1096415ՌՁ - 1631։
նօտր։
Ա-ԻԴ x12 (Ա՝ 10 թղ., Զ՝ 8 թղ., ԻԴ՝ 11թղ.)։
թուղթ։
դրոշմազարդ սեւ կաշի, միջուկը տախտակ, ունի զոյգ փականքները, ինկած է առաջինին գամբ։
բաւարար. սակայն միջանկեալ թուղթ ինկած է՝ ընդ մէջ թղ. 46-47, 54-55։
առաջին՝ Աստուածատուր գրիչը, 1692ին Տէր Օհանէս։
չունի։
սակաւ, հանգուցագիր, բազմագոյն։
գազանագիր։
սակաւ եւ բազմագոյն։
թղ. 1բ, 7,5x11 մեծութեամբ, երկու կամարներու մէջ կանգուն կեցած են երկու սուրբ հայրապետներ լուսապսակով, բազմախաչ եմիփորոնով, երկուքն ալ ձախով բռնած են գիրք եւ աջը կը հանգչի կուրծքին վրայ. առաջինը ունի սեւ մօրուք, ծիրանեգոյն շապիկ, մանիշակագոյն յունական շուրջառ, երկրոդը ունի ճերմակ մօրուք, մանիշակագոյն շապիկ եւ կանաչ յունական շուրջառ։ Նկարին տակ գրուած է. «Զգործըս ձեռաց մերոց ուղիղ արայ ի մեզ, տէր, զգործս ձեռաց մերոց աջողեայ ի մեզ»։ Առաջին կողքին ներքին կողմն ալ գրիչով զծուած է հայրապետ մը. գծագրութեան փորձեր կատարուած են նաեւ երկրորդ կողքին ներքին մասին վրայ։
թղ. 2ա, 177ա։
109ա, 151ա, 202ա, 230ա, բոլորն ալ բազմագոյն, կը պակսի գիծերու յստակութիւնը։
, ՍԿԸԶԲՆԱՏՈՂՔ կարմիր։
թղ. 1ա։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 275բ. «Յիշատակարան գրոցս ըստ կարեաց տըկար մտացս. Փառք քեզ Աստուած ամենայնի, Հայր եւ Որդի եւ սուրբ Հոգի, Երրորդութիւնըդ միակի, Անւան անձամբ բաժանելի։ Որ զօրութիւն ետ տկարի, Հասոյց յաւարտ ւի ծայր բանի, Զի դանտաղկոտ փութոտ էի, Վերջանալոյն ոչ հասնէի։ Եռափափաք ըղձմամբ սրտի, Փութոտ կամաւ փափաքէի, Ներսիսագիծ ընտրեալ տառի, Ամենայլից բուրաստանի։ Մինչ կամեցօ տէրն ամենի, Կամայ կատար տէրըն բարի, Բազմայ յաշխատ յոյժ ջանացի, Ի գըտանել յօրինակի։ Ձեռամբ տըհաս փծուն գրչի, Աստուածատուր անարժանի, Թէ կամեցող տէրըն կամի, Ի վայելումն (ջնջուած) ի։ Աւարտեցաւ բանս ի կարգի, Մայրաքաղաքն ի Յեբերի, Ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, Եւ Քառասնից սուրբ վըկայի։ Ի ժամանակս այս ի վերջի, Տէր Մինասի Կաթողիկոսի, Պատրիարգի սուրբ աթոռի, ՅԵրուսաղէմ սուրբ քաղաքի։ Եւ առաջնորդ Հալապ քաղքի, Տէր Սիմէոն կոչի ահրի, Եւ թագաւորն տաճկաց ազգի, Սուլթան Մուրատ նայ անուանի։ Արդ ես նուաստ ամենայնի, Մեծայմեծաց եւ նուազի, Եղէ խնդրող յայսըմ տառի, Բազմահաւաք նուագարանի։ Ի թվականիս մեծի թվի, Ի յԱդամայ մինչ յայս վայրի, Վեց հազար ւութ հարիւր տարի, Եւ երեսուն մէկ աւելի, Ի ծննդենէն Տեառն Յիսուսի, Հազար եւ վեց հարիւր տարի, Եւ երեսուն ընդ երեքի, Ընդ թիւ ամացըն Քրիստոսի։ Դարձեալ թվին հայկազանի, Աբեդականըն տումարի, Հազարն անցեալ եւ կատարի, Այլ եւ ութսուն կայ աւելի։ Կատարեցաւ սայ յայսմ ամի, Փետրուարայ տասն եւ եօթի։ Աւուր պատկերն հինգշաբաթի, Որ Վարդանանց տօն կատարի։ Գծագրեցի սա կամաւի, Ի վայելումն իմոյս անձնի, Զճառ եւ ըզխօսսըն Ներսէսի, Ջոր անուանի Յիսուս Որդի։ Ի Ադամայ ըսկըսանի, Նախնեաց սրբոցն եւ ի Նոյի, Աբրահամայ ւի Մովսէսի, Զմուտ եւ ըզյելսն յԵգիպտոսի, Ի մարգարէսն ըսկըսանի, Մինչ ի ծընունդըն Քրիստոսի, Զտնաւրէնութիւն բանին յերկրի, Եւ զչարչարանս որ ի խաչի։ Ըզյարութիւնն աւր երրորդի, Եւ զհամբարձումն փառաւք յերկնի, Նայ եւ զգալուստ պենտակոստի, Կարգաւ պատմէ մի ըստ միոջի։ Պատմէ ըզաւրն աներեկի, Այլ եւ զգալուստըն կրկնակի, Չարեացն ըզչարն անտանելի, Բարեացն ըզփառս անպատմելի։ Այլ եւ յուսով խոստովանի, Ձերրորդութիւնըն միակի, Եւ զհերձուածողսն նըզովի, Սովաւ հաւատ Հայոց յայտնի։ Զբան փրկական աւետարանի, Կարգաւ գրէ ւի ոտանի, Եւ յայտնապէս ծանուցանի, Զմարդեղութիւնըն Քրիստոսի։ Այլ եւ խրատ մանկագունի, Ուսումնասէր լինել յերկրի, Լինել հնազանդ հեզ եւ բարի, Ի չափ գրոց այբուբենի։ Այլ եւ գովեստ երկնից գընդի, Եւ աստեղաց մոլորակի, Իւրաքանչիւր կարգաւ գովի, Հոմերական տաղայչափի։ Գովեստ կրկին սրբոյ խաչի, Քաղցր եւ անուշ եւ հաճելի, Նովին չափովըն յարմարի, Զխաչեալն Աստուած խոստովանի։ Դարձեալ կրկին գովեստ երկնի, Յոյժ քաղցրագոյն գրեալ ի կարգի, Ոչ ասացեալ սա Ներսէսի, Այլ Յոհաննէս Եզընկացի։ Անտու սկսնու հայրքն առաջի, Աշտարակէն յառաջ բերի, Զհայք եւ զերմանք ւայլն ի կարգի, Այլ եւ զիշխանքն Հայոց ազգի։ Իւրաքանչիւր կարգաւ պատմի, Մինչ ի Ներսէս բանիս գրողի, Ապա վճարն առեալ լինի, Անտ աւարտի եւ կատարի։ Սոյնպէս պատմէ զամէնն կարգի, Թէ յոյք էին կամ յոյք լինի։ Եւ կամ որպէս վարի երկրի, Եղեն հաճոյք տեառն Յիսուս։ Ոչ թէ նման պատմայգրի, Յիշատակէ ւանփոյթ լինի, Այլ եւ քննէ զբանս մըտի, Տայ յաւրինակ մարդկան ազգի։ Է սա մեկնիչ ծածուկ բանի, Քննող մըտաց եւ խորհըրդի, Զվարըս սրբոցն միջնորդ ունի, Եւ մաղթանօք ի տէր պաղատի։ Այլ եւ խնդրէ կողկողալի, Պաղատանօք հայցմամբ սրտի, Առ ողորմած տէրն ամենի, Զի ողորմի անցաւորի։ Է սայ գիտնոց բան իմաստի, Եւ խրախութիւն տղայականի, Բանասիրաց վերծանելի, Եւ յիմաստնոց յիմաստ յայտնի։ Որք ընթեռնուն կամաւ սրտի, Ոչ թէ առ յաջըս լըսողի, Բազում բարեաց նա հանդիպի, Եթէ մըտաց աչաւք հայի։ Յաւժար կամաւ տարփմամբ սրտի, Եւ ջերմեռանդ սիրով սրտի, Ի սակաւէն շատըն շահի, Միայն փափաք թէ ունիցի։ Թէ յակամայ հետազաւտի, Եւ կամ մարդկանց վանց գովեստի, Բազում բարեաց նայ զըրկեսցի, Թէ աշխատի ոչինչ աւգտի։ Քեզ օրինակ թէ ում նմանի, Նման մարմնոյ աչաց կուրի, Կոյրն ինչ աչաւք ի լոյսն նայի, Նովին չափովն լուսաւորի։ Եւ որք սիրով սմա հետեւի, Սրտի մըտօքըն յաւժարի, Հոգով մարմնով ուրախ լինի, Եւ զաւրհնութիւն տեառն ընկալցի։ Պաղատանաւք սրբոց նախկի, Նայ եւ Ներսէս հայրապետի, Առատայձիր տէրն ողորմի, Մեզ եւ ձերոցդ ամենայնի։ Ես աղաչեմ որք հանդիպի, Ամենալից բուրաստանի, Զմեզ յիշեցէք ի աղաւթի, Առ ողորմած տէրն ամենի։ Եւ զյուսուցիչն իմ ըզբարի, Ըզտէր Մինասն Եթովկացի, Բազում ջանօք աշխատելի, Յոյժ դատեցաւ վասն իմ։ Մինչեւ հասոյց ի յայսմ վայրի, Ջիս զանարժանս զերդ զարժանի, Մինչ զի ուսոյց արուեստ գրչի, Եւ զընթերձմունըս սուրբ գըրի։ Արքայ եւ տէրն ամենայնի, Առատաձիր տէրըն բարի։ Չվարձըս բարեաց նմա տացի, Իընդ քահանայսն դասեսցի։ Որքան կենդանի է ի մարմնի, Որդովքն ամպողջ մնայ երկրի, Եւ յետ աստեացըս վըճարի, Դասի ի դասն յաջակողմի։ Այլ յիշեցէք ի աղաւթի, Զմարմնոյ ծնողըս մինչդեռ մարմնի, Զհայրն իմ զԿեցունըն մղտեսի, Զմայրն իմ զՍուլթան հեզահոգի։ Ով ընթերցողքըդ նազելի, Ասցէք սոցա տէրն ողորմի, Միթէ Աստուածն ամենայնի, Ձեզ եւ սոցայ ողորմեսցի։ Ջի շատ աշխատ կրեալ լինի, Առ մեղաւորս ւանարժանի, Եւ սնուցին սիրով սրտի, Խանդաղական գըթով իլլի։ Ամէնառատ տէրն ամենի, Բիւրապատիկ զվարձըս տացի, Յարքայութիւնն մեծարեսցի, Եւ ընդ սրբոցըն դասեսցի։ Եւ ամենայն մերձաւորի, Ազգատոհմի ւարեան խառնի, Ասցէք սրտով տէրն ողորմի, Տէրն ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի։ Ձեղբայրակիցս իմ ցանկալի, Զի է նման հարազատի, Սրբագրեցաք ի մի տեղի, Աշխատեցաւ կամաւ սրտի։ Ապենիազ տէրն ամենի, Ամպողջ պահէ զնայ ի մարմնի, Անուամբ կանաչ կանաչ մնասցի, Մինչ յաւիտեան ոչ թառամի։ Եւ ամենայն ծանաւթակցի, Եթէ յիմոցս թէ յօտարի, Յաւժար կամաւ աշխատողի, Եւ զյաւրինակըս շնորհողի։ Դարձեալ կրկին ձեզ մաղթելի, Զմեզ յիշեցէք ի յաղաւթի, Զի մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի, Առատաձիր տէրըն բարի։ Ով ընթերցողքըդ նազելի, Չի մեղադրէք սխալականի, Ջի անարհեստ եմ ես գրրի, Ըստ մեր կարեացըն առաջ եկի։ Որք տեսութեամբ սմա հանդիպի, Եւ կամ թէ վասն յաւրինակի, Ինձ ասացէք տէրն ողորմի, Արժան առնէք Հայր մեղայի։ Կատարեցաւ ճառս ի կարգի, Չորս հազար տուն ընդ ութ հարրի, Ասել ոմանց թէ աւելի, Բայց մինչ այս չափ աստ գըտանի։ Փառըս տացուք միշտ անեղի, Հողոյ ստեղծեալքս մինչդեռ մարմնի, Վասըն պարտեացըս ամենայնի, Հայր մեր երկինք սուրբ եղիցի»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 2. Թղ. 196բ. «Արդ ես թրուշակ Անտոնս ողբամ, Եկ Տէր Ներսէս Լամբրօնացի, լեր մեզ ցաւակից, որպէս գուշակեցեր՝ եղաք ողբալից, եկեղեցիք պանդոկք, իշխանք գողակից. այց արա տառապեալ ազգին մերոյ»։ 3. Թղ. 229բ. «Սուրբ Աստուածածնա(յ) եկեղեցոյ ի դուռն, ես Մինաս երէցս Ըստամպօլցի, գրեցի զայս մնացեալ տուն տառիս մի տողս. թվն. ՌՃԹ (1660), Սեպտնբերի ամսո(յ) ԻԶ, օրն չորեքշաբաթի, ի քաղաքն Պէլիկրատ»։ 4. Թղ. 281բ. «Թվին ՌՃԾԲ (1703), Դեկտեմբերի ժԲ, օրն շաբաթ օր, յորժամ վեց աստիճան առի ի Ֆօգշան քաղաք»։ 5. Թղ. 281բ. «Ամին ՌՃԽԱ (1692), ես Տէր Օհաննէս, ըստայցայ Յիսուս Որդիս, ի հալալ արդեանց իմոց, ի վայելումն որդոց իմոց Մաթէոսին, եւ Օհանին եւ Կասպարին, զոր եւ բազմակա(տա)րն Աստուած ընդ երկայն աւուրս արասցէ, զի եւ զմեզ յիշեսցեն միօվ Հայր մերիւ»։ 6. Առաջին կողքին ներքին մասին վրայ. «Ես Թորոսըս որ այս գիրս գրեցի թվին ՌՃԿԵին (1716), օրն չորեքշաբթի, որ կցեցի կարդալու այս թուղդս»։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 2ա. «(Տեառն Ներսէսի Կաթողիկոսի ասացեալ). Յիսուս որդի հաւր միածին, եւ ճառագայթ կերպարանին, ծնունդ անճառ քսկըսպնատպին, անհատաբար քում ծնա 2. Թղ. 109ա. «(Տեառն Ներսէսի Հայոց Կաթողիկոսի ասացեայ). Խոստովանիմ Աստուած ըզհայր, անձին անեղ եւ անըսկիզբն»։ 3. Թղ. 150բ. «Նորին Ներսէսի Կլայեցոյ ասացեալ, ներտաղական խրատ հոգոյ համայնից. Այբն Աստուծոյ քեզ մերձակայ» (սկ. Ա-Ք, «Ներսէս»)։ 4. Թղ. 158բ. «Նորին Տեառն Ներսէսի. Աստուած անեղ անհասակայ, հայր գրթութեանց ինձ ողորմեայ» (սկ. Ա-Ք)։ 5. Թղ. 160բ. «Նորին Ներսէսի Կլայեցոյ ասացեալ բան հաւատոյ, վասն անեղին եւ ելոյ միածնին. Այբն անըսկիզբն ասէ զԱստուած, անեղ բնութիւն ոչ արարած» (սկ. Ա-Ք, «Ներսէսի է»)։ 6. Թղ. 165բ. «Տեառն Ներսէսի ասացեալ ի խրատտու մանկանց ուսումնական(աց). Այբն առաջին ըզտղայ, հանէ յիմաստըս գերակայ» (սկ. Ա-Ք, «Ներսէսի է»)։ 7. Թղ. 170ա. «Տեառն Ներսէսի յիշատակարան յԱռակացն Սողոմոնի, զոր որ իւրովք ձեռօքըն գրեաց. Աստուածեղէն հոգովն իմա, խաղաղութեան անուն արքայ» (սկ. եւ վերջատառք Ա-Ք)։ Թղ. 172ա. «Անդրադարձութիւն տառից յիշատակի. Քաղցրայգունի այս մաղթանօք, լըցեալ հոգիս մեռեալ մըտօք» (սկ. եւ վերջատառք Ք-Ա)։ 8. Թղ. 174ա. «Նորին ի ժողովող անուն ասացեալ. Սա մարգարէ աստուածաբան, եւ իմաստուն յոյժ խոհական» (սկ. «Սողոմոն, Ներսէսի բանս է»)։ 9. Թղ. 176բ. «Նորին Ներսէսի Կլայեցոյն յաղագս երկնից եւ զարդուց նորա, բարառնաբար ի դիմաց նորա ի չափ երկոտասանիցն, պարեալ ոտից, ի խնդրոյ բժշկապետի եւ աստեղագիտի Մխիթարայ անուն. Ի մեղական գոլով բնութիւն եւ սկզբնական, անեղէն ձգեալ կամար անզուգական»։ 10. Թղ. 185ա. «Նոյնաչափն այլաչափ տաղք ի խնդրոյ անուանագիծ տանց. Սիշտ էիդ անեղ բնութիւն բնաւորեցան, անեղիդ անմահութիւն հետեւեցան» (սկ. «Սխիթար բժիշկ ընկալ ի Ներսէսէ զայն բան»)։ 11. Թղ. 187բ. «Նորին Ներսէսի ասացեալ է. Անտեսն է յոյս աստուածային, ըստ առաքելոյ անսուտ բանին» (սկ. Ա-Ք, «Ներսէսի 12. Թղ. 192ա. Անվերնագիր. «(Նորին Ներսէսի ասացեալ). Բարձրացուցէք ըզտէր Աստուած մեր միաբան, մարգարէն յառաջ ձայնեալ առ ձեզ հրաման»։ 13. Թղ. 197ա. «(Տաղ). Աստուածածին կոյսըն Մայրիամ, կացեալ առ խաչ իւրըն միածին, հեղուր զարտասուս կսկըծմամբ սրտի» (17 տուն)։ 14. Թղ. 200ա. «Զաւրութիւն ոտանաւոր բանիս. Նախ ըզտարերարց դրութիւն եւ ըզկարգըն ցուցանէ եւ ապայ զի շարժմանէ շրջագայութենէ երկնի ծնանի ժամք եւ կենդանիք եւ բուսականք, որք ի ժամանակի, զոր իմաստունքն սահման եդին բնութեան»։ Վերջ. թղ. 201բ. «Այս կարճառաւտ զաւրութիւնն որ ի սմա, եւ որք աշխատասիրաբար միտ դնեն, յոլովս գտանեն զաւրութիւն ի սակաւ բանիցս, իբր պատճառս տալով իմաստնոց. այլ այս սակաւ ծանաւթութիւն եւ աղաւթիւք ձերովք յանցանաց մերոց թողու15. Թղ. 201բ. «Սուրբ եւ իմաստուն վարդապետին Յոհանիսի Եզընկացոյ արարեալ այլաչափ տաղս, ի խնդրոյ պարեպաշտ իշխանին Ապլոց անուն, ըստ նախայգիծ տանց անուն խնդրողի. Ամենահրաշ գործն արարչին որ գործեցան, մեծ եւ ահեղ ըսքանչելիք ներգործեցան, ոմանց ի տես զարմանալեաց յօրինեցան, եւ այլք ի պէտս վայելչութեան մարդկան տուան»։ - Վերջ թղ. 229ա. «Զի ընդ սրբոցն արժանացեալք գումար լըման, երրորդութեանըն տալ ըզփառս միշտ անվաղճան, ընդ որս եւ ես փայտս անտառի եւ գօսական, երգեմ ըզփառս աստուածութեան անլռական»։ 16. Թղ. 229բ. «Շարադրութիւն հոմերական վիպասանութեամբ սակս հայկազանց սեռի եւ Արշակունեացս զարմի, իսկզբանցն մինչ ի վաղճան, ասացեալ Ներսէսի եղբօր Կաթողիկոսի Հայոց Տեառն Գրիգորիսի ի յիւրականըս նախնիս. Պարտապան է Հաւր որդի, հատուցանել զվարձս ծընողի, եւ անդրադարձ փոխարինի, բազում երկանցըն պատշաճի»։ - Վերջ թղ. 275բ. «Ի հինգ հարիւր թիւըն կատարեալ, եաւթանասնիցն ի նոյն յանգեալ, կատարեցաւ բանըս չափեալ, ի համբակէ նըւաստացեալ»։