8981023ՌՃԶ - 1656։
մինչեւ թղ. 115բ՝ բոլորգիր մեծ, ապա նոտր։
Ա-Ժx12 (Ժ՝ 6 թղ.), Ա-ԺԶx12 (ԺԶ՝ 11 թղ։
թուղթ տոկուն։
գեղեցիկ դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով. աստառը՝ վառ կարմիր լաթ. ինկած են չորս փականքները, մնացած են առաջին կողքին վրայ գամերուն տեղը չորս մետաղեայ աստղեր։ - ՄԱԳԱՂԱԹԵԱՅ ՊԱՀՊԱՆԱԿի փոխարէն կան երկուական տոկուն անգիր թուղթեր։
շատ մաքուր եւ կատարեա, վինակով։
կարմիր։
թղ. 2ա, կարմրագոյն, յոյժ նուրբ եւ նաշակաւոր։
չունի։
թղ. 29ա, 77ա, 115ա, միագոյն եւ պարզ։
թղ. 114ա-115ա, 247բ։
բնագրին գրչութեամբ. Թղ. 232ա. «Փառք...։ Արդ գրեցաւ պատմագիրքս այս ի թուականութեանս Հայոց ՌՃԶ (1656), ի մայրաքաղաքս Եդեսիայ, որ արդ Ուրհայ ասի սմա, ի դուռն Բարձրհայեաց սուրբ Աստուածածնին մայր եկեղեցեացն որդոցս Սիոնի։ Ձեռամբ անիմաստ եւ ամենամեղ փձուն գրչիս Սարգսի Եդեսա«Արդ երես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որ կարդայք եւ օրինակէքդ, յիշեցէք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զթափուրս ամենայն բարեաց եւ զասպնջականս ամենայն չարեաց, եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեսցի ի միւսանգամ գալստեանն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն»։
1850-1860 տարիներուն ստացած ըլլալու ենք։ Բովանդակութիւն. Ա. Մովսէս Խորենացի, Պատմութիւն Հայոց, Բ. Միքայէլ Ասորի, Ժամանակագրութիւն, Գ. Թուղթ դաշանց. Ա. Մովսէս Խորենացի, Պատմութիւն 1. Թղ. 1ա. «Ցանկ առաջին հատորի պատմութեան հայոց (Գլ. Ա-ԼԳ)։ Թղ. 2ա. «Մովսէսի Խորենացոյ յաղագս մերոյս յսկզբանն յայսմ բանիցս Սահակայ Բագրատունոյ խնդալ»։ Թղ. 26բ. «Ցանկ միջակ պատմութեան հայոց» (Գլ. Ա-ՁԹ)։ Թղ. 29ա. «Մովսէսի Խորենացոյ բան միջակ պատմութեան մերոյ նախնեաց, Գիրք երկրորդ»։ Թղ. 75ա. «Ցանկ երրորդ հատածի աչարտմանն հայոց պատմութեանն» (Գլ. ԱԹղ. 77ա. «Մովսէսի Խորենացոյ աւարտաբանութիւն մերոց հայրենեացն, Հատուած երրորդ»։ - Վերջ թղ. 113բ։ Բ. Միքայէլ Ասորի, ժամանակագրու2. Թղ. 115բ. «Ցանկ գրոցն Միխայէլի» (Գլ. Ա-ԻԹ)։ Թղ. 116ա. «Տեառն Միքայէլի պատրիարգի ասորոց, համառօտ ժամանակաց զրոյցք քաղուածու արարեալ յոլովից պատմագրաց, ի վարժս բանասիրաց սղամանակ տեղեկութիւն յԱդամայ հետէ մինչեւ յետին աւուրս թեւացեալ. Եւ արդ լուարուք ուսումնասէրք եւ աստուածասէրք, կարօտեալք գիւտից եւ ժամանակաց»։ - Վերջ թղ. 220բ. «Եւ ընտրեցին զորդին Կոստանդեա(յ) փառաւոր իշխանին Կիլիկեցոց, որ էր յազգականութենէ անտի Լեւոնի արքայի, որոյ անունն ճանաչիւր Հեթում (...) ընդարձակել եւ տարածել ընդ բնաւ Հայաստանեայս յորդիս իւրեանց եւ յորդիս որդւոց մինչեւ ի գալուստ ինքնաբուն եւ ամենակալ թագաւորին անմահի տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս ընդ հօր եւ ամենասուրբ հոգւոյն յաւիտենից ամէն։ Այլ մեք թեւօք լցեալ ըզկուր բանիս եւ թռուցեալ ի վերայ ծովացեալ պատմութեանց (...) եւ զինչ է գործ եւ աստիճան քահանայութեան եւ պատիւ նոցա, եւ հանգուսցուք զյօժարութիւնս մեր ի փառս Աստուծոյ»։ Թղ. 221ա. «Նորին Տեառն Միքայէլի յաղագս քահանայական կարգաց թէ ուստի առնու սկիզբն. Սկիզբն քահանայական շնորհի է անժամանակն Աստուած» - Վերջ թղ, 232ա. «Եւ մի՛ նմանել խորդոցն կամ որոմանցն որք յետոյ մտին, զորոց անուանքն գրեմք աղիւսակօք զասացեալ եօթն աթոռոցդ աթոռակալաց մինչեւ յամենեւին խոտանսն, զոր թողումք յիշատակել կենդանութեան։ Թղ. 232բ. «Յասորի գրոց վասն որք երկոտասան նահապետացն մարգարէք եւ առաքեալք եւ դատաւորք եւ թագաւորք եւ թարգմանիչք. Ռոբէն որդի Լիայ, յազգէ սորա մարգարէք...» (հմմտ. տպ. Երուսաղէմ, 1870, էջ 583-622. Ձեռագիրս չունի տպագրի էջ 608ի խորագիրը)։ Գ. Թուղթ դաշանց. 3. Թղ. 240բ. «Թուղթ սիրոյ եւ միաբանութեան մեծի կայսերն Կոստանդիանոսի եւ սրբոյն Սեղբեստրոսի եւ Տրդատայ Հայոց արքայի եւ սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչի. Կամօք եւ ողորմութեամբ համագոյ սուրբ երրորդութեանն»։ - Վերջ թղ. 247ա։ Դ. Սամուէլ Անեցի, ժամանակագրու4. Թղ. 248ա. Ժամանակագրական աղիւսակներ, որոնք ընդհատուելով կու տան պատմական տուեալներ։ Կը սկսի. «Յիսուս Քրիստոս ծնանի ի Բեդղէեմ, Սեկունդոս պութագորեան փիլիսոփոս ճանաչիւր»։ Թղ. 281բ. Ժամանակագրութիւնը կը հասնի մինչեւ Քրիստոսի ՌՃՉ (1180) եւ Հայոց՝ ՈԻԷ թուականը, եւ ընդօրինակողը կու տայ սա ծանօթութիւնը. «Աստանօր զտեղի առեալ կացին շարադրութիւնքս գեղեցկաբանին Սամուէլի, զոր բազում երկասիրութեամբ հոգ տարեալ ստուգագրութեան եւ ճշգրտիւ հասուցեալ մինչեւ յիւրն ժամանակ. եւ վասնզի պատմութեանց սահման է զան ցելոցն եւ զներկայէն ճառել, իսկ յառաջիկայն ոչ գոյ հնար անցանել։ Այլ թէպէտ յայսմհետէ դարձեալ մտանէ կանոն իշխանութիւն հայոց ի շարագրութիւնս, սակայն սղալն յոլով տեսանի կանոնացս, վասնզի յայսմհետէ այլոյ ուրուք է շարագրութիւնս, եւ գրէ թէ Քրիստոսի ծննդեանն ամք եւ թուականն հայոց միայն գայ անսխալ»։ Թղ. 282ա. Կը շարունակուին ժամանակագրական աղիւսակները՝ Քրիստոսի ՌՃՁԱ (1181) եւ Հայոց ՈԻԸ տարիէն, տալով պատմական մանր ծանօթութիւններ։ Պատմութիւնը կը հասնի մինչեւ Հայոց թուական ՉՂէ (1348), տալով սա ծանօթութիւն. «Սպանանէ Ելականն զՍօրղանն, որդի Չոպանին եւ զԻշիտօնն եւ այլ բազում գլխաւորք. եւ մեռաւ Աթիպակն եւ Յենապակն ի Կամախ»։ 5. Թղ. 285ա. «Վասն թագաւորացն Հայոց զոր կարգեաց Մովսէս Խորենացին. Մովսէս Խորենացի զշարս Հայոց թագաւորաց այսպէս կարգ. Ա. Յաբեդ որդի Նոյի...»։ Վերջ թղ. 288ա։ 6. Թղ. 288ա. «Ոտանաւորք. Մարգարէից սա սերմանեալ, յառաքելոց պտղաբերեալ» (սկ. «Մովսէս» եւ 7 տուն)։ 7. Թղ. 288ա. «Անանիայ Շիրակունոյ համարս արողի թիւք որչափութեանց հին կտակարանացն. Ա. Գիր Մովսէսի օրինադրի. Ծննդոցն տունք են ըստ համարի չորս հազար եւ երեք հարիւր եւ հինգ...»։ 8. Թղ. 289ա. «Սամուէլ քահանայի Յանեցոյ հաւաքումունք ի գրոց պատմագրաց յաղագս գիւտի ժամանակաց անցելոց մինչեւ ի ներկայս ծայրաքաղ արարեալ. Յերիս որոշմունս բաժանեալ սահմանեցան թիւք ժամանակաց, յանցեալն, ի ներկայն եւ յապառնին. իսկ յաւժարութիւն կամաց մարդկութեանս»։ - Վերջ թղ. 305բ. «Արդ ով սրբազգեաց տէր իմ Գրիգոր, հարկեցայ ի թախանձելոյ ձեր զեղկելի անձն իմ (...) եւ դարձեալ հմտանալով այս կենցաղոյս՝ ծանօթանայ վերին գիտութեանն որ անճառն է եւ անբաւելին եւ ծնանի զաստուածպաշտութիւնն, որպէս Եւագր երանելին ասէ՝ գիտնական եւ արդիւնական»։