1681536ՊԿԷ - 1418։
բոլորգիր տգեղ եւ անվարժ, որու գիտակից է Խաչատուր գրիչ եւ ներողութիւնը կը հայցէ ընթերցողին։
Ա-ԺԴx12 (Ա՝ 11, ԺԴ՝ 5)։
թուղթ։
միայն առաջին կողքը դրոշմազարդ, շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով. կորսուած են զոյգ փականքները. աստառն է կապոյտ հասարակ լաթ։
բաւարար. գրութիւնը կոշտ ըլլալով՝ դժուարին է ընթերցումը. Ձեռագրիս առաջին կողքին փայտը կոտրած է եւ ներքին մասը աստառը փոքր ըլլալով՝ կը տեսնուի տախտակը. ունի ցեցակեր թուղթեր։
Յովհաննէս սարկաւագ։
գունաթափ նարնջագոյն։
սակաւք եւ անձաշակք։
էջ 318։
բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 316. «Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն սրբոյ, որոյ կարող զաւրութեամբն սկսեալ զաստուածահաճոյ մատեանս զվարս սուրբ հարանցն ի յաւգուտ կրաւնաւորաց եւ ուխտի մանկանց սուրբ եկեղեցոյ, ես Խաչատուրս սուտանուն կրաւնաւորս ցանկացա(յ) այսմ վարուց հարանց, սիրտս կայր եւ ի ձեռս շնորհք չկայր, զի չէի տեղեակ գրի կամ գրելոյ, զի է գիրս գիշատեսակ եւ զազիր, բայց է բանքն պատուական եւ գեղեցիկ եւ պիտանի ամենեցունց. սրտի մտաւք կարդա՝ եւ զմեղաւորս յաղաւթս քո յիշեա՛, եւ Քրիստոս Աստուած զձեզ զամենեսեան յիշէ ի վերինն Երուսաղէմ. եւ զպանտխտակից եղբայրն իմ զՅոհանէս սարկաւագն յիշեցէք յաղաւթս ձեր, զի վասն նորա գրեցաւ տառս, գրեցաւ գիրքս պիտանի եւ աւգտակար, ի թվիս Հայոց ՊԿԷ (1418), Փետ. ի ԺԳ, ի դրան սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Ովանիսին եւ սուրբ Առաքելոցն՝ որ կոչի Աւաք վանք»։ 2. Էջ 132. «Քրիստոս Աստուած իւրով ամէնառատ գթութեամբն եւ ողորմութեամբն եւ սրբոց հարցս բարեխաւսութեամբն եւ աւժընդակութեամբն ողորմեսցի ստացողի սորա Խաչատրի սուտանուն կրաւնաւորի եւ Յոհաննէս սար(կաւա)գ(ի)»։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Մատեանս է Վարք հարանց, որու համար Հ. Մկրտիչ Աւգերեան կը գրէ Ձեռագրիս սկիզբը. «Է ըստ հին թարգմանութեան, որ յառաջ քան զաւուրս Լամբրոնացւոյն»։ Ձեռագիրս հաւաքածոյ մըն է մանր պատմուածքներու, բաժնուած զանազան խորագիրներու ներքեւ։ Ունի հետեւեալ ընդհանուր բաժանումները. 1. Էջ 1. «Պատմութիւն եւ վարք սրբոց անապատաւոր ճգնաւորացն, զոր գրեացսուրբն Աթանաս Աղեկսանդրու պատրիարգն. վարք սրբոյն Պօղոսի անապատականի. Բարիոք է նախանձ դնել ընդ միայնակեցեացս կամ առաւելուլ զսոքաւք ըստ առաքինութեան վարուց նոցա»։ 2. Էջ 26. «Բանք եւ պատմութիւն սուրբ հարցն եւ յառաջադիմութեամբ կատարումն. Եղբայր ոմն եհարց ցաբբայ Անդոնիոս եւ ասէ, զի՞նչ պահեցից զի արժանի եղէց Աստուծոյ. պատասխանի ետ ծերն եւ ասէ, զոր ինչ պատուիրեմ քեզ...»։ 3. Էջ 34. «Վասն մտաբացութեան. Ասաց աբբայ Անդոնիոս. Առաջի աչաց ձերոց ընկալարուք զերկիւղն Աստուծոյ յամենայնի յիշատակեալ զմահն...»։ 4. Էջ 38. «Վասն ժուժկալութեան ոչ միայն ի կերակրոց այլ եւ յամենայնէ, որ շարժէ զանձն իւր. Ասաց աբբա(յ) Դանիէլ վասն աբբա(յ) Արսէնիու, եթէ յամենայն գիշեր, կատարէր զհսկումնն...»։ 5. Էջ 43. «Խրատք աւգտակարք վասն ըզգուշութեան պոռնկութեանն, յորժամ կանգնի ի վերայ մեր մարտն. Ասէ աբբա(յ) Անդոնիոս, եթէ մտածեմ թէ ունիմ մարմինս շարժումն բնական, որ խռովեցուցանէ զնա, որ ոչ է կամ անձին...»։ 6. Էջ 101. «Բանք աւգտակարք վասն խոնարհութեան. Աբբա(յ) Անդոնիոս նա(յ)եցաւ ի խորս դատաստանին Աստուծոյ, խընդրեաց եւ ասէ. Տէր, որպէս ոմանք սակաւակեացք լինին եւ ոմանք ծերանան, եւ ընդէր ոմանք տառապեալք եւ ոմանք փարթամք...»։ 7. Էջ 109. «Բանք սրբոյն Եփրեմի. Վայ այնմ, որ անիրաւէ, վա անամաւթիցն, վա որկրամոլիցն, վա հպարտացելոցն, վա պոռնկաց, վա արբեցողաց...»։ 8. Էջ 132. «Սրբոյ հաւրն մերոյ Պափնոտիոսի. Մեծ քան զամենայն սէրն է, ոչ կա(յ) իբրեւ զանձն դնել ի վերայ սիրելոյ իւրոյ. եթէ ոք լուիցէ բան տրտմական ի մերձաւորէ իւրմէ եւ կարաւղ է ընդդէմ պատասխանել...»։ Կը յաջորդեն փոքր պատմուածքներ։ 9. Էջ 313. «Վասն սքանչելեաց փրկչական պատկերին. Ի Բիւրիտոն քաղաքն, որ է մերձ ի սահմանս Տիւրոսի եւ Սիդոնի, էին բազում հրեայք բնակեալ ընդ քրիստոնեայս...»։ Վերջ էջ 316։