902780նկատած որ Ձեռագիրս կ'աւարտի կիսատ բնագրով, որովհետեւ յաջորդ թուղթերը ինկած են, եւ մեր Մատենադարանի թիւ 350 Ձեռագիրը, օրինակուած 1670ին, կիսատ կը թողու օրինակութիւնը հոն՝ ուր իր մայր օրինակը բնական կերպով կիսատ մնացած է, կը համարինք որ այս մայր օրինակը գրուած ըլլայ 1670էն շատ առաջ։
նոտր, երբեմն նաեւ բոլորգիր։
Ա-ԻԴx12 (ԻԴ՝ 9 թղ.)։
թուղթ։
գեղեցիկ դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով, աստառը մութ սրճագոյն լաթ. ինկած են երեք փականքները։
բաւարար. կռնակի կողմը կաշին չորութենէ վնասուած։
չունի։
սակաւք, միայն կարմիր գրիչով, հանգուցագիր։
կարմիր։
սակաւք եւ միագոյն։
չունի, սակայն Ձեռագրին վերջաւորութեան, էջ 516ին յաջորդող թուղթի մը վրայ, փորձի ձեւով սեւ գրիչով գծուած է ցաւագին Աստուածածին, կանգուն, ձեռքին ճիւղ մը։
չունի։
էջ 1, պարզ ոնով։
Էջ 218, 269-270, 316, 360, 448-450։
գլխաւորը կը պակսի, իսկ էջ 315 ունի. «Ձմեղայպարտս յիշեայ առ Քրիստոս, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ»։
Հ. Մկրտիչ Վրդ. Անանեան բերած է Պոլիսէն՝ 30 Յունուար 1759ին։ Բովանդակութիւն. Ա. Կիրակոս Գանձակեցի, Գ. Վարդան Վրդ. Արեւելցի, Գ. Տոմարական բանք, Դ. Միքայէլ Ասորի (մասն), Ե. Թուղթ Վարդանայ Սեաւլեռնցւոյ, Զ. Դաւանութիւն հաւատոյ, Է. Եպիփան Կիպրացի, Ը. Բանք խրատականք, Թ. Վարդանայ Աշխարհագրութիւն, Ժ. Մովսէս Խորենացի, Աշխարհագրութիւն. Ա. Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն. 1. Էջ 1. «Համառօտ պատմութիւնք ժամանակաց, ի սրբոյն Գրիգորէ մինչեւ յետին աւուրս թըւացեալ, ասացեալ Կիւրակոսի մեծ եւ ընտրեալ վարդապետի, ի մեծահռչակ սուրբ ուխտն Գետկայ. Կիրք որ ի բնութեան մարդկան յայտնի հաստատեալ է խընամաւք արարչէն, քննասէր լինել իրաց ինչ անցելոց եւ հանդերձեալն լինելո(յ). իսկ այսմ ոչ է հնար այլազգ հասու լինել կամ իմանալ, բայց թէ բազում աշխատութեամբ եւ յերկար ջանիւ»։ - Վերջ 268. «Եւ մկրտեալ զԱպօղոնն ետուն նմա զաղջիկն կին եւ նորա զօր գումարեալ բազում յոյժ, գնաց ընդդէմ տալ պատերազմ զօրաց Բերքային, որք ելին ընդ դուռն Դարբանդա(յ) եւ հարին զբանակս իւրեանց առ ափն գետոց եւ կալան սոքա աստի եւ նոքա անտի ամրացեալ զեզըն գետոյն ցանկովք եւ խորգոյիւք»։ Բ. Վարդան Վրդ. Բարձրբերդցի, Պատմութիւն. 2. Էջ 271. «Բազմերջանիկ եւ երանաշնորհ սուրբ հօրն անյաղթ փիլիսոփայի եւ լուսաւոր վարդապետն Վարդան, սուրբ թարգմանիչ եւ կրկին լուսաւորիչ Հայոց, բան պատմագրութեան համառօտ, վիպասանեալ յԱդամա(յ) հետէ մինչ ՉԺԶ թուական Հայոց, յոյժ պիտանի շարագրութեամբ եւ գեղեցիկ պիտառութեամբ. (Նախ քան զամենայն խնդիրս հայեսցուք եղեալքս զԷն, եւ սկսեալք զանսկիզբնն եւ ստորնայինքս) զվերնայինն ոչ զորքանն զամէնն, որ ինքեանք միայնոյն է»։ - Վերջ էջ 396. «Չոր տեսեալ Յիսուսին իւրոյ եւ Աստուծոյ ընդ Ղազարու հանէ յարտաքս ի կրիցս դժնդակ անպատում փառս»։ Գ. Տոմարական բանք եւ թուականք. 3. Էջ 396. «Ցուլն պարանոց Բաբելացիք, եկաւորքն ուսքն՝ որ է Գամիրք, այս երեքեանն գարնան ծաղիկ։ Խեցգետին հայրք լանջքն առ մարդիքս...»։ 4. Էջ 403. «Վասն ընթացից արեգական, թէ յորում ժամու մտանէ արեգակն առ կենդանակերպն. ձեռնայտու լեր ապենիազ արա րիչ. Յորժամ ի խոյն գայ մտանի երկոտասան ժամ ի տուընջենի...»։ 5. Էջ 404. «Վասն անուանց ժամուցն. Այլ եւ զայս ցուցեալ յայտնեմ զանուանք ժամուց, որպէս են...»։ 6. Անդ. «Աւուրք պահպանութեան այս են. Յունվար բ. եւ ի դ. ին, Փեըրվարի 7. Էջ 405. «Գիր բանալեյան թէ որպէս լինի գիր. Գիր բանալեացն այսպէս արայ, կալ զառաջաւոր ի միջոցն հինգ եւ յետ առ...»։ 8. Էջ 407. «Թուականաբար կարն ի կարճոյ գիտութիւն անցելոց ժամանակաց. Ի թվին հայոց ԵԿԷ, զարթեաւ աստուածասաստ բարկութիւն, ելին ազգն թուրքաց ի վերայ ազգ(ի)ն քրիստոնէից...»։ 9. Էջ 410. «Թարեխ տաճկաց. Ալի Օսման խան ելեր է Կ տարի թագաւորէ. թվ. ՉԱ. Ուրախան նստեր է ԻԹ ամ...»։ 10. Էջ 411. «Դարձեալ ՌԻԸ թվին շարժ ելաւ Եզընկան, փլաւ բոլոր քաղաքն...»։ 11. Էջ 413. «Յաղագս ութ բաժին աշխարհիս, որ իմանաս թէ որպէս են չափ երկայն եւ լայնքն կամ զինչ կերպ մարդիկ բնակեալ են ի նոսա. Զառաջին բաժին աշխարհիս բնակեալ են մարդիկ գիշերատեսիլք եւ ամենեքեան մարդակերք են որպէս գազան...»։ 12. Էջ 416. «Հարց(ումն). Զինչ է որ ասէ տէր մեր Յիսուս Քրիստոս թէ ամենայն աւասիկ չորք ամիսք են եւ հունձք գան. Պատասխանի. Յելանելոյն Ադամայ մինչեւ կատարած աշխարհս կալ յամէն ասեն ամսէն մի մասն եւ օր շինէ...»։ 13. Էջ 416. «Երկոտասան ժողովածու արարեալ իմաստնոց վասն աւգտութեան. Առաջին արարչութեան եղեն գործք եօթն, հուրն, ջուրն, հողմն, հրեշտակք, երկինք, երկիր...»։ 14. Անդ. «Նշանացոյց դարուցն այս են. Առաջին դարուն Ենովք փոխեցաւ յերկինս...»։ 15. Էջ 417. «Յաղագս տումարական արուեստին թէ յումմէ՝ եդան եւ վասն ինչ պատճառի գրեցաւ, եթէ յորում ժամանակի կատարեցաւ. Յորժամ ծագեաց լոյս մարդասիրութեան Քրիստոսի ընդ ամենայն երկիր եւ ծաղկեցաւ քրիստոնէութիւն, յայնժամ ոչ գիտէին զտաւնս...»։ - Վերջ էջ 418. «Եւ միաբանեցան ընդ յունաց ազգին, վասն այն երկու ազգին մէկ հանդիպի մոլորումն զատկին, յունաց եւ վրաց, այս է պատճառ մոլորման զատկին»։. 16. Էջ 1էն առաջ Ձեռագիրս ունի երկու էջ, ուր բոլորգրով գրուած է առասպելական պատմութիւն մը կիսատ. «...եւ բազում գային եւ հաւատային եւ երկիր պագանէին։ Եւ հրամայեաց Յիսուս ցաշակերտս իւր. Ո՞վ կազմեաց զարծաթս զայս։ Ասեն ցնա աշակերտքն. Տէր դու գիտես։ Ասէ ցաշակերտսն. Ուսարուք եւ ես ասեմ ձեզ եթէ ով կազմեաց զարծաթս զայս. Թարա Աբրահամու հայրն կազմեաց»։ - Վերջ. «Յայնժամ թագաւորն խոնարհութեամբ երկիր եպագ եւ ասէ. Դու ես տէրն տերանց եւ ես իբրեւ զմարդ խօսիմ. եւ աղաչէր զնա լինել ընդ նմա. քանզի նմա վայելեն փառք պատիւ իշխանութիւն ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ Դ. Միխայէլ Ասորի, Պատմութիւն (մա17. Էջ 418. «Միխայէլի գրոց պատմութենէ սակաւ մի գրեսցուք. Գամիրացոց աշխարհն հնդկաց ոմն թագաւոր հրայ առաքեաց Յուստիանոս առ նա թէ բարձ զաղանդդ զայդ. զի էր անդ քրիստոնէութիւն, զի դոքա ոչ ըստ մեզ եւ ոչ ըստ ձեզ եւ մանաւանդ մեր ասելովս Քրիստոսի եւ ձերդ ի մի հային»։ Վերջ էջ 430. «Գողացան մանուկ մի եւ տարան յանապատ եւ խաչեցին զնա եւ փշաւք պսակեցին եւ ծիրանի կարմիր զգեցուցին եւ գեղարդեամբ խոցոտեցին զնա եւ զամենայն որպիսութիւն կատա(կա)նաց արարին նմա. նոյնպէս եւ հրաշքն որ ի վերայ տեառն մերոյ կատարեցաւ ի վերայ մանկանն, զի արեգակն խաւարեցաւ եւ շարժեցաւ երկիր»։ Ե. Թուղթ Վարդանայ Սեաւլեռնցւոյ. 18. Էջ 418. «Թուղթ Տեառն Կոստանդեան Կաթողիկոսին Հայոց, զոր գրեաց առ Հեթում թագաւորն ի յաստուածայպահ դղեկէս Հոռոմկլայէս, ի մայրաքաղաքն Սիս, պատասխանի թղթին որ ի Պապէն Հռոմա(յ) բերաւ առ թագաւորն Հայոց Հեթում ի ձեռն լիկատին որ կոչէր Տիմանջի, ի թուիս Հայոց ՈՂէ. գրեցաւ ի ձեռն ար(դ)իւնական վարդապետին Վարդանայ, յարմար իրս. Սուրբ թագաւոր յառաքեալ գրոյ քո ծանեաք զքո(յ)ին զհրամանսն զոր հրամայեալ էիք քաղցր եւ կակղայգոյն առնել զպատասխանիսն թղթի Պա պուն եւ նրբատես առնդ Տիմանչիդ, որ առաքեցաւ ի Պապէն գըտանել զմեզ յետ ՌՄԽԼ ամի գտանելոյս մերոյ ի տեառնէ»։ Զ. Դաւանութիւն հաւատոյ. 19. Էջ 439. «Դաւանութիւն հաւատոյ ուղղափառութիւն. Պահանջումն զարհուրելի խնդրոյս որ ի սրբութենէդ ձերմէ, հայր պատվական, մերձ տանի զիս ահագնահայեաց եւ իմանալի լեառն հաւատոյն...»։ Վերջ էջ 447. «Եղեւ ըստ օրինացն արու անդրանկի եւ ծնաւ կնքեալ կուսութեամբ հացն կենաց ի տան հացին ըստ մարգարէին, յանժամանակն ծնեալն է հօրէ ժամանակաւ եղեւ ի կուսէն, անհայր ի մօրէ որպէս անմայր ի հօրէ, մի որդի, մի դէմ եւ մի տէր Յիսուս Քրիստոս»։ է. Եպիփան Կիպրացի, Յաղագս բարուախաւսին. 20. Էջ 451. «Սրբոյն Եպիփանու Կիպրացւոյ արքեպիսկոպոսի խաւսք յաղագս բարուախաւսին. Բարիոք ասաց բարուախաւսն յաղագս առիւծուն որ թագաւորն է ամենայն գազանաց. քանզի Յակոբ յորժամ աւրհնէր զորդիս իւր...»։ Գրութիւնը կ'աւարտի էջ 473, եւ առանց բաժանումի կը շարունակուին այլ հատուածներ՝ կենդանիներու վերաբերեալ. 21. Էջ 473. «(Սարամանդր). Է գազան ինչ վարազանման յաշխարհն Եթովպացւոց, որ հուր շնչէ...»։ - Վերջ էջ 476։ 22. Էջ. 476. «Ի Կապադովկիա(յ) է ծովակ մի...»։ «Ի Փայտակարան ընդիր ջերմուկ մի կայ...»։ Ը. Բանք խրատականք. 23. Էջ 477. «Եւ դարձեալ գրեալ ի վարս հարանց թէ էր ճգնաւոր մի...»։ 24. Էջ 478. «Այր ոմն ընթանար ի դարվար տեղիս եւ շալկէր ծանը շալակ աղ...։ Ցուցանէ առակս...»։ - «Այր ոմն սիսեռն եւ բակլայ ցանեաց...։ Յուցանէ առակս...»։ Վերջ էջ 492։ Թ. Վարդան Վարդապետ, Աշխարհագրութիւն. 25. Էջ 493. «Նախ քան զամենայն խընդրեսցուք զեղեալքս զԷն եւ ապա զի ի նմանէ ցեղեալքս, զի թէպէտ արարածքս պատճառ լինի գիտութեանն արարչին (...)։ Նախ աթոռ դասուն սերովբէից եւ քերովբէից, որ հանապազ կան փառաբանութիւն Աստուծոյ...»։ - Վերջ էջ 511. «Մովաբացիքն յանդիման Երիքովի է յանկուս (Յ)որդանանու. Սանիովրն եւս անիրա Հերմոնէ լերինն Եփրեմի Սամարիոյ, լեառն Գաղաադ յերկիրն Ոմովրհայոց է»։ ժ. Մովսէս Խորենացի, Աշխարհացոյց. 26. Էջ 511. «Մովսիէս Խորենացւոյն յաղագս աշխարհայգրութեան. Յաստուածային գիրս ոչ ուրեք գտանեմք ոճով ասացեալ, այլ դոյզն ինչ դու ուրեք եւ նայ դուժարահաց եւ տարժանելի. արդ վասնզի անհասք դոցայ եղեալ մեր յարտաքինսն հարկաւորիմք...»։ Թղ. 296բ. «Աշխարհայգիր հատած երկրորդ. Քանզի զյունանակաւն եւ զԿասպիակ անուն ի մերոց իսկ արանց պատահեաց...»։ - Վերջ անդ. «Բայց սկսանի յարեալ գաւտին յանծանաւթ յերկիրն է սիւնացոցն անցանելով ընդ Տառաբիայ կղզոյ ըստորոտն եւ ընդ ամենայն»։