9072361680-3։
նոտր։
Ա-ԼԱ 8, Ա-Եx8։
թուղթ։
շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, մասամբ ցեցակեր, յատկապէս կռնակի կողմը։
բաւարար։
Վարդան Եպս. Յունանեան։
եւ այլ զարդեր չունի։
սեւ մելանով։
1ա-բ, 248բ, 278բ-279ա, 289ա-290բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 247ա. «Վարդան Յունանեան առ ընթերցօղս. Որ ինչ ի գրգի աստ պարունակին՝ ժողովեցան յինէն ի զանազանից գրոց եւ ի տետրակաց հնացելոց, մինչ պանդխտանայի ի վերին հայս եւ ի մի պարփակեցան։ «Ո՛չ իբր զի իցեն վէպք ուղղաշաւիղք եւ փորձեցեալք ի մէնջ իբր այնպիսիք, այլ զի սովոր եմք ի բանից հակառակացն առնուլ մեզ զէն ընդդէմ նոցին, եւ զի բազում ինչ ի սոսում գտանին եւ վկայութիւնք եւս յինքեանց հակառակացն յառաջ բերեալք, որք զինուորին վասն մեր, յայն սակս հաւաքեցի որպէսզի զինուք իւրեանց ընդդէմ նոցին մարտնչել կարիցեմք եւ ցուցանիցեմք մանաւանդ այժմոյս եղելոց հակառակասիրացն զոմանս բարի հովուաց զջանս, առ ի լինել եւ սոցին այնպիսիք։ «Արդ, ով ոք պատահեսցի այսմ գրգի, ընտրեսցէ զբարին եւ զխոտանն ի բաց ընկեսցէ, եւ մի՛ համարեսցի զսա իբր անվրէպ ինչ, վասնզի յինէն իցէ գրեցեալ, յուղղափառ եպիսկոպոսէ, քանզի ես ոչ հեղինակ սորին, այլ հաւաքող միայն եմ, որպէս եւ զբազումս զայլս գրեանս ընդօրինակեցի ի հայոց երկրէն, որք չէին աստ յերկրիս լեհաց, վասն ջատագովութեան կաթուղիկէ եկեղեցւոյ հաւատոյ, ընդդէմ ոմանց հակալերուք։ գօօկուերաց մերազնեայց. 2. Թղ. 111բ. «Գրեցաւ ի թվին ՌՃԻԹ, Յուլիսի Ե, ի Բաղէշ, 1680»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Թղ. ա. «Զգիրգս Պատմութեան Յովհաննու Հայոց Կաթողիկոսի եւ այլն, Գ. եւ Ա. յարգելի իսկ Հօր Տ. Տ. Վարդանայ Յունանեան Արքեպիսկոպոսին յատուկ ձեռօքն ի վերին հայս զօրինակեալն, ետ ինձ Գ. եւ Ա. Յովհաննէս Թօպ. Օգոսինօվիչ Արքեպիսկոպոսն գաց Հայոց Լէօպ(ոլսոյ), որպէսզի ըստ խղճմտանաց իմոց զպատարագս մատուսցեմ վասն հոգւոյ նորին Արքեպիսկոպոսին որ ի վերոյ, այսինքն Վարդանայ։ Յամի Տեառն 1715 Յուլիսի Լ ըստ լատինաց, յերկուշաբաթոջ, ի Լէօպոլիս, յիւրում բնակութեան արքեպիսկոպոսարանի։ «Ի գրեանց Տէր Յակոբ Պաղտասարեան Կոստանդնուպոլսեցւոյ քահանայի, րունի իսկ Քահանայապետականի դպրատան։
Վարդան Եպս. Յունանեան 1680-3 տարիներուն օրինակած է Ձեռագիրս Հայաստան ուղեւորութեան ընթացքին եւ հետը բերած Լէոպոլիս։ Իր մահէն ետք Լէոպոլսոյ Յովհ. Արքեպս. Օգոստինովիչ նուիրած է Տէր Յակոբ Պաղտասարեանի, 1715ին։ Սա վերջինս 1725ին աշակերտած է Մխիթար Աբբահօր, եւ այլ Ձեռագիրներու հետ սա եւս բերած է Ս. Ղազար։ Բովանդակութիւն. Մատեանս օրինակած է Վարդան Եպս. Յունանեան՝ Արեւելեան Հայաստան ուղեւորութեան ընթացքին. կը բովանդակէ. Ա. Յովհաննէս Կթղս. Դրասխանակերտցի, Պատմութիւն. Բ. Ներսէս Շնորհալի՝ նամականի եւ Թուղթ ընդհանրական, Գ. Ներսէս Լամբրոնացի, Թուղթ Կոստանդին Կաթողիկոսի, Դ. Մկրտիչ Եպս. Նաղաշի պատասխան առ լաթինացիս, Ե. Անանիա Շիրակացիի Աստեղագիտութիւն. Ա. Յովհաննէս Կթղս. Դրասխանակերտցի, Պատմութիւն. 1. Թղ. 3ա. «(Յառաջաբան պատմագրին. Զդադարումն դարուց ժամուց եւ ժամանաԱռաջին թուղթը ինկած ըլլալով՝ վերի տողերը առինք 1867ին Երուսաղէմ տպուած օրինակէն։ Ձեռագիրը կը սկսի. «սուղ ինչ շարադրեցից. եւ թէ ո՞յք ի նոցանէ շինութեան պարապեալք, եւ կամ ո՞յք քաղաքականութեան եւ բարեզգեաց բարուց, եւ կամ ո՛յք ոմանք ի նոցանէ նախ սկիզբն գտան թագաւորելոյ ի վերայ մեր»։ Այնուհետեւ բնագիրը կ'ընթանայ տպագրին համաձայն, առանց գլուխներու բաժանումին եւ ուրոյն վերնագիրներու։ Պատմութիւնը կ'աւարտի թղ. 111բ. «Բայց անարժանըս ես եւ հեղգ ապաշաւս Յովաննէս նուաստ կաթողիկոս հայոց, աղաչանս առաջի մատուցանեմ (...) ի տեառնէ տացի վարձս հատուցման յետնումն աւուր այցելութեան նորա, որ է օրհնեալ միշտ եւ փառաւորեալ յամենայն արարածոց յաւիտենից յաւիտեանս. Բ. Ներսէս Շնորհալի. 2. Թղ. 112ա. «Պատճառք խնդրոց միաբանութեան թագաւորին հոռոմոց էմմանուէլի եւ սրբոց կաթողիկոսացն հայոց թուղթ, զորս գրեցին առ միմեանս. Մարգարէն Դաւիթ յաստուածային երգս սաղմոսացն օրհնաբանէ»։ Նամականիի բովանդակ պատկերը տե՛ս «Ներսէս Շնորհալի ԺԳ», §§ 13-28։ 3. Թղ. 166բ. «Թուղթ Տեառն Գրիգորիսի Կաթողիկոսի Հայոց, գրեալ եղբօր նորին Ներսիսի եպիսկոպոսի, հրամանաւ նորին, ի Միջագետս ասորւոց կոչեցեալ նահանգին (...), ի խնդրոյ ուրումն աստուածասիրի Առիւծ անուն իշխանի ի Թլկուրանն աւանէ. Որ թէպէտեւ տէրունական հրաման յորդորէ զմարդիկ քննել զգիրս»։ 4. Թղ. 186բ. «Ներսիսի Կաթողիկոսի Հայոց պատասխանի թղթոյն Յակոբայ վարդապետի ասորւոց, ի մայրաքաղաքէն Մելետինոյ հայոց. Ի զգալի դիտաւորութեան գրաւորական քում նամակէ»։ 5. Թղ. 190բ. «Նորին Տեառն Ներսիսի գրեալ առ եղբօրորդին իւր Ապիրատն ի Կոստանդնուօլիս. Արեգական լուսոյ ծագման, սէր քո առ իս համանման» (սկ. «Առ Ապիրատն ի տէր Ներսիսէ բան չափով»)։ 6. Թղ. 191ա. «Նորին Տեառն Ներսիսի գրեալ պատասխանի թղթոյն պատրիարգին ասորւոց Տեառն Միխայէլի. Զզուարթուն եւ զարիագոյն հովւապետի, զաստուածապատիւ պատրիարգիդ»։ 7. Թղ. 192ա. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի, գրեալ ի Կոստանդինուպօլիս, առ ոմն Պօղոս քահանայ հայկազնի, ի Տարսոնէ Կիլիկեցւոց, որ գնացեալ էր անդ հոռոմացեալ եւ բամբասէր զազգս մեր ի ժամանակս Կիր Մանիլ թագաւորին, յորժամ հանդերձեալ էին միաբանիլ հայք եւ յոյնք, եւ նա գրեաց առ Տէր Ներսէս եւ ի չքմեղս եղեւ իւրոյ վնասու. ԶՊօղոսի համանւան վեհին եւ քաղաքակցի, երանի թէ եւ գործակցի»։ 8. Թղ. 193. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի, պատասխանի գրոյ ուրումն որ գրեալ էր առ նա բանս զկծանաց յանդուգն լրբութեամբ. Ընկալաք զոր ի քէն գիր սիԹղ. 194ա. «Նորին Տեառն Ներսիսի առ նոյն ժպիրհ. Նիւթականս հուր ի նիւթոց նուազեալ շիջանի»։ Թղ. 194բ. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի, առ նոյն յիմարութեամբ եւ հըպարտութեամբ լրբեալ ոմն. Սարմնոյ բժըշկաց ճարտարութիւն գովի»։ 9. Թղ. 195բ. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի առ վարդապետն Գէորգ. Զբնաւորապէս իմաստնոյ անձին»։ Թղ. 196ա, «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի առ նոյն Գէորգ վարդապետ. Ըստ գերաշխարհայնոցն սիրոյ տարփման»։ Թղ. 196ա. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի առ նոյն Գէորգ վարդապետ. Ի քում գիտելի նետից յետ նախկի գրելոյն»։ 10. Թղ. 196բ. «Նորին Տեառն Ներսիսի սուրբ Կաթողիկոսի եւ տիեզերալոյս վարդապետի, գիր շրջաբերական առաքեալ ի կողմանս արեւելից ի Կարս, զկնի նորակերտ եպիսկոպոսի ուրումն, զորոյ գիրս ցուցանէ զանունն, յորս բանք պիտանիք խրատականք առաջնորդին եւ քարոզ ոգեշահ առաջնորդելոցն ի նմանէ. Շնորհօք ամենակալին Աստուծոյ հօր եւ գթութեամբ միածնի»։ 11. Թղ. 198ա. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի թուղթ ի Սամոստիա քաղաք յաղագս արեւորդեացն դարձի. Ներսէս ծառայ Աստուծոյ»։ 12. Թղ. 201ա. «Նորին Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի գրեալ բան մխիթարութեան առ վտանգեալսն մարմնով, որք յանբարեաց ոմանց նախատեալք եղեն, զոր ծանուցին նմա գրով. Ընկալայ զգիր թաղծանաց զախտացելոցդ մարմնով»։ 13. Թղ. 217ա. «Թուղթ Ընդհանրական Ներսիսի Կաթողիկոսի Հայոց, առ համօրէն Հայաստանեայց, որոց տեսչութիւն հաւատացաւ նմա ի Տեառնէ. Ներսէս ծառայ Քըըիստոսի, ողորմութեամբ նորին Կաթողիկոս Հայոց»։ Թղ. 223ա. «Խրատ առ կրօնաւորս որ ի վանորայս»։ Թղ. 230ա. «Առ առաջնորդս սրբոց ուխտից վանականաց»։ Թղ. 236բ. «Առ դասս քահանայից»։ Թղ. 238ա. «Առ իշխանաւորս որ ըստ աշխարհի»։ Թղ. 241ա. «Առ դասս զինուորաց»։ Թղ. 242ա. «Առ երկրագործ համօրէն ժողովուրդս»։ Թղ. 243ա. «Առ կանայս»։ Գ. Ներսէս Լամբրոնացի. 14. Թղ. 204ա. «Թուղթ Ներսիսի արքեպիսկոպոսի Կիլիկեցւոց Տարսոնի, պատասխանի Ոսկան արգելական ճգնաւորի ի մեծն Անտիոք (...). Գիր քոյ պատուականութեանըդ, երանելի այրդ Աստուծոյ»։ 15. Թղ. 210ա. «Կարգաւորութիւն օրհնութիւնաբեր ցուցակի, որ ունի յինքեան զժամանակ իւրաքանչիւր կարգեալ կանոնացդ, զտեղիսն, թէ ո՞վ ոք կամ յորմէ՝ գաւառէ, զհաւատոց ժամանակն նշանակեցից թէ ո՞վ եբեր ի հայոց աշխարհիս եւ որոց հրամանաւ, կարգեալ ճառեցին. Յետ ճժա ամի սրբոյն Գրիգորի եղեւ թարգմանութիւն հայերէն լեզուիս, երանելին Մովսէս թարգմանիչ, որ էր գրիչ սրբոյն Սահակայ»։ Վերջ թղ. 210բ. «Իսկ զտէրունականն եւ զաղ օրհնելն Յոստոս եպիսկոպոս է արարեալ, որ չորրորդ էր յառաքելոցն»։ 16. Թղ. 211ա. «Բանք Ներսէսի արքեպիսկոպոսի Տարսոնի մայրաքաղաքի. Ներսէս նուաստ ստացող մատենիս գրչութեամբ որդւոյ իմոյ Գրիգորիսի, ածի զսուրբ տառս ընդ իս ի Կոստանդնուպօլիս, ի թվիս Հայոց ՈԽԶ, եւ աստ նամակօքս արարեալ խօսակցութիւն գտաք զսոսա անծանօթս ի սոցանէ, թանձրաբորբոք եւ հրէական կամօք ընդ նիւթըս կապեալ, որք ոչ ախորժեն ծառայել Աստուծոյ նորոգութեամբ հոգւոյն՝ այլ հնու թեամբ գրոյն. եւ ստրջացեալ ի հոգեւոր կամըս մեր, դարձաք յիմաստախոհ յուսոյ սոցա ամօթով։ Նամակքն այս են, գիրքն Երեմիայ եւ Գերմանոսի եւ Փօտայ թուղթքն որ ի հայք վասն հաւատոյ, եւ Աթանասի եւ Մանեայ»։ 17. Թղ. 211ա. «Տեառն Ներսիսի արքեպիսկոպոսի Տարսոնի Կիլիկեցւոց, յորժամ չոգաւ դեսպանութեամբ ի թագաւորէն Հայոց Լեւոնէ ի Կոստանդնուպօլիս, հարցումն պատրիարգին եւ պատասխանի սրբոյն Ներսիսի, Իբրեւ յառաջեաց սուրբն Ներսէս առաջի թագաւորին յունաց»։ Դ. Մկրտիչ եպիսկոպոս Նաղաշ, 18. 243բ. «Պատասխանի լաթինացւոց թղթոյն, ի Մկրտիչ (եպիսկոպոսէ Նաղաշ) նկարագրէ, զոր գրեաց հրամանաւ կաթողիկոսին Հայոց Կոստանդեայ եւ մեծ րաբունապետին Թումայի. Յաւէտ ծայրացելոյ բնականագոյն, նախ ուստն մերոց սրբազանից եւ վսեմական երիցս երանեալ եւ ամենայն ծայրութեանց ծայրագունի համեմատեալ»։ - Վերջ թղ. 246բ. «Վերջինս ի մանկունս սիոնի, անյիշելի հողիկս, անարժան Մկրտիչ, կարծեցեալ իմաստակ բացասութեամբ, եպիսկոպոս Համիթ քաղաքի, մականուն Նաղաշ մակագրեալ (...), ՊՁէ ամին, յամսեանն Մայիսի վեշտասան աւուր, ի չորեքշաբաթի. եւ նվիրեցաք ի ձեռն Աբդլմսեհի սարկաւագի, որ է նվիրակ Տեառն Եսայեայ արքեպիսկոպոսի, որ եղեւ առ մեզ արգելական ամիսս տասն, վասն պղտորութեան ժամանակիս, որ շատ աշխատանք կրեաց, որոյ տացէ տէր Աստուած մասն բարի։ Եւ ես Յոհաննէս Կաֆացի, բացասութեամբ աբեղայի, եւ սպասաւոր ուղիղ բանի, առ ոտս Թումայ վարդապետի, ձեռամբ գրգր (Գրիգո՞ր) մեր մալազի»։ Ե. Անանիա Շիրակացի. 19. Թղ. 249ա. «Անանիայի Շիրակունոյ համարողի առ խոստացեալսն. Զխոստացեալսըն մեր հատուսցուք զբան, յարտաքնոցն առեալ զառակութիւն, որպէսզի յետոյ յեկեղեցականն ելեալ մեր գեղեցիկ հետեւեսցի շարադասեալ ընդունակք»։ Թղ. 249ա. «Յաղագս երկնի»։ Թղ. 250բ. «Յաղագս երկրի»։ Թղ. 251բ. «Յաղագս ծովու»։ Թղ. 252բ. «Յաղագս Երկնային զարԹղ. 255ա. «Յաղագս որ ի մէջ երկնի եւ երկրի են շարժմունք եւ տեսութիւնք»։ Թղ. 256ա. «Յաղագս կաթին ծրոյ»։ Թղ. 256բ. «Յաղագս հիւսիսային աստեղացդ»։ Թղ. 256բ. «Յաղագս լուսնի»։ Թղ. 258ա. «Յաղագս արեգական»։ Թղ. 260բ. «Յաղագս երկոտասան կենդանատեսակացդ, աւուրց եւ ժամուց եւ մաԹղ. 261բ. «Յաղագս վերաբերութեանց սակաւուց»։ Թղ. 262ա. «Յաղագս վիճակաւորութեան»։ Թղ. 262ա. «Յաղագս հպաւորութեան»։ Թղ. 262բ. «Յաղագս խոյի»։ - Թղ. 272ա. «Յաղագս ձկանց»։ Թղ. 272բ. «Յաղագս շաղկապութեան արեւու եւ լուսնի»։ Թղ. 272ա. «Յաղագս նշանաց յարեւն, ի լուսինն եւ յաստեղս, եւ վասն շարժի եւ որոտման, յասորոց գրոց ասացեալ երանելւոյն Դանիէլի»։ Թղ. 274բ. «Յաղագս շաղկապութեան»։ Թղ. 275ա. «Յաղագս բացահոսութեան շարամերձութեանն»։ Թղ. 275ա. «Յաղագս անկիւնաւոր ձեԹղ. 275բ. «Յաղագս եռանկիւնւոյ միամասնութեան եւ հարկաւորական մասին»։ Թղ. 276ա. «Յաղագս կերպացելոց եւ միագօտեցելոց»։ Թղ. 277ա. «Յաղագս կայանաց»։ Թղ. 279բ. «Յաղագս միամասնութեան աստեղացդ»։ Թղ. 280ա. «Յաղագս միաւոր գնդին Յարատոսէ»։ Թղ. 283ա. «Յաղագս չորից գետոցն եդեԹղ. 283ա. «Յաղագս տարեկան բոլորաԹղ. 285բ-288բ. Իւրաքանչիւր էջ ունի միայն համառօտ գրութիւն մը, կը պակսին գծագրութիւնները. «Յաղագս ելից», «Յաղագս արեգական», «Յաղագս մտանելոյ», «Յաղագս լուսնի», «Յաղագս տուընջեան, «Յաղագս գիշերոյ», «Յաղագս միանձնեալ կենդանակացն մարդակերպ»։