16781329կայ յիշատակարան մը ՊԿԵ - 1416 թուականով, որմէ առաջ գրուած ըլլալով՝ կը համարինք որ ժԴ դարու գրչագիր ըլլայ։
բոլորգիր։
խառնակ։
թուղթ թուխ։
ստացած ի Սուրբ Ղազար, բաց գոյն շագանակագոյն կաշի, դրոշմազարդ, միջուկը բարակ տախտակ։
արտաքսապէս բաւարար, սակայն թերի է սկիզբը, միջանկեալ եւ վերջաւորութեան. զանազան գրիչներէ ձեւացած հատոր մըն է։
Թորոս կրօնաւոր։
եւ այլ զարդեր չունի, սակայն էջ 64-67 գծուած են կարմիր թանաքով լուսանցազարդեր, գեղեցիկ եւ յաջող. հաւանաբար ըլլայ գծագրութեան հրահանգ կամ դասագիրք։
բնագրին գոյնով։
կարմրատառ։
էջ 105։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 104. «Զշնորհօղ օրինակիս զՏէրպապի որդին զՈհաննէս կրաւնաւոր, եւ զստացող սորա զԹորոս կրօնաւոր, եւ ընդ նմին զփցուն գրիչս յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, ով սուրբ ընթերցողք»։ բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 2. Էջ 42. «Ես որ ի յԵզկաս եկի ի թվ. ՊԿԵ (1416), Մարտի Թ, աւուրն կիրակի։ «Ո՜հ, ո՛հ, ի դառն ժամանակիս, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, որ էր ի թվ. ՊիՁԲ (1433), Մարտի ԻԸ, Եզընկայ քաղաքս եօթն անգամ շարժ եկաւ, որ ամենեքին տարակուսի կանք, թէ ահա աշխարհս այժմ անցնի եւ թէ մէկ ալ պահն կանցնի աշխարհս. զոր Տէր Աստուած վերացուսցէ ցասումն բարեխաւսութեամբ Աստուածածնին»։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Մատեանս է ժողովածոյ, կը բովանդակէ հետեւեալ նիւթերը. 1. Էջ 1. «(Գրիգորի Տաթեւացւոյ, Քարոզ ապաշխարութեան). ... Արդ չորս են սոքա, այսինքն՝ սատանայ եւ օձն եւ Եւա եւ Ադամ. այսպէս ի մեզ. Ադամ է միտքն եւ զգայարանքն. օձն ցանկութիւնն. սատանայ՝ նոյն շարժող ցանկութեան եւ ապա գործեմք զմեղըս...». սկիզբը թերի եւ առաջին թուղթը մաշած գրութեամբ։ Էջ 6. «Վերջաբան օրհներգութեամբ. (Ա)ւրհնեալ համագոյ եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն, անբաժանել(ի) յամենայն իւրական արարածոցս...»։ - Վերջ էջ 8։ 2. Էջ 8. «Երկրորդ կիւրակէի, նորին Գրիգորի վարդապետի քարոզ ի բանն՝ Պահեալ զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր ապա քաղցեաւ. Յաղագս քառասնորդացս պահոց երեք ինչ հարցանելի է. նախ վասն անուանն...»։ 3. Էջ 21. «(Նորին քարոզ վասն հոգեվարաց). ... յայնժամ ցաւոյն խստութենէ հոգին շարժի ի մարմնոյն եւ ելանել խնդրէ եւ թիկունս դարձուցանէ ի մարմինն եւ ամենայն զգայարանքն խափանին...». սկիզբը թերի՝ թուղթի անկումով։ 4. Էջ 32. «Նորին Գրէորգեա(յ) (իմած Գրիգորի) եռամեծի քարոզ ի բանն որ ասէ Տէրն. Արթուն կացէք եւ յամենայն ժամ աղաւթս արարէք, զի ոչ գիտէք երբ տէր տանն (գայցէ), յերեկոյի. Եւ արդ, գիտելի է զի նախախնամութիւնն Աստուծոյ եւ բարերարութիւն նորա յամենայն ժամ յայտնի է առ իւր արարածս...»։ 5. Էջ 43. «(Քարոզ ի բանն որ ասէ). Են ճանապարհք որ թուին յաչս մարդկան թէ ուղիղ են, բայց կատարած նորա հայի յատակս դժոխոց. Կրկին է ճանապարհ վարուց մարդկան, ոմն բարի եւ ոմն չար, ոմն աջակողմեան եւ ոմն ձախակողմեան...»։ 6. Էջ 48. «(Տաղ ի սուրբն Սարգիս զօրավար. (Պ)արծանք հանդիսից խըմբից գլուխ վըկայից սրբոց, արագ աւգնական մարդկան, փըրկաւղ վտանգից նեղչաց Սարգիս յաղթող վկայ մեծ» (7 տուն, ապա տնագլուխք կը կազմեն՝ «Բան ի Սարգիս մեծ վկայից)»։ 7. Էջ 54. «(Վերջաբանութիւն). Աւրհ նեալ, գովեալ, բարեբանեալ եւ փառաւորեալ, համագոյ եւ միասնական...»։ Այս եւ յաջորդ երկու գրութիւնները՝ բնագրէն տարբեր գրչութեամբ են, անվարժ նօտրգիր եւ բոլորգիրով խառն։ 8. Էջ 58. «(Գովեստ ի Սաղմոսն). Բանք սաղմոսիս է պատուական, լցեալ սիրովն աստուածական, որք ի յասելն յաւժարանան, արքայութեանն արժանանան...» (8 տուն, որու վերջին բառերն եւ. «ՏՍսեսկ եպս, 9. Էջ 59. «(Ներսէսի Շնորհալւոյ). Աստուած անեղ անհասական, հայր գթութեանց ինձ ողորմեայ...» (սկ. Ա-Ք)։ 10. Էջ 62. «(Տումարական բանք). Եցէ կամիցիս գիտել յորում կենդանակերպի է. կալ ի գարնանային հասարակածէն մինչեւ յօրն յորում ես...»։ 11. Էջ 68. «(Բանք անկատարք վասն ոսկեգործութեան). Թէ պղինձն ժ դրամ լինի, Ե դրամ զռնեխ, Ե դրամ մկնդեղ ճերմակ ոսկերչի...»։ - Վերջ անդ։ 12. Էջ 69. «Կիրակոս վարդապետի Եզնկացոյ ասացեալ յաղագս ութ խորհրդոցըն. Ջարմանալին քննութեամբ անաւթն ընտրութեան Պաւղոս զամենայն խնդրուածս մարդկան երկակի տարորոշէ, ի վերինն եւ ի ստորինս, եւ թելադրէ զվերինն խորհել եւ խնդրել...» (միջանկեալ թերի թուղթերով)։ Էջ 80. «Նորին՝ Յաղագս պոռնկութեան. Երկրորդ տախտակն եօթն պատգամացն գըրեալ մատամբն Աստուծոյ է առաջինն ի յերկրորդ աւրէնսն մի՛ շնայցես...»։ Էջ 87. «Նորին՝ Յաղագս արծաթսիրութեան. Արմատ ամենայն չարեաց զարծաթսիրութիւնն ասէ առաքեալն Քրիստոսի ՊաւԷջ 91. «Նորին՝ Յաղագս տրտմութեան. Տրտմութիւն երկակի է, քանզի է տրտմութիւն որ ըստ Աստուծոյ է որ ապաշխարութիւն է ի փրկութիւն...»։ էջ 94. «Նորին՝ Յաղագս բարկութեան. (Բ)արկութիւն է եռանդն շուրջ զսրտիւն արեանն, առ ի տենչումն փոխարէն տրտմեցուցանելոյ...»։ Էջ 99. «Նորին՝ Յաղագս ձանձրութեան. (Ձ)անձրութեան դեւքն քան զամենայն դեւսն ծանրագոյն է...»։ - Վերջ էջ 104։ 13. Էջ 106. «(Շարական Գրիգորի Լուսաւորչին). Այսաւր զուարճացեալ ցնծայ եկեղեցի դրախտդաստուածատունկ ծաղկեալ...»։ 14. Էջ 109. «(Գանձ ի չարչարանս Գրիգորի Լուսաւորչին). Այլ ի խաւսիցըդ քո ասէ ամաչէ, եւ զարարիչն Աստուած սրտով ճանաչէ, եւ կուռքն որ արծաթով ոսկով կազմեալ է, բարի եւ զար առնել մարդկան ոչ կարէ...» (34 տուն եւ կը մնայ կիսատ՝ թուղթի անկումով)։ 15. Էջ 115. «(Քարոզ) վասն անառակ որդւոյն, որ վատնեաց զամենայն ինչս իւր. Ի յայս անառակ որդոյս երեք ինչ ցուց. աւն. Նախ թէ որպէս բաժանեցաւ ի հօրէն, երկրորդ թէ որպէս զղջացաւ...»։ 16. Էջ 124. «(Պատմութիւն վասն կնոջ դատապարտելոյ ի դժոխս). Գրեալ է թէ կայր այրի կին մի յոյժ մեծատուն եւ ունէր քահանայ որդի, եւ սատանայ ընկեց զկինն ի 17. Էջ 125. «(Բանք վասն վիճակի դատապարտելոցն ի դժոխս, եւ այլ եւս բանք, հարցումն եւ պատասխանի, աշակերտի եւ վարդապետի). Առաջին հուր այնպէս վառեալ է միանգամ որ զի թէ բոլորովին ծովդ ի վերայ հեղու ոչ շիջանիցի...»։ 18. Էջ 136. «(Վասն նեռինն). Նեռն ի Բաբելոն ծնցի, ի ցեղէն Դանայ...»։ - Վերջ 19. Էջ 137. Վարք հարանց. «Էր ոմն առաջնորդ Հասուրակաց վանից, որ եւ ընդ իւր ունէր իբրեւ զերկերիւր եղբարս...»։ Էջ 141. «Գլուխ տասներորդ. Թէ պարտ է մեզ զգուշանալ յամենայն զաւրութենէ մերմէ ի դատելո(յ) եւ ի բամբասելոյ. Պատահեաց երբեմն փորձութիւն եղբաւր...» (32 հատուած)։ 20. Էջ 195. «Բանք ժողովածու ի Հարանց վարուցն ոգեշահ եւ պիտանիք ամենայն քահանայից եւ միայնակեցաց. Ասէին վասն ծերոյ, որպէս ի տուրնջեանն՝ այնպէս լինէր ի խուցն...» (փոքր պատմուածքներ)։ Վերջ էջ 206, կը մնայ կիսատ՝ թուղթի անկումով։