1679

ՎԱՐՔ ՀԱՐԱՆՑ Դ

ԺԴ դար - ԺԵ դար

ID

Number

1679

Old record number

1324

Title

ՎԱՐՔ ՀԱՐԱՆՑ Դ

Start date

ԺԴ դար

End date

ԺԵ դար

Date details

դատելով արտաքին պարագաներէն՝ ԺԴ-ԺԵ դար։

Copy place

Ձեռագիրս 1608ին գտնուած է Մշոյ Առաքելոց վանքը, սակայն չկայ բացայայտ յիշատակութիւն գըրչութեան տեղւոյն։

Reference

Type

Number of pages

690

Dimension

9,5x14

Layout

միասիւն (7,1x11,5)։

Writing details

բոլորգիր։

Codicology

1608ին նորոգողին կողմէ աւելցուած է Ա-Զ, ուր Գ.ը երեք անգամ կրկնուած է, որու համար նորոգողը ստորին լուսանցքին վրայ կը գրէ. (էջ 70-71). «Այս Գ տետրս աւելորդ բան գրեցաք ու դրաք ի յայս տեղս, չի տարեկուսիք թէ Գ.ի համարն մի է»։ Իսկ հին բնագիրն (էջ 193-662) ունի Է-ԻԷ. Էջ 663-690՝ աւելցուած է նորոգողին կողմէ։

Principal subject

Subject details

թուղթ թուխ։

Number of lines

26-30։

Binding

դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, որու առաջին երեսը մասամբ աղտոտած է յատուկ նիւթով մը. միջուկն է տախտակ, ունի դռնակ, որու աստառին վրայ կարուած է արծաթաթել խաչ մը. աստառն է ծիրանեգոյն ընտիր մետաքս։

State of preservation

այժմ ներկայանալի է. 1608ին շատ կոկիկ կերպով նորոգուած է, այնքան որ դժուարին է զանազանել նոր եւ հին մասերը. կը տեսնուի խոնաւութեան հետքը, որ արտաքին լուսանցքներէն սկսած է թափանցել ներս։

Copyist

չի յիշատակեր իր անունը, բայց ստէպ երախտագիտութեամբ կը յիշէ Ստեփանոս քահանայ, որ Ձեռագրիս թուղթը նուիրած է։

Owner

առաջինն անյայտ, 1608ին՝ Ամիթի մէջ մահտեսի Ապտուլ, որ եղբայրն է Բարսեղ Արքեպս. Աղբակեցիի։

Commanditaire

Illuminator

1608ին աւելցուած մասին՝ Ստեփանոս գրիչ։

Binder

, ՆՈՐՈԳՈՂ 1608Ին՝ Ստեփանոս գրիչ, յԱմիթ։

Parchment flyleaf

սկիզբը երկուքի ծալուած երկսիւն երկաթագիր, սիւնակին լայնքն է 7 սմ., բովանդակութիւնն է Մաշտոցէ՝ «Խաչլուայ»ի աղօթքներ։ Ձեռագրիս աւարտին կայ երկուքի ծալուած երկսիւն քառակուսի երկաթագրով աւետարանի հատուած մը. գրութեան սիւնակներէն մէկը վերէն վար կտրուած է, ամբողջ մնացած է երկրորդ սիւնակը, որու մեծութիւնն է 6,5x17 սմ., հետեւեալ բովանդակութեամբ. Մթ. ԻԵ 16-2 («չոգաւ վաղվաղակի որ առ զհինգն... տացի եւ յաւելցի եւ որ ոչն ունիցի»)։

Lettrines

չունի։

Initials

կարմիր թանաքով են։

Marginal illuminations

Images

1608ին Ստեփանոս գրիչ նորոգութեան ատեն գծած է էջ 1ը կանխող թուղթին վրայ, մեծութիւն՝ 7,3x11,4 սմ., կը ներկայացնէ բազմագոյն Ս. Անտոն եւ Ս. Մակար, երկուքն ալ կանգուն, մութ մոխրագոյն փիլոնով եւ ծածկուած գլուխով, ձախով բռնած են երկար գաւազանը, իսկ Ս. Անտոն՝ աջին ունի բաց գիրք մը. հաւանաբար կամաւոր ձեռք մը պղտորած է երկուքին դէմքերը։ Կայ երկրորդ նկար մը, էջ 58, Ս. «Օնօփրիոս», ճերմակ եւ երկար մօրուքով, մերկ, քովը արմաւենի մը, դէմքի կատարեալ արտայայտութեամբ, նախորդ նկարին մեծութեամբ։ Երրորդ նկարը, էջ 96 տպագիր է, առնուած լատին գիրքէ մը եւ գունաւորուած։

Canon tables 1

եւ այլն չունի։

Canon tables 2

Title text

Blank pages

չունի։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 295. «Բազմագումար սուրբ հարցս բարեխօսութեամբ, ողորմեա՛ Քրիստոս Ստեփաննոսի քահանայի, որ զթուղթս պարգեւեաց եւ Մարտիրոսի քահանայի որ հետ հնեց»։ 2. Էջ 326. «Եւ որ մեզ զթուղթս ետ, Քրիստոս, տուր նմա զքո անչափ ողորմութիւնդ. ընդ նմին եւ Մարտիրոս քահանայի». 3. Էջ 340. «Քրիստոս Աստուած մեր, ողորմեա՛ Ստեփ(աննոս) քահանայի, որ մեզ ողորմութիւն արար զթուղթս. ամէն»։ 4. Էջ 495. «Ողորմած Աստուած մեր Քրիստոս, վասն քո ճգնաւորացս, ողորմեա՛ Ստեփ(անոս) քահանայի, որ զթուղթս ետ եւ Մարտիրոս քահանայի հետեւողի եւ շաղփափ գծողիս եւ քեզ անդադար փառք»։ 5. Էջ 558. «Եւ որ մեզ թուղթս պարգեւեաց, Քրիստոս, դու զքո արքայութիւնդ նմա պարգեւեա՛. Ընդ նմին եւ Մարտիրոս քահանայի հետեւողի»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 6. Էջ 37. «Բարեխաւսութեամբ սուրբ հաւրս Մակարա(յ) ողորմեա՛ Քրիստոս Աս տուած մահդասի Աբդուլին, որ եգիտ զգիրքս զայս սուրբ Հարանց վարքն, հնացեալ, կերեալ եւ անպիտացեալ յոյժ ի վանքն Ղազարու եւ եբեր ի մայրաքաղաքն Համիթ, փափաքանօք եւ աշխատութեամբ ջանիւ եգիտ աւրինակ եւ ետ վերստին նորոգել, ի յառաջնորդութեան եղբօրն իւրոյ Տէր Բարսեղ քաջ րաբունապետին եւ արհիեպիսկոպոսին, զի է տեսուչ եւ առաջնորդ վանացն Ղազարու եւ մայրաքաղաքին Համթա(յ). ի թուին հայոց ՌԾ եւ է (1608)»։ 7. Էջ 663. «Յամի ՌԾԷ (1608) թուին Հայոց, ի մեծ վանսն սուրբ Առաքելոց, ի գաւառն Մշու, մեծ րաբունին Բարսեղ առաջնորդ էր երկրին եւ վանիցն։ Յաւուր միում եգիտ ի դարան վանիցն զաստուածային բուրաստանս զայս Վարք հարանցս, որ առաջքն ցեցն կերեալ էր, եւ եբեր իւր վիճակն՝ ի մայրաքաղաքս Համիթ, ի դուռն Սուրբ Կիրակոսի, ետ գրել նոր զառաջք գրոցս եւ կազմել ձեռամբ մեղապարտ Ստեփանոս գըըչի, ի վայելումն եղբաւրն իւրոյ մահդասի Ապտուլին, զի անչափ սիրէր զգիրքս զայս մահդասի Ապտուլն, մինչ զամէն հարանց պատմութիւնն ի բերան էր առեալ. եւ յետ այս կենացս յիշատակ լինի գիրքս այս ի դուռն սուրբ Առաքելոց ի վանքն Մշու, յիշատակ քաջ եւ արի եւ անյաղթ ֆիլիսոֆայի եւ պատուական հայրապետի մեծն Բարսեղ վարդապետին եւ իւր ծնողացն եւ եղբարցն եւ ամենայն զարմից նորին. ամէն։ «Արդ, աղաչեմ զհանդիպողքդ, բարեխօսութեամբ սուրբ հարանց անապատաւորաց, թողութիւն մեղաց շնորհեցէք առաջին գրողին, եւ յետոյ սակաւ նոր գրողին, կազմողին եւ ծաղկողին եւ թողութիւն հայցողին եւ Աստուած ողորմի ասողին մասն ի պարգեւին. ամէն, Ռ (1000) ամէն»։ 8. Էջ 663. «Դարձեալ յայսմ ամի, թուին ՌԾԸ (1609), գնաց վարդապետն ի սուրբ Առաքեալք ի Մուշ, լի եւ առատութիւն ժամանակիս, բայց ութ վարդապետք էին յԵրուսաղէմ, մեծն Բարսեղ Ախպակցին, ուր վանքն է Բարդուղիմէոս, եւ երկու աշակերտքըն իւր Յոհաննէս Բաղիշեցին եւ Ներսէս Մոկացին, դարձեալ եւ Սիմէոն Ըստպատկերցի եւ Մարտիրոս Վանեցին եւ այլն։ Դարձեալ Մարտիրոս Վանեցին, որ աշակերտ էր Կարապետ վարդապետին, որ մականուն Ձագ կոչի, որ ել յանապատն Վարագայ յամս եօթն, բազում ճգնութիւնս արար, եկն խզըլպաշն եւ զՎան գերի արար, ԿՌ (60.000) հոգի գերի վարեցան, ոմանք սպանուան, ոմանք սրախողխող եղան, Կարապետ վարդապետի եղբաւր որդիքն գերի տարան. ինքն այլ էջ ի լեռնէն իւր կամաւն եւ գնաց հետ գերելոց, վասն ժողովրդեանն եւ եղբօր որդւոյ իւրոյ, զի ազատեսցէ եւ մխիթարէ զժողովուրդսն, նման ըստ Երեմիայի մարգարէին որ ասէ. Որպէս հովիւ զկնի հաւտին, զի մի՛ անգութ մոլորիցին, եւ գահավէժ հոգով լիցին։ Գնաց Ձագ վարդապետն ի Ճուղայ, զՃուղայ այլ տեղէն հանին, տարան մինչեւ Ըսպահան, եւ վարդապետն էր ընդ նոսա. Նոր Ճուղայ շինեցին եկեղեցի, շինեցին Ըսպահան եւ զվարդապետն արգելեցին։ Բայց ոչ կամէր բնակիլ վարդապետն ի տեղին, գալով ի վանքն ի անապատն իւր ի Վարագ. բայց Ճուղացիք ոչ թողին։ Կամքն Աստուծոյ այսպէս էր, որ այն տեղն վախճանելոց էր. եղեւ իսկ, վախճանեցաւ եւ թաղեցաւ ի Սպահան։ Երկու ամ էանց ի վերայ, բազում բժշկութիւն երաց, մինչեւ այլազգիք գային ի գերեզմանին հող տանէին։ Բայց երկիրն Վանայ բազում տրտմութիւն կրեցին ի վախճանելն վարդապետին ի Սպահան։ «Մեծ աշակերտն իւր վարդապետն Մարտիրոս, հիւանդացաւ ի տրտմութենէն ի Վան, վասն վարդապետին իւրոյ. ել եւ գնաց հիւանդոտ ի գերեզմանն վարդապետին, զի բերցէ զմարմին վարդապետին. եւ ոչ գոյր հնար, զի պահապան կայր գերեզմանին։ Տարի մի կացաւ Ի Սպահան, յետոյ գողացաւ զմարմին ի սուրբ յարութեան գիշերին ի մեծ զատկին բազում չարչարանօք եւ եբեր ի Վարագ, հանգոյց ընդ այլ վարդապետս։ «Ես՝ նուաստ մահդասի Ապտուլ, եղբայր վարդապետին Բարսեղի, լսեցաք եւ գրեցաք ի Ամիթ քաղաքիս, ի գիրգս սուրբ Հարանց. Աստուած ողորմի ասացէք գրողին եւ Աստուած ողորմի ասողին. ամէն»։ «Եղեւ վերաբերումն մարմնոյ նշխարաց Ձագ վարդապետին ի թուաբերութեան հայկազեան տումարին ՌԾԴ (1605) ամին»։ 9. Էջ 666. «Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ով դասք լուսերամից եւ կաճառք աստեղափայլ սուրբ հանդիսից, զի յորժամ տեսանէք ըզսուրբ կտակս, յիշեսջիք ի սուրբ եւ յերկնաբացիկ յաղաւթս ձեր զիս զներգեւեալ զփանաքի եւ զստրկացեալս ի բարեաց զմահդասի Ապտուլս, որ եղէ ցանկացող պատմութեանըս, եւ ետու գրել ի գիրքս հարանց վարուց, նաեւ զաշակերտս նորին զՄարտիրոս, որ մականուն Արահաւ (իմա՛ Ահարկու) կոչիւր, որ եկեալ ի դաշտին Տարաւնոյ բազում եւ հոլով նուէրք հաւաքեաց վասն սուրբ Երուսաղեմայ, եւ այն էր զարմանք որ այս աշխարհի մարդիկք այնպէս խստապարանոց էին եւ բիրտ, սոպռ եւ անհաւան, որ թէ ասէին Քրիստոս եկեալ է ի մէջ ձեր՝ նա ոչ հաւատային. եւ ի գալ սորա այնպէս ժողովեցան առ սա, որպէս պատմէ Աւետարանն թէ զկնի Քրիստոսի շրջէին չորք հազար եւ հինգ հազարք եւ եաւթն հազարք, վասն սքանչելեացն տեսանելոյ։ Եւ այս ուստի՞ էր սմա, վասն աներկբա(յ) յուսոյն եւ անդադար սաղմոսերգելոյն, զի յամենայն աւուր զՃ եւ զԾ սաղմոսն կու կատարէր. եւ այլ բազում առաքինութիւն ունի, զոր ոչ կարեմ ընդ գրով արկանել. եւ եկեալ ի սուրբ ուխտս Եղիազարու բազում պարգեւս տալով վանացս, ՌՀԳ (1624) թվին Հայոց, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս ամէն»։

Informations

1846-1852 տարիներուն Հ. Ներսէս Վրդ. Սարգիսեան ստացած է, դէպի Հայաստան կատարած գիտական ուղեւորութեան ընթացքին։ Մատեանս ԺԴ-ԺԵ դարու Վարք Հարանց է, որ 1608ին Բարսեղ Վրդ. Աղբակեցի կը տեսնէ Մշոյ Առաքելոց վանքին Գրադարանը, ուր հառաջքն ցեցն կերեալ էր». կը բերէ Ամիթ, ուր Ստեփանոս գրիչ կը նորոգէ, աւելցնելով սկիզբը էջ 1-192 եւ վերջաւորութեան էջ 629-645, 663-690, ջանալով նմանցնել գրչութեան ձեւը։ Հետեւեալն է բովանդակութիւնը. 1. Էջ 1. «(Վարք սրբոյ հօրն Անտոնի). Որպէս առաքեալն ասաց ոչ ընդ արիւն եւ ընդ մարմին, այլ ընդ իշխանս, ընդ պետս, ընդ աշխարհակալս խաւարիս այսորիկ ընդ հոգեւորս չարութեան յերկնաւորս, քանզի սաստիկ է նոցա բազմութիւն, որ զմեւք աւդքս են եւ հեռի ոչ են ի մէնջ...»։ 2. Էջ 24. «Պատմութիւն սուրբ հաւրն Մակարա(յ) եգիպտացւոյ. Սկիզբն արաս ցուք պատմել զերանելոյն Մակարա(յ). ես Կեղոն եղէ ընդ երանելոյն Մակարա(յ)...»։ 3. Էջ 37. «Խրատ եւ կատարումն Յովհաննու Թեզբայեցոյ մարգարէի. Եւթն եղբարք էաք մեք աւտարք ի միմեանց»։ 4. Էջ 59. «Վարք եւ պատմութիւն սուրբ հաւրն մերոյ Ոնոփրիոսի անապատականի, զոր պատմեաց սուրբ հայրն Պափնոտիոս. Ի միում աւուր ես Պափնոտիոս...»։ Հոս կ'աւարտի նորոգողին կողմէ աւելցուած մասը։ 5. Էջ 97. «Որ ի յերկրին եգիպտացւոց Հարանցն պատմութիւն. Աւրհնեալ տէր Աստուած որ զամենայն մարդ կամի...» (հմմտ. Վրք. Հրց. Ա, §§ 8-19)։ Էջ 103. «Վասն Ապողորա(յ)»։ Էջ 108. «Վասն Ապովնիա(յ)»։ Էջ 109. «Վասն Ապաբա(յ)». «Վասն Սերապիռնի ծերոյն»։ Էջ 114. «Վասն Պեղոնի ծերոյն»։ Էջ 118. «Վասն Պաքրոտեա(յ)»։ Էջ 124. «Պատմութիւն Ղիգինոսի Աղեքսանդրացւոյ»։ Էջ 130. «Վասն որոց Յոքսոնի Հիւռնիքա քաղաքին հարց»։ Էջ 134. «Վասն Եղիայի»։ Էջ 135. «Վասն Ապողովնեա(յ)»։ Էջ 162. «Վասն Կոպրեա(յ)»։ Կը հետեւի մանր պատմութիւններու շարքը, որոնց նմանը տեսանք Վրք Հրց. Ա., § 19, եւ Վրք. Հրց. Բ., § 13։ Ներկայ Ձեռագիրս կը հետեւի անոնց, փոքրիկ շեղում6. Էջ 295. «ԺԷ. Բանք եւ պատմութիւնք սուրբհարանց եւյառաջադիմութեամբ կատարումն նոցա» (հմմտ. Վրք. Հրց. Ա., § 20)։ 7. Էջ 298. «ԺԸ. Վասն մտաբացութեան» (հմմտ. Վրք. Հրց. Ա., § 21)։ 8. Էջ 300. «ԺԹ. Վասն ժուժկայութեան ոչ միայն ի կերակրոց այլ եւ յամենայնէ որ լուծանէ զանձն» (հմմտ. Վրք. Հրց. Ա., § 22)։ 9. Էջ 302. «Ի. Խրատք օգտակարք վասըն զուշանալոյ ի պոռնկութենէ եւ յորժամ կանգնի ի վերայ մեր մարտն»։ 10. Էջ 327. «ԻԱ. Բանք օգտակարք վասն խոնարհութեան»։ 11. Էջ 330. «ԻԲ. Բանք սրբոյն աբբա(յ) Եփրեմի. Վայ այնմ որ անիրաւ է. վայ անամօթիցն...»։ 12. Էջ 340. «ԻԳ. Սուրբ հօրն մեր Պափնոտի. Մեծ քան զամենայն սէրն է...»։ 13. Էջ 353. «Վասն սուրբ հարանց Սաբայի եւ սուրբ Յորդանանու եւ այլ հարց. Գնացաք ի փարախ սրբոյ հօրն մերոյ Սա14. Էջ 383. «ԻԴ. Վարք սուրբ հարցն երրորդ. Յոհան ոմն ի Լոկիոն քաղաքէ ի մանկութենէ ուսաւ հիւսնութիւն...»։ 15. Էջ 423. «ԻԵ. Խրատք պէսպէսք եւ քաղաքավարութիւնք սուրբ հարցն որք թարգմանեցան ի Սիմէոնէ միայնակեցէ ի յոյն լեզուէ ի հայ բարբառ. Ասաց երանելի հայրն կոչեցեալ Ոսկեբերան, եթէ ի նստելն քում յընթեռնուլ զաստուածային գիրս...»։ 16. Էջ 469. «ԻԶ. Վասն ներքինոյն, յամսեանն Փետրուարի ԻԸ. Էր ոմն մի ներքինի ի ներքսագոյն անապատն...»։ 17. Էջ 476. «Իէ. Յաղագս համեստութեան սկսնակաց եւ յաղագս կամեցողացն բնակել ի հաւասար կենցաղումս, սիւնամտաց եւ յաղագս մենաւորաց, Սերեպիոնի եպիսկոպոսի Թմուացոյ. Ոչ կամիմ զձեզ անգիտանալ, եղբարք, զի ի սկզբանն յորժամ արար Աստուած զմարդն, եթող զնա ի դրախտին ամբողջ ունելով զգայութիւնն...»։ Էջ 478. «ԻԸ. Յաղագս համեստութեան սկսնակաց»։ Էջ 480. «ԻԹ. Յաղագս կամեցողացն բնակել առ միմեանս»։ Էջ 484. «Լ. Յաղագս գիտակցութեան»։ 18. Էջ 495. «ԼԱ. Յիշատակ սուրբ հօրն Մակարա(յ). Հայրն Մակար երբեք ոչ ժպտեցաւ ամենեւին...»։ 19. Էջ 496. «ԼԲ. Թուղթ սուրբ հօրն Մակարայ. Յառաջ յորժամ սկիզբն արասցկ մարդ...»։ 20. Էջ 503. «ԼԳ. Թուղթ հօրն Ամոնի. Հոգին սուրբ ուր եւ կամի հանգչի...»։ Էջ 506. «ԼԴ. Այլ թուղթ նորին սուրբ հօրն Ամոնի. Սիրելիք, տեսանեմ այժմ զի պտուղ ձեր...»։ Էջ 510. «ԼԵ. Նորին այլ թուղթ սուրբ հօրն Ամոնի. Սիրելիք իմ ի տէր, գիտէք եւ դուք, եթէ յորմէ հետէ եղեւ յանցումն»։ 21. Էջ 512. «ԼԶ. Ճառ աբբա(յ) Մովսիսի վասն ոխակալութեան. Եթէ ոք առցէ յուշ զայն որ ոք խռովեցոյց զնա կամ բամբասեաց կամ զրկեաց, կամ արհամարհեաց, պարտի յիշել զնա որպէս բժիշկ առաքեալ ի Քրիստոսէ...»։ Էջ 516. «ԼԷ. Ի թղթոյն Մովսիսի միայնակեցի որ առ Ամոն, բան խրատու. Երկիւղն Աստուծոյ մերժէ զամենայն չարախօսութիւն, իսկ հեղգութիւն մերժէ զերկիւղն Աստուծոյ...»։ 22. Էջ 518. «ԼԸ. Խաւսք Եպերեքէ միալնակեցի. Ասաց ծերն, որպէս առիւծ ահարկու է ի վերայ իշավայրեաց, նոյնպէս եւ միայնակեաց փորձ...»։ 23. Էջ 519. «ԼԹ. Բարսղի Յաղագս առաքինութեան. Յառաջ քան զամենայն առաքինութիւնս է խոնարհութիւն, եւ նախ քան զամենայն ախտս է փառասիրութիւն...»։ 24. Էջ 520. «Խ. Պաքնոտի միայնակեցի յուծումն հարցուածոյ եւ կամ ի վերայ անկուածոյ եւ կամ վրիպեցելոյ ի պատշան կենաց. Քրիստոնէի ումեմն եւ Յակոբու մերձ բնակեցելոյ եւ դրացիք հանդիպեցաք, ես որ գրեցիս եւ երանելի սարկաւագունքն Եւագրիոս եւ Աղբիոն հայեցաք ուսանել...»։ 25. Էջ 521. «ԽԱ. Վասն կարգի սրբութեան պաշտօնէից եւ մանկանց ուխտի. Զի եթէ ոք ի հաւատս կացցէ կամ մենակեաց լինել կամ զինչ եւ է սրբութիւն եւ զկուսութիւն պահել եւ կենացն յաւիտենից հասանել, ընդ ընկերս կայցէ...»։ 26. Էջ 522. «ԽԲ. Յաղագս յիշելոյ զգործեցեալ զմեղսն թէ զինչ օրինակ առնլի է. Եթէ եկեսցէ յիշատակն տրտմութիւն բերելով ընկալ եւ զգացիր, իսկ եթէ հեշտութիւն...»։ 27. Էջ 523. «ԽԳ. Պատուէրք սուրբ հարց. Փութացարուք միայնակեացք մի՛ ինչ յանցանել, զի մի՛ զբնակիցն ձեր զԱստուած թշնամանէք...»։ 28. Էջ 526. «ԽԴ. Բանք Յոհ(աննու) միայնակեցի Թեբայեցւոյ աշակերտին Ամոնայ. Ասէին վասն փոքր Յովհաննու, աշակերտին Ամոնայ թէ երկոտասան ամս արար սպասաւորելով ծերոյն...»։ 29. Էջ 527. «ԽԵ. Երանելոյն Մակարայ գիտնաւորի բան. Որոց լսեն զբանն Աստուծոյ եւ առնեն բարի պտուղ նշանի ի նո30. Էջ 528. «ԽԶ. Թուղթ մեծի հաւրն Մակարայ. Հայրն Մակար գրէ ամենայն սիրելեաց որդւոց իւրոց աղաչելով եւ ողջունելով. Զառաջին եթէ սկսցի մարդ տալ զինքն ի գիտութիւն...»։ 31. Էջ 530. «Խէ. Առ հայրն Մակար հարցուածք վասն որոշողութեան խորհրդոց. Արար Աստուած զմարդն եւ եդ զնա ի դրախտին փափկութեան, զամենայն իսկ զգայութիւնն ողջունելով նորա ի բնութեանն իւ32. Էջ 534. «ԽԸ. Յաղագս առաքինութեան. Որ ոք պահէ զնոսա կարէ ապրել ի գեհենէն եւ հանգչի ուր եւ կամի բնակել, եթէ ի վանս, եթէ յանապատի, եթէ ի մէջ մարդ33. Էջ 543. «ԽԹ. Առ աբբա(յ) Մակար հարցուածք եղբարց. Հարցումն. Թէ որպէս պարտի իւրաքանչիւր ոք ժողովել զիւր զմիտսն եւ զխորհուրդսն յածեալս յաշխարհս եւ մի՛ ինչ այլ իմանալ բայց միայն զակնկալութիւն Աստուծոյ...»։ 34. Էջ 558. «Ծ. Վարք եւ պատմութիւն սուրբ հարանցն. Եղբայր ոմն բնակեալ յանուանեալ միաբանակս, ի ներգործութենէ սատանայի յոլովս անկանէր ի պոռնկութիւն...»։ 35. Էջ 563. «ԾԱ. Խրատք վասն երկիւղի Աստուծոյ. Հայեաց ի քեզ իբրեւ զճշմարիտ եթէ մեծ մահ կայ առաջի եւ կորուստ անձինդ եւ որպէս ճշմարտութեամբ յառաջատարէ...»։ 36. Էջ 567. «ԾԲ. Պատմութիւնք սրբոց հարցն. (Է)ր երբեմն հայր Անտոն աղաւթէր ի խրճթին իւրում եւ եղեւ առ նա ձայն...»։ 37. Էջ 582. «Միայնակեցին որ անկեալ էր ի շնութիւն. Էր միայնակեաց մի որ անգաւ ի շնութիւն երեք տարի եւ հայր վանիցն հոգիտես էր...»։ 38. Էջ 584. «ԾԳ. Խրատք ծերո(յ) մեծի. Ծեր ոմն նստէր ի դեհի երանելոյն Անտոնի յայնկոյս քան որ կոչի կղզի...»։ 39. Էջ 602. «ԾԴ. Հարցմունք երանելի սուրբ հարցն եւ պատասխանիք վասն պէսպէս առաքինութեանց. Հարցաւ ծեր թէ որպիսի՛ պարտ է լինել միայնակեցին. Պատասխանի ետ թէ որպէս զիսս...»։ 40. Էջ 604. «ԾԵ. Ի Սոկրատայ գրոց պատմութիւն սուրբ հարցն. Արդարոյն Անտոնի առաջի ոմն կացեալ յիմաստակացն ասէր, զիարդ ժուժկալ ես, ով հայր, ի գրոց մխիթարութենէ զրկեալ...»։ 41. Էջ 608. «ԾԶ. Ի Հարանց գրոց. Կրաւնաւոր մի յութուտասնեկի վանացն, ունէր որդի մի ամուսնացեալ եւ ստէպ երթայր առ 42. Էջ 614. «Ծէ. Երանելոյն Նեղոսի ճգնաւորի յաղագս աղաւթից, գլուխք (ՃԾ). Ա. Որ ոք կամեսցի անուշահոտ խունկս կազմել, զերեւելի կնդրուկն եւ կասիաս եւ զեղունգն եւ զտաշխն, առհասարակ հանդերձեսցէ ըստ աւրինացն...» (Ա-ՃԾ)։ 43. Էջ 627. «(Պատմութիւնք). Կրոնիոս պատմեաց մեզ եւ ասէ...»։ Էջ 628. «Եղիաս ոմն մենակեաց յոյժ ցանկացեալ էր կուսութեան...»։ Այսուհետեւ կը սկսի նորոգողին կողմէ կատարուած յաւելուածը։ 44. Էջ 629. «ԾԸ. Սրբոյն հաւրն Յովանէսի Գառնեցոյ պատմութիւն աստուածատես արանց սրբոց. Հայր Յովաննէս Գառնեցի պատմեաց մեզ այսպէս եւ ասէ. Յաւուր միում մինչդեռ էի յանապատին սուրբ հաւրն Թաթլոյ...»։ 45. Էջ 635. «ԾԹ. Պատմութիւն յաղագս սքանչելեացն սրբոյ Աստուածածնին Մարիամու մաւր Տեառն. Թագաւորական քաղաքն Կոստանդինուպաւլիս բազում անգամ ծովով եւ ցամաքաւ պաշարեալ լինելով...»։ 46. Էջ 645. «Կ. Վասն այնոցիկ որ ի Նիտրացւոց քաղաք անդր էին. Եկաք իջաք մեք ի Նիտրիաս, յորում բազում մեկնաւորս տեսաք միայնակեցաց, է՛ որ օտարս...»։ 47. Էջ 653. «ԿԱ. Սրբոյն Բարսղի վասն աղօթից. Իսկ աղօթիցն սիրելի երկու օրինակք են, մինն փառաբանութեանց հանդերձ խոնարհութեամբ, իսկ երկրորդն խնդրուածացն ստորարկեալ...»։ 48. Էջ 655. «ԿԲ. Ի գրոց Վարդանա(յ) վարդապետի Արեւելացւոյ. Սարկաւագ վարդապետն ասացեալ էր ընդ իւր խորհրդակից թէ ես այնց տօն չեմ տօնել որ չեմ տեսել զտօնին պատճառն եւ զաւուրն շ(ն)որհն...»։ 49. Էջ 656. «ԿԳ. Կտակ Եփրեմի. Բայց իմ հաւատ հաստատուն է եւ յայտ առնեմ ձեզ իբրեւ հարազատաց եւ համաձայն եղբարց...»։ 50. Էջ 657. «ԿԴ. Սրբոյն Յակոբա(յ) Մծբնայ հայրապետի ի Զգաւն գրոցն, յուխտաւորաց ճառէն, վասն հոգւոյ սրբոյ որ ի մարդն բնակի եւ հեռանայ. Եւ զայս հոգիս սիրելի զոր ընկալան մարգարէքն եւ մեք, որ հանապազ գտանի առ ընդունելիսն 51. Էջ 659. «ԿԵ. Ներսէսի Տարսոնացուոյ յաստուածաբան աւետարանչին աղօթիցն. Որչափ եւ քանի տեսէք աչաւք ձերովք ըզտուեալսն ձեզ, որք ոչ երեւին աչացս այսոցիկ...»։ 52. Էջ 661. «Վասն սուրբ հարանց. Ոմն յեղբարցն Սիմոն անուն չոգաւ առ Անտոն եւ ասէ ցնա. Հայր, երազ տեսի...»։ - Վերջ էջ 53. Էջ 667. «(Պատմութիւնք). Ասէին վասն հաւրն Աղէթորոսի եթէ զերիս ամս քար պահեաց ի բերանն մինչեւ վարժեցաւ ի լռութիւն։ Եղբայր ոմն ասաց ցաբբա(յ) Աբրահամ...»։ - Վերջ էջ 674։ 54. Էջ 675. «Վարք երանելոյն Աբբա(յ) Մարկոսի եւ կատարումն նորին եւ խաւսք առ Սերապիոն. Պատմեաց մեզ երանելին Սերապիոն մինչ էրն ի մէջ Սկիւթա, որ է յԵգիպտոս, առ ի վախճանել ծերոյն այնմիկ, ասէ տեսիլ տեսի...»։ - Վերջ էջ 689։

Content