Պխ. Տեղեկութիւն է։ Հրց. Զի՞նչ է տեղեկանալն. Պխ. Նախ բաժանի յերիս. ճանաչել ի յիրէ, իմանալ ի գործոյն, հասկանալ ի ձայնէ»։ - Վերջ թղ. 86բ. «Քանզի քարն տեսանի աչաւք եւ շօշափի ձեռաւք, եւ ամենեքեան որք տեսանին աչաւք եւ շօշափին՝ նոքա մարմին են. վասն այն ասաց մարմին որ զանքար, եւ այն որ ասաց իր, որպէս խրատ, իսկ աստ անմարմին» կը մնայ կիսատ։ Դ. Մովսէս Խորենացի, Աշխարհագրու5. Թղ. 94ա. «(Յ)աղագս աշխարհագրութեան. Ոչինչ գտանեմք ի յաստուածային գիրս ոճով ասացեալ, այլ դոյզն ինչ դուն ուրեք եւ անդժուարայհաս եւ տաժանելի, եւ վասն անհաս...»։ Թղ. 100բ. «Առաջին բաժինն երկրի ընթանուր Ասիայ է եւ ունի Ասիա կողմունս կողմունս...»։ Թղ. 105բ. «Քաղաքք եւ շինողքն. Ամասիայ թագաւորն զՄսիս շինեաց. Աղտտազ թագաւոր զԵրասխ շինեաց. Վնոն թագաւոր զՎարդանակերտ շինեաց...»։ Թղ. 106ա. «Վասն չորս գետոցն. Փիսոն ի հնդկաց եւ յԵթոպայ. Գանգէսաւ կոչի իսկ, յոյնք հնդկաց գետ ասեն...»։ - Վերջ թղ, 107բ. «Ընդ ամէնն ԽԲ գետք են»։ Թղ. 112ա. «Անուանք երկոտասան լերանց. Լերինք Լիբանան, Կաւկասոս...»։ Ե. Կարգ նահապետաց. 6. Թղ. 107բ. «Աբբրայամ ի Ճ ամին ծնաւ զԻսահակ, եւ Իսահակ ի Կ ամին ծնաւ զԱկոբ...»։ 7. Թղ. 108ա. «Անուանք ԺԲ մարգարէիցըն. Ովսէ, Ամովս...»։ Անդ. «Որդիք Յակոբ(այ) ազատք. Ռուբէն...։ Եւ աղախնայ որդիքն. Դան, Նեբթաղիմ...»։ Զ. Անուանք ականց. 8. Թղ. 108ա. «Առաջին ակն կարգն. Զմրութ, սարդիոն, տպազիոն...»։ է. Տումար. 9. Թղ. 108բ. «Վասն ժամանակաց. Ժամանեան զուգաւոր ընթացք. Երկահաւասար պատահման երկանցից. զինչ է ողոմպիադն, քառամասնութիւն...»։ Թղ. 109ա. «Տանուտէր տարւոյն այսպէս արա. Կալ զհայ թվականն Գ, եւ ի վերայդիր եւ երդ ժբ ժբ...»։ Անդ. «Վասն կենդանակերպաց. Խոյն գլուխ որ է պարսիկ...»։ Թղ. 109բ. «Յորժամ կամիցիս գիտել թէ յորում նահանջի եմք...»։ Անդ. «Յաղագս խաւարման լուս(ոյ)ն արեգական եւ լուսնոյ...»։ Ը. Արիստոտէլի Ստորագրութիւնք. 10. Թղ. 110ա. «Արիստոտէլի տասն ստորագրութիւնքն այս են. Գո(յ)ացութիւն, որակ, քանակ...»։ Թ. Նշանք աւերածոյն Երուսաղէմի. 11. Թղ. 111բ. «Նշանք աւերածու Երուսաղեմի. ա. Նիզակն, բ. Փայլմունք...»։ 12. Թղ. 111բ. «Հաւատք Երուսաղեմի. Առաջինն վասն աստուածութեանն հօր. բ. վասն առաջին ծննդեանն Քրիստոսի...»։ 13. Անդ. «Վասն ինն դասուց եկեղեցւոյ. Առաջին դաս եկեղեցոյ՝ հայրապետութիւնք, եւ ունի զգեստ զառաքելական եւ նափորտ...» (Ա-Թ)։ ժ. Անանիայի Շիրակացւոյ Վասն կշռո 14. Թղ. 112ա. «Ան(ան)իայ Շիրակացուն համարողի վասն կշռոցն. Յաղագս ասարիոնի, ղոբտոնի եւ դանգի կշիռ երկու...»։ 15. Թղ. 113ա. «Վասն չափոց. Չափ առաջնորդ չափոց. Քսեստ. ոչ ամենայն լեզու քսեստ անուանեն, բայց ըստ աշխարհաց աշխարհաց այլ եւ այլ չափ է...»։ 16. Թղ. 114ա. «Ո(ր) ի յեւթնայգրեանցն է. Քերական կոչի եաւթնագրեանք զուգեալ ի Դաւթէ փիլիսոփա(յ)է եւ Հռոմայ վարդապետէ կոչեցեալ անուն Փինիկ, եւ են այս գիրգ եօթն. ա, ե, է, ը, ի, ո ւ, օ. զուգին այսպէս...»։ ԺԱ. Ասացուածք փիլիսոփայից. 17. Թղ. 117ա. «Փիյտոն ասէ. Ուսման հոգ տարջիր քան ընչից, զի ուսմանք ստանան զինչս։ Դիմոկրատեայ տեսեալ զի պիտանի ոմն ի թէատրոնի նստեալ...»։ Թղ. 117ա. «Վասն բարեբախտից եւ վատայշնորհաց»։ Թղ. 117բ. «Վասն մեղաց եւ խոստովանութեան»։ - «Յաղագս բժշկաց»։ Թղ. 118ա. «Վասն օրինաց»։ Թղ. 118բ. «Յաղագս բարեկամաց»։ Թղ. 119ա. «Յաղագս իշխանութեան եւ պետութեան»։ Թղ. 120ա. «Յաղագս երդման»։ «Յաղագըս անառակութեան»։ «Յաղագս նախախնամութեան»։ Թղ. 120բ. «Յաղագս փարթամութեան, աղքատութեան եւ արծաթսիրութեան»։ Թղ. 121բ. «Յաղագս աղօթից»։ «Յաղագս արբեցութեան»։ Թղ. 122ա. «Յաղագս փառաց»։ Թղ. 122բ. «Յաղագս մահուան»։ - Վերջ թղ. 123ա. «Պերիարմեասն այս է, բայց խիստ դժուար է, լաւ կարդայ»։ 18. Թղ. 130ա. «Միւնդիմոս սոփեստէոսքն, որ են մերկ իմաստասէրք, ամենեւին հանդերձս չէ զգենուն եւ անիրաւ ոչ գործեն եւ մարմնին կենդանեաց ոչ ուտեն, բայց կաթն եւ բրինձ...»։ 19. Թղ. 203ա. «Յաղագս խրատու եւ իմաստութեան խօսք փիլիսօփէից. Ղաւղօս արքոս ասէ. Աւտարք ի ճանապարհէ, իսկ անխրատք յիրէ իւրեանց մոլորին հանապազ. Պղատոն ասէ...»։ - Վերջ թղ. 203բ։ ԺԲ. Բժշկարան. 20. Թղ. 123ա. «Բժշկարան տումարին, մեկնութիւն չորս տարերացդ. Ի նմանութիւն չորից յեղանակաց տարուն խառնուածքն ի մարմնի ի չորս տպաւորեալ. յարիւն, խարտեաշ մաղձն, սեւ մաղձն, մաղասն եւ ի յօրն խաղայ զամենեսեան եւ առնէ զամենայն դժուարութիւն. խարտեաշին խոնաւութիւն ի լերդէ...»։ 21. Թղ. 124ա. «Յաղագս բնութեան մարդոյ ի բժշկարանէն. Ի չորից գոյացեալ է մարդ, զի չորս պատճառք են լինելութեան մարդոյ, հուր եւ ջուր, աւդ եւ հող...»։ Վերջ թղ. 130. «Բայց որ գոյացոյց զհոգին եւ ստեղծ զմարմինն եւ միաւորեաց զսոսայ, զբովանդակն ինքն գիտէ»։ ԺԳ. Քարոզ. 22. Թղ. 130բ. «Նախերգանք (քարոզի). Ունակութիւն եւ պակասութիւն ընդդէմ միմեանց. իսկ ունակութիւն յառաջ է քան ըզպակասութիւն, եւ պակասութիւն զկնի ունակութեան. արդ եթէ այս, որպէս այս, չէ ոք ընդ պարտաւանօք եթէ յինչ եւ իցէ...»։ Թղ. 157ա. «Նախերգանք քարոզի. Երանելի բնութիւն եւ միայն հզօրն թագաւորն թագաւորաց, տէր եւ տերանց, Աստուած աստուծոց եւ փրկիչ ամենայն տիեզերաց...»։ Թղ. 159ա. «Աւրհնութիւն ժողովրդեան հասարակաց. Արարիչն արարածոց, թագաւորն թագաւորաց աւրհնեալն ամենայնի, մարդասէրն, փրկիչն եւ առատայբաշխն ամենայնի...»։ Թղ. 163բ. «Աւրհնութիւն հասարակաց ժողովրդոց եւ փոքու. Այլ եւ աւրհնեսցէ Քրիստոս Աստուած մեր զհամօրէն գունդս եւ զուղղափառ ժողովուրդս...»։ Թղ. 169ա. «Դարձեալ կրկին ողբ է. Եւ արդ գիտելի է, եղբայրք, զի սովորութիւն է քրտնաջան մշակացն յորժամ զսերմն արկանեն յերկիր, թէ ցորեն եւ թէ այլ ինչ սերմն, զյետ այնորիկ յորդառատ ջրով կու առոգանեն...»։ Թղ. 171բ. «Ողբ է, բանքս այս գեղեցիկ յետ քարոզին ասայ. Եւ մեղաւոր հոգիքն զարհուրեալ դողան եւ ասեն, վայ թէ մերչեցաւ աւրն դատաստանին...»։ - Վերջ թղ. Թղ. 177բ. «Աւրհնութիւն ընդհանուր ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէիցն. ՅԱստուծոյ ամենակալէ աւրհնութիւն եւ պահպանութիւն եւ ի նուաստ Կիրակոս վարդապետէ...»։ Թղ. 180բ. «Վասն կնոջ պոռնկի. Կին ոմն որ բազում ժամանակ կայր ի պոռնկութիւն եւ օր մի վարդապետն քարոզէր յեկեղեցին...»։ Թղ. 181ա. «Քարոզի աւրհնութիւն եւ ներբողեանք եւ ախորժեանք. Այժմուս դար ձուսցուք զմակուդ զեզուս մեր ի բանս յորդականս...»։ ԺԴ. Սամուէլ Անեցի, ժամանակագրու23. Թղ. 134ա. «Սամուէլ քահանայի հաւաքումն ի գրոց պատմայգրաց յաղագս գիւտի ժամանակաց անցելոց մինչ ի ներկայս. Յերիս որոշմունս բաժանեալ սահմանեցան...»։ - Վերջ թղ. 154ա. «Առ սովաւ Յեսու Նաւեայ սուրբ եւ արիս ի սատակել Յեսու ազգ քանանացիսն անցին փախստական յԱդռաս նաւելով ի Թարսիս, եւ այս յայտնի դրոշմամբն որ յարձանսն ափրիկ»։ Չունի ժամանակագրական աղիւսակները եւ բնագիրն ալ կը մնայ կիսատ. թղ. 154ա156բ դատարկ թողած է, հաւանաբար շարունակելու նպատակով։ ԺԵ. Գովեստ վարդապետաց իմաստնոց ի պէտս թղթագրութեան. 24. Թղ. 173ա. «Գովեստ վարդապետաց իմաստնոց. Գերիմաստ եւ րաբունի, գերահռչակ անուն բարի...»։ Թղ. 173բ. «Քահանայից է. Ով պատուական տէրարժան քահանայութեան...»։ Թղ. 174ա. «Եպիսկոպոսէ մեղադրանք. Պարոն խոճայ այս անուն առաքինի, բոլոր սրտով հաւատք եւ պարծանք բարի...»։ Թղ. 174բ. «Թխթի յառաջ. Ով այս անուն, դու իմ եղբայր, թող դու ապրիս ամօքդ երկար...»։ Թղ. 175ա. «Թխթի յետեւ. Ի նուաստ եւ ի ներքեւեալ հողոյ եւ ի մեղ(ս)ամակարթ...»։ Թղ. 175բ. «Հայրապետաց քաղաքաց եւ քահանայից. Ի գերակա(յ) եւ ի գերակոյ եւ ի գերազան...»։ Թղ. 176բ. «Վարդապետաց, եպիսկոպոսաց. Ով անըստուեր լոյս հայրական եւ համագոյ հոգի եւ բան...»։ 25. Թղ. 178ա. «Վասն ժամանակաց. Բանըք կանխասացութեան որ վասն կատարածի յաւիտենիս, ի հարցն սրբոց ասացեալ տեսլեամբ հրեշտակի, եւ երկովք եւ աշխատութեամբ ի գրոց սրբոց օժանդակեալք այսոքիկ. ՈՂԴ ամի թվականին ՌՄԽԵ ամ էր ի ծնընդենէն Քրիստոսի, իսկ յԱդամայ...»։ ԺԶ. Գովասանութիւն Սաղմոսաց. 26. Թղ. 178բ. «Գովասանութիւն Սաղմոսի յԱռաքել վարդապետի ասացեալ է. Իմանալի այս բուրաստան, երգս հոգոյն աստուածական...» (սկ. «Ի վարդապետն Առաքելէ վասն Գէորգ» եւ կը մնայ անկատար)։ ԺԷ. Բառք. 27. Թղ. 187ա. «Բառք է գրոց. Առանցեալ, գելագարեալ. անխոնարհելի կամ անզիջանելի. Աստուածարել, տեսանել զհանդերձեալն. ամէնն, ամենայնն» (Ա-Ք)։ 28. Թղ. 193ա. «Բառք եբրայեցւոց եւ քերթողականք վասն չափոյ հոմերական տաղիցն, վասնզի քերթողական արուեստք չափաբերանք են եւ չափո(յ) վարին, եւ են որ գեղջուկք են եւ են որով ճարտասանք վարին, զի յաճախայպէս փոխաբերին սակս զարդու ճարտասայնից... Ադամ երկիր կամ երկիր կոյս կամ երկիր մարմնացեալ, կամ յերկրէ կամ երկիր կարմիր։ Աբել յայտնեալ մարգարէութիւն» (Ա-Ք)։ 29. Թղ. 201բ. «(Բացատրութիւնք յատուկ անուանց Աստուածունչ գրոց). Արեմաթեմ, լերինք։ Ակիտոփէ, գլորումն եղբօր։ Ալէլուա, աւրհնեցէք կամ գովեցէք։ Այենովն, աղբիւր զօրութեան...»։ 30. Թղ. 202բ. «Յաղագս աստուածաշունչ գրոց թէ քանի գիրք եւ քանի տունք նոցա»։ ԺԸ. Գանձ Աւետման կուսին. 31. Թղ. 192ա. «Խնդութեան ձայն, բարբառ աւետեաց, այսաւր ծագեաց աշխարհի հնչեաց...» (սկ. «Խաչատուր»)։

Content