10911533ՌԾ - 1601 եւ 1609։
բոլորգիր (Խորհրդատետրը՝ նօտր խոշոր)։
Ա-ԺԶ, Ա-Գ, Ա-Ե։
թուղթ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով, աստառը մութ կապոյտ կերպաս (դռնակինը՝ կարմիր կերպաս), զոյգ փականքները կորած են։ Կաշին կռնակի կողմը մաշած եւ ցեցակեր է, կը տեսնուին կազմին թելերը. ներսի մասն ալ ունի ցեցակեր թուղթեր։
առաջին մասին՝ Ամիր ձիհան սարկաւագ (1601ին), Խորհրդատետրին՝ Տէր Ղազար, ի Կամենից, 1609ին։
չունի։
սակաւ, թռչնագիր եւ հանգուցագիր, միագոյն։
կարմիր։
եւ այլ զարդեր չունի։
Էջ 1, 230, 448։
Առաջին բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 229. «Ով եղկելի Միքայիլ, զի՞նչ կամիս տալ պատասխանի վասն չար գործոց քոց. վայ զիս։ «Ամիր Ճիհան սարկօագ ետ գրել զհոգեւոր փարթամութիւնս զայս ի հալալ վաստակոց իւրոց ի վայելումն իւր եւ ամենայնի։ «Արդ որ կարդայք կամ օրինակէք, երես անկեալ աղաչեմ զձեր սրբութիւնդ յիշել ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զԱմիր Ճիհան սարկօագն եւ զիւր կենակիցն եւ զիւր նընջեցեալքն, եւ որ զմեզ յիշէ եւ ինքն յիշեալ լիցի յառատ պարգեւատուէն Քրիստոսէ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս։ «Եւս առաւել զՄիքայէլ փծուն գրիչս եւ զկենակիցս եւ զնընջեցեալսն իմ յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ սղալանաց իմոց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերո(յ), զի դուք ողորմութիւն գտչիք յահօոր յատենին Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ յօիտեանս. «Գրեցաւ տառս ոգեշահ ի թվին ՌԾ (1601)։ Դարձեալ յիշեցէք զկազմող սորին զՅակոբ քահանայն, եւ Աստուած զձեզ յիշէ իւր միւսանգամ գալուստն. ամէն»։ Երկրորդ բնագրէն վերջ, նոյն գրչութեամբ. 2. Էջ 447. «Գրեցաւ Պատարագատետրս ի լաւ եւ ընտիր աւրինակէ ձեռամբ անարժան եւ անարհեստ Աստուածատուր դպրի, որ եմ որդի Տէր Յակոբին, ի քաղաքն Կամենից, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Նիկողայոսին, ի վայելումն նորընծայ Տէր Ղազարին եւ յիշատակ Եազլովցու Հաճկատար սուրբ Աստուածածնին։ «Ով սրբասնեալ քահանայք, յորժամ որ կարդայք կամ օրինակէք, յիշեցէք զիս եւ զիմսն ամենայն ի դէմ սոսկալի սուրբ պատարագին, եւ որ յիշէ զիս յիշեալ լիցի ի միւսանգամ գալստեանն Քրիստոսի. ամէն։ Հայր։ Յաւարտեցաւ թվ. ՌԾԸ (1609) Սեպտեմբերի ԻԸ»։ Բնագիրներէն տարբեր գրչութեամբ. 2. Էջ. 367. «Դարձեալ այսմ ամի ՌՃԾ (1701) ամսեանն Սեմտեմբերի է, օրն կիրակի, եղեւ չարսուպազարն իբր արտի նըման, գ. ժամուն մինչեւ ժբ. ժամն այրեցաւ, այլ ոչ խան մնաց, ոչ խանութ, զոր տէր Աստուած փրկեալ ազատես(ց)է այնպիսի վընդանգէ»։ 3. Էջ 368. «Թվին ՌՃԾ (1701), վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, ազգի ազգի պատուհաս եկն ի վերա(յ) երկրի, երաշտութիւն. աղբիւրք ցամաքեցան եւ գետք, եւ վասն ջուր ոչ կենալոյն բազում պարտէզք եւ ծառք չորացան եւ այգիք, այնքան եղեւ որ գետէն ջուր կու բերէանք եւ ցօրեկն քրիստոնէից, այլազգիքն ջուր չէին տար։ «Եւ դարձեալ յայսմ ամի եկն Սեբաստիոյ փաշան ի Թօխաթ եւ բազում չարիս գործեաց, եւ սուրբ Սարգիս եկեղեցւոյ քահանայքն տարեալ եդ ի բանտի, թէ դուք տաճկի տղա(յ) էք մըկրտեր, եւ մինչեւ ըճ (800) ղռշ առեալ եւ ազգի ազգի չարիս գործեալ, որ լեզով պատմել ոչ կարեմ։ Եւ եկն զատի մի եւ տարեալ զքահանայք, թէ դուք ֆռէկ էք եղեր եւ էառ գճ (300) ղռշ. գրեաց զանվանս քահանայից թէ յետոյ օր գտնում զձեզ կու չարչարեմ։ «Եւ դարձեալ այսմ ամի Օգոստոսի ԺԵ, սուրբ Աստուածած(ն)ի պահոցը եղեւ սաստիկ կորոտ եւ զարմանալի, եւ յանկարծակի ը (8) ժամուն, երկինքն սեվացեալ այնչափ կարկուտ եկաւ, իբրեւ ըձըվոյ չափ, եւ բազում այգիք եւ պաղջայք զէրկաւ եւ չորացոյց. եւ այնչափ սէլ եղեւ որ գետը ձուկ չըմընաց, ամենեքեան ջարդեցան։ Եւ չար խարաճի մի եկն, որ ը (8) տարու տղաայոցմէ խարաճ առաւ, զոր տէր Աստուած փրկեսցէ»։
կը Բովանդակութիւն. Ձեռագիրը ունի երեք գրչութիւն. Առաջին մասը (էջ 1-367), օրինակուած է 1601ին. երկրորդը (էջ 369-448), օրինակուած է 1609ին. մնացած վերջին մասը չունի գրչութեան թուական։ 1. Էջ 1. «Այլ հաւատամ այսպէս. Հաւատամ զամենայն ինչ հին կտակարանաց կամ թէ Մովսէսի օրէնքն է, վասնզի նշանակէր զՔրիստոս»։ - Վերջ անդ. «Այս է սուրբ խորհուրդ լինի կատարեալ երեք իրօք, որ են խօսք եւ ինչք եւ գործովն, որպէս ունիցի միտս ունել զամենայն ինչ որ առնէ սուրբ եկեղեցի»։ Եկեղեցւոյ վարդապետութեան հաւատքի մասերն են, օրինակուած այս միակ թուղթին 2. Էջ 2. «Քարոզ ննջեցելոց ի բան Սիրաքայ որ ասէ. Միտ ած զդատաստանս իմ, զի այնպէս լինելոց է եւ դատաստան քո, զի ինձ երեկ եհաս եւ կալաւ հասցէ. Այսպէս գրեն եւ ուսուցանեն վարդապետք եկեղեցոյ, թէ ըզբանս զայս երկու պատճառ քարոզէ ննջեցելոցն, զի կենդանիքն ուղղեսցեն զկեանս իւրեանց եւ պատրաստեսցեն զինքեանս, զի եւ նոքա մահկանացուք են, զի Աստուած ոչ առնէ անփոյթ»։ - Վերջ էջ 4. «Եւ ասեմք ցանձն մեր թէ ով մոխիր զիարդ հպարտանաս, զի՞ է զի փքանաս. ի՞ւ պարծիմք, ով գերի եղեալքս, զի մեղօք եմ յղացեր եւ մերկ եւ աղտեղի եմք ծներ եւ ցաւովք եմ կեցեր, այսպէս ցաւով մեռանելոց եմք, վասն այն ասէ միտ առ»։ 3. Էջ. 5. «Յակոբայ (Կաթողիկոս Մեծքարեցի) Աստուծոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի ծառա(յ) (...) եպիսկոպոսաց, քահանայից, վանականաց եւ որք ընդ իշխանութեամբ են (...)։ Գիտութիւն լիցի ամենեցուն ձեզ, մարդասէրն Աստուած ողորմած»։ - Վերջ թղ. 9ա, «Այսուհետեւ ի ձեր վերայ զոր ինչ արժան է առնել եւ ապրեցուցանել զանձն եւ անամօթ լինել յահօոր ատենին»։ 4. Էջ 10. «Թուխթ Ընդհանրական Ներսէսի Հայոց Կաթուղիկոսի, առ համօրէն համասեռից ազինս, որոց տեսչութիւն հօատացօ նմայ ի Տեառնէ. (Ն)երսէս ծառայ Քրիստոսի (...) հայկականացդ սեռից որք յարեւելս ի սեփհական յաշխարհդ Հայաստանեաց բնակեալք, եւ որք յարեւմըտեան կողմանցդ սահեալք նըշդեհութեամբ»։ «Առ զինուորաց դասս»ի վերջին հատուածէն սկսեալ («Եւ եթէ կարգիք ի տերանց ձերոց ի գործ վերակացութեան») եւ անոր յաջորդող երեք մասերը - «Առ վաճառականըս», «Առ համօրէն ժողովրդականս» եւ «Առ կանանց դասս», - չէ օրինակուած։ 5. Էջ 111. «Բանք (խրատականք) սուրբ վարդապետին Վարդանա(յ) վասն ամենայն անձին փրկութեան. (Վ)ասն տասն վաճառականացն եւ վասն ութ առակաւոր որոգայթիցըն, վասն (...). Եւ արդ բազում անգամ խորհեցա(յ), ողորմելիս Վարդան, որ իմ արծաթոյ ի միայնաւոր խցիս, ի սահմանս աստուածաբնակ ուխտիս որ կոչի Թրազարկ, ձեւացուցանել տասն առակաւոր բանիւ վաճառականս եւ ութ մեղս նմանս յորոգայթսն. ով քահանայք Աստուծոյ»։ Էջ 113. «Վասն տասն վաճառականացն եւ վասն ութ առակաւոր որոգայթիցն որ առաջի. Եւ արդ ահա տասն վաճառականք եկեալ ի մի վայր»։ Էջ 124. «Վասն հպարտութեան. Մեծ եւ անեզրական չար եւ առաջին կորուստ հպարտութիւնն է»։ Էջ 130. «Վասն ոխակալութեան. Ահա գազան դառնա(յ) դէմ եւ առաւել պատառող»։ Էջ 136. «Վասն լեզուանութեանն. Ահա որդեակք եկայք հասաք եւ գտաք զգաղտամուտ աւձն անիծեալ»։ Էջ 142. «Վասն որովայնամոլութեան. Ո՜վ թէ քանի մեծ կորուստ է ախտ որովայնամուլութեանս»։ Էջ 149. «Վասն զրկանաց. Ով ժողովուրդըք Աստուծոյ եւ խորհրդական ծնունդք վերին Երուսաղեմի»։ Էջ 159. «Վասն շնութեան. Վայ ամենայն մարդկան որք եկին յայս յաշխարհս անիծից»։ Էջ 174. «Վասն անզղջութեան. Ամենայն բերանով վա(յ) մեզ եւ եղուկ է լսելեաց»։ Էջ 184. «Մեծ յուսադրութիւն յորդորումն ապաշխարութեան, ազգի ազգի վստահութեամբ եւ բազում օրինակօք դիմել առ Աստուած ամենայն մեղաւորաց եւ ոչ անյուսել տգիտաբար, քանզի զայս կամի Աստուած եւ սիրէ ամենայն զօրք նորա. (Ե)կայք այսօր ամենայն որդիք Ադամայ, որ եմք ծընունդք սուրբ աւացանին»։ Էջ 195. «Վասն ապաշխարութեան. (Դ)արձեալ եկայք առ մեղաւորս, ով ծնունդք սուրբ աւազանին»։ Էջ 204. «Վասն անքուն որդանցն. (Ե)կայք աստանօր ի միասին առաջի Աստուծոյ»։ Էջ 219. «Վասն հաւատոյ որ ի սուրբ Երրորդութիւնն. (Մ)իաստուածութիւն անհասանելի ուսուցին մեզ զամենայն աստուածաշունչ գիրք»։ Էջ 223. «Վասն գալստեան Որդւոյն Աստուծոյ. (Ո)րդի, քթել ական լինի յանկարծակի գալուստ որդոյն Աստուծոյ»։ 6. Էջ 231. «Երանելոյն Աթանասի հայրապետի հարցմունք վայելուչք եւ պատասխանիք ոգեշահք, զոր ի Հոգւոյն սրբոյ առեալ պատասխանի. (Ք)անզի ոչ յաշխարհի յայսմիկ եկեալ ոք ի մեռելոց պատմեաց մեզ եւ հաւատարմացոյց վասն ոգոց մարդկան բան ինչ ուսուցանել» (հրց. եւ պտսխ. ԱՃԼԴ)։ - Վերջ էջ 339. «Ընդունել զաղքատս եւ զտնանկս եւ լնուլ զկարօտութիւն պիտոյից նոցա, ըստ հրամանի տեառն մերո(յ) եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յօիտեանս. ամէն»։ 7. Էջ 339. «Երանելոյ Եփրեմի Խորին Ասորո(յ) ասացեալ խրատ կրօնօորաց. Աղաչեմ զքեզ, որդեակ ի տէր, զժամանակս քո երկիւղիւ փակեայ, յիշեա՛ զտէր որ վասն քո խաչեցաւ եւ յետ սակաւ ժամանակի առ նա գնալոց ես»։ - Վերջ էջ 353. «Ազատիս անարատ կենօք անդ հասանել խաղաղութեամբ եւ յապառնիսն իբրեւ զտղա(յ) երանելի յանկողինսն հանգիցես, ամենայն սրբոցն արժանի եւ փառացն գեր ի վերո(յ), եւ Քրիստոսի փառք յօ»։ 8. Էջ 353. «Սրբոյն Եփրեմի ասացեալ ի զգուշութիւն քահանայից. (Ե)ս լի անթիւ յանցանօք եւ ունայն ի վարուց առաքինութեան, թափուր ի բարեաց եւ սոսկ յարդարութենէ»։ - Վերջ էջ 365. «Ամենեցուն պատուիրեա զի այսպէս ամենայնիւ կատարեալք եւ սրբեալք եւ լուսաւորեալք կացէք յառաջի աթոռոյն Քրիստոսի եւ անթառամ փառաց պսակացն լիջիք արժանի, շնորհօք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի»։ 9. Էջ. 366. Խրատական եւ բարոյական բանք ինչ եւ խնդիրք. «Բայց ասեն վարդապետք թէ յորժամ Թումա մխեաց զձեռն ի կողն Քրիստոսի եւ եհան, հուր ցոլացեալ երեւէր ի ձեռացն Թումայի»։ - Վերջ էջ 367. «Եւ թէ յետ պատարագի աւրհնեն հանդիպի, պարտ է զղջանալ, զի յետոյ խոնարհեսցի, զի կարէ առանց խղճի մտաց կատարել զպատա1609 թուականին օրինակուած է հետեւ10. Էջ 369. «(Ա)ւրէնք արկանելոյ սպաս եկեղեցւոյ. Յորժամ կամեսցի քահանայն խորհրդաբար սգեստաւորիլ, մտանեն հանդերձ սարկաւագաւքն աւանդատունն ուր զսգեստն պատարագին, եւ զգեցեալ պաշտօնէիցն ըստ իւրաքանչիւր աստիճանի, ասեն սաղմոս տուն առ տուն։ Եւ ասեն յառաջ Աւրհնեա տէր. եւ աւագերէցն ասէ կցորդ. Քահանայք քո զգեցցին զարդարութիւն։ Եւ սարկաւագն ասէ. Յիշեայ տէր զԴաւիթ։ Եւ ապա քարոզէ սարկաւագն. Եւ եւս խաղաղութեան. Խնդրեսցուք հաւատով միաբանութեամբ։ Եւ ասեն ժբ Տէր ողորմեա։ Եւ ասեն. Աւրհնեա Տէր։ Եւ քահանայս ասէ զաղաւթս զայս. Որ զգեցեալ ես գլոյս որպէս հանԵրրորդ գրչութեամբ. 11. Էջ 449. «Տեառն Ներսէսի ասացեալ, զոր Յոհանէս Պյուզն Արճիշեցի վարդապետն համառօտեաց Մեկնութիւն խորհուրդ սուրբ պատարագին. Գրէ աստուածային Սողոմոն ժամ եւ ժամանակ է ամենայն իրի, զի հարքն մեր առաջինք քահանայապետք եկեղեցւոյ զամենայն ինչ աստուածայնոց պատգամացն զոր ասել կամէին եւ կամ գրել, առակաւ որ դարձուածովք յաւրինէին եւ գեղեազարդ պաճուճեալ բանիւք հնարէին»։ - Վերջ էջ 565. «Ապա աշխարհականաց ոք մերձ ի վախճանն զղջացեալ ի մեղացն խոստովանեսցի զյանցանսն եւ հաւատով խնդրէ զսուրբ խորհուրդն համարձակիլ առնել ի քահանայէն, քահանայն զսուրբ խորհուրդն տալ պիտի, որ արժան է ողորմութեամբն Քրիստոսի եւ տալ զշնորհն Քրիստոսի։ Իսկ վասն քահանայից յոյժ դժվարին է եւ ոչ գիտեմ թէ զինչ ասացից. աւրհնեալ է Աստուած յաւիտեանս. ամէն»։