903

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԼԲ

ՌՃԺԹ = 1670 - ՌՃԺԹ = 1670

ID

Number

903

Old record number

350

Title

ՊԱՏՄԱԳԻՐՔ ՀԱՅՈՑ ԼԲ

Start date

ՌՃԺԹ = 1670

End date

ՌՃԺԹ = 1670

Date details

ՌՃԺԹ - 1670։

Copy place

հաւանաբար Պոլիս։

Reference

Type

Number of pages

298

Dimension

15x21,5

Layout

երկսիւն, իւրաքանչիւրը 4,3x15։

Writing details

նոտր։

Codicology

Ա-ԻԵx12 (Ա՝ 10 թղ., Զ, ԺԶ՝ 14 Թղ., Թ, ԺԴ՝ 11 թղ., ԺԲ՝ 6 թղ., ԻԲ՝ 16 թղ)։

Principal subject

Subject details

թուղթ։

Number of lines

27։

Binding

կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ։

State of preservation

բաւարար։

Copyist

անյայտ։

Owner

Ակնեցի Յակոբ դպիր։

Commanditaire

Illuminator

Binder

Parchment flyleaf

Lettrines

եւ այլ զարդեր չունի։

Initials

կարմիր։

Marginal illuminations

Images

Canon tables 1

Canon tables 2

Title text

Blank pages

133ա-138բ, 222բ, 281ա-286բ, 297բ-298բ։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ 1. Թղ. 221ա. «Զստացաւղ սուրբ գրոցս զԱկրնցի Յակոբ դպիր եւ զծնաւղս նորա ըզմահտեսի Վահրատ եւ զմահտեսի Շաղատան, նաեւ զկողակիցն զԳոհարն եւ զորդին զՅովանէս եւ զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք առ Քրիստոս Աստուած, եւ դուք լիջիք յիշեալ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ. ամէն։ «Եղեւ ստացումն սորա ՌՃԺԹ (1670) ամի, յՕգոստոս ամսոյ, յորոյ աւուրս ըզկղզին Կրետայ առին ազգքն տաճկաց»։ 2. Թղ. 75ա. «Ո՜հ վայ է ինձ բիւր բերան, զի խիստ անարժան ձեռօքս գրեցի»։

Informations

կը պակսին։ Բովանդակութիւն. Ա. Կիրակոս Գանձակեցի, Գ. Վարդան Վրդ. Արեւելցի, Գ. Տոմարական բանք, Դ. Միքայէլ Ասորի (մասն), Ե. Թուղթ Վարդանայ Սեաւլեռնցւոյ, Զ. Դաւանութիւն հաւատոյ, է. Թովմա Մեծոփեցի, Ը. Վարդանայ Աշխարհագրութիւն, Թ. Մովսէս Խորենացի, Աշխարհագրութիւն. Ձեռագիրս օրինակուած է Պտմգր. Հյց, ԼԱ., Ձեռ. 780էն։ Ա. Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Համառօտ պատմութիւնք ժամանակաց, ի սրբոյն Գրիգորէ մինչեւ յետին աւուրս թըւացեալ, ասացեալ Կիւրակոսի մեծ եւ ընտրեալ վարդապետի, ի մեծահռչակ սուրբ ուխտն Գետկայ. (Կիրք որ) ի բնութեան մարդկան յայտնի հաստատեալ է խընամաւք արարչին, քննասէր լինել իրաց ինչ անցելոց եւ հանդերձեալն լինելո(յ). իսկ այսմ ոչ է հնար այլազգ հասու լինել կամ իմանալ, բայց եթէ բազում աշխատութեամբ եւ յերկար ջանիւ»։ - Վերջ թղ. 132բ. «Եւ մկրտեալ զԱպօղոնն ետուն նմա զաղջիկն կին եւ նորա զօր գումարեալ բազում յոյժ, գնաց ընդդէմ տալ պատերազմ զօրաց Բերքային, որք ելին ընդ դուռն Դարբանդա(յ) եւ հարին զբանակս իւրեանց առ ափն գետոց եւ կալան սոքա աստի եւ նոքա անտի ամրացեալ զեզըն գետոյն ցանկովք եւ խորգոյիւք»։ Գրիչը ենթադրելով թէ օրինակածը թերի է, թղ. 133ա-138բ պարապ թողած է եւ թղ. 132բ ստորին լուսանցքին վրայ կը գրէ. «Ով եղբայրք, եօթն թուղթ պարապ թողի, զի օրինակն չի կայր. ապա թէ զօրինակն գտանես զպակասն լցուցանես. բայց աղէկ հաշուես զի պարապար գայ եւ թուղթ պարապ չի թողուս եւ զմեղաւորս յիշեա»։ Բ. Վարդան Վրդ. Բարձրբերդցի, Պատմութիւն. 2. Թղ. 139ա. «Բազմերջանիկ եւ երանաշնորհ սուրբ հօրն անյաղթ փիլիսոփայի եւ լուսաւոր վարդապետի Վարդանայ, բան պատմագրութեան համառօտ, վիպասանեալ յԱդամա(յ) հետէ մին, ՉԺԶ թուական հայոց, յոյժ պիտանի շարագրութեամբ եւ գեղեցիկ պիտառութեամբ. (Նախ քան զամենայն խնդիրս հայեսցուք եղեալքս զԷն, եւ սկսեալք զանսկիզբնն եւ ստորնայինքս) ըզվերնայինն ոչ զորքանն զամէնն, որ ինքեանք միայնոյն է»։ - Վերջ թղ. 197բ. «Զոր տեսեալ Յիսուսին իւրոյ եւ Աստուծոյ ընդ Ղազարու հանէ յարտաքս ի կրիցս դժնդակ անպատում փառս»։ Գ. Տոմարական բանք եւ թուականք. 3. Թղ. 197բ. «Յուլն պարանոց Բաբելացիք, եկաւորքն ուսքն՝ որ է Գամիրք, այս երեքեանն գարնան ծաղիկ։ Խեցգետին հայրըք...»։ 4. Թղ. 201ա. «Վասն ընթացից արեգական, թէ յորում ժամու մտանէ արեգակն առ կենդանակերպն. ձեռնայտու լինել ապենիազ արարիչ. Յորժամ ի խոյն գայ մտանի երկոտասան ժամ ի տուընջենի...»։ 5. Թղ. 201բ. «Աւուրք պահպանութեան այս են. Յունվար բ. եւ ի դ.ին, Փեըրվարի 6. Անդ. «Գիր բանալեան թէ որպէս լինի. Գիր բանալեացն այսպէս արայ, կալ զառաջաւոր ի միջոցն հինգ եւ յետ առ...»։ 7. Թղ. 202բ. «Կարն ի կարնոյ գիտութիւն անցելոց ժամանակաց. Ի թվին հայոց ՆԿԷ, զարթեաւ Աստուածասաստ բարկութիւն, ելին ազգն թուրքաց ի վերայ ազգ(ի)ն քրիստոնէից...»։ 8. Թղ. 204բ. «Թարեխ տաճկաց. Ալի Օսման խան ելեր է Կ տարի թագաւորէ. թվ. ՉԱ. Ուրախան նստեր է ԻԹ ամ...»։ 9. Անդ. «Դարձեալ ՌԻԸ թվին շարժ ելաւ Եզընկան, փլաւ բոլոր քաղաքն...»։ 10. Թղ. 206ա. «Յաղագս ութ բաժին աշխարհիս, որ իմա(նա)ս թէ որպէս են չափ երկրի (երկ)այն եւ լանք եւ զինչ կերպ մարդիկ բնակեալ են ի նոսա. Զառաջին բաժին աշխարհիս բնակեալ են մարդիկ գիշերատեսիլք եւ ամենեքեան մարդակերք են որպէս գազան...»։ 11. Թղ. 207ա. «Հարց(ումն). Չինչ է որ ասէ տէր մեր Յիսուս Քրիստոս թէ ամենայն աւասիկ չորք ամիսք են եւ հունձք գան. Պատասխանի. Յելանելոյն Ադամայ մինչեւ կատարած աշխարհս կալ յամէն ասեն ամսէն մի մասն եւ օր շինէ...»։ 12. Թղ. 207բ. «Երկոտասան ժողովածու արարեալ իմաստնոց վասն աւտարութեան. Առաջին արարչութեան եղեն գործք եօթն, հուրն, ջուրն, հողմն, հրեշտակք, երկինք։ երկիր...»։ 13. Անդ. «Նշանացոյց դարուցն այս են. Առաջին դարուն Ենովք փոխեցաւ յերկինս...»։ 14. Անդ. «Յաղագս տումարական արուեստին թէ յումմէն եդան եւ վասն ինչ պատճառի գրեցաւ, եթէ յորում ժամանակի կատարեցաւ. Յորժամ ծագեաց լոյս մարդասիրութեան Քրիստոսի ընդ ամենայն երկիր եւ ծաղկեցաւ քրիստոնէութիւն, յայնժամ ոչ գիտէին զտաւնս...»։ - Վերջ թղ. 208բ. «Եւ միաբանեցան ընդ յունաց ազգին, վասն այն երկու ազգին մէկ հանդիպի մոլորումն զատկին, յունաց եւ վրաց, այս է պատճառ մոլորման զատկին»։. Դ. Միխայէլ Ասորի, Պատմութիւն (մա15. Թղ. 208բ. «Միքայէլի գրոց պատմութենէ սակաւ մի գրեսցուք. Գամիրացոց աշխարհն հնդկաց ոմն թագաւոր հրայ առաքեաց Յուստիանոս առ նա թէ բարձ զաղանդդ զայդ. զի էր անդ քրիստոնէութիւն, զի դոքա ոչ ըստ մեզ եւ ոչ ըստ ձեզ եւ մանաւանդ մեր ասելովս Քրիստոսի եւ ձերդ ի մի հային»։ Վերջ թղ. 213բ. «Գողացան մանուկ մի եւ տարան յանապատ եւ խաչեցին զնա եւ փշաւք պսակեցին եւ ծիրանի կարմիր զգեցուցին եւ գեղարդեամբ խոցոտեցին զնա եւ զամենայն որպիսութիւն կատա(կա)նաց արարին նմա. նոյնպէս եւ հրաշքն որ ի վերայ տեառն մերոյ կատարեցաւ ի վերայ մանկանն, զի արեգակն խաւարեցաւ եւ շարժեցաւ երկիր»։ Ե. Թուղթ Վարդանայ Սեաւլեռնցւոյ. 16. Թղ. 213բ. «Թուղթ Տեառն Կոստանդե Կաթողիկոսին Հայոցայ, զոր գրեաց առ Հեթում թագաւորն ի յաստուածայպահ դղեկէս Հռոմկլայէս, ի մայրաքաղաքն Սիս, պատասխանի թղթին որ ի Պապէն Հռոմայ բերաւ առ թագաւորն Հայոց Հեթում ի ձեռն լիկատին որ կոչէր Տիմանջի, ի թուիս Հայոց ՈՂէ. գրեցաւ ի ձեռն ար(դ)իւնական վարդապետին Վարդանայ, յայրմար իրս. (Քրիստոսապսակեալ սուրբ) թագաւոր(ի Ամենայն Հայոց Հեթմոյ ի տէր խնդալ. Յ)առաքեալ գրոյն քո ծանեայք զքո(յ)ին ըզհրամանսն զոր հրամայեալ էիք քաղցր եւ կակղայգոյն առնել զպատասխանիսն թղթի Պապուն եւ նրբայտես առնդ Տիմանչիդ, որ առաքեցաւ ի Պապէն գըտանել զմեզ յետ ՌՄԽԸ ամի գտանելոյս մերոյ ի տեառնէ»։ Զ. Դաւանութիւն հաւատոյ, 17. Թղ. 217ա. «Դաւանութիւն հաւատոյ ուղղայփառութիւն. Պահանջումն զարհուրելի խնդրոյս որ ի սրբութենէդ ձերմէ, հայր պատվական, մերձ տանի զիս ահանգնահայեաց եւ իմանալի լեառն հաւատոյն...»։ Վերջ թղ. 221ա. «Եղեւ ընդ աւրինացն արու անդրանկի եւ ծնաւ կնքեալ կուսութեամբ հացըն կենաց ի տան հացին ըստ մարգարէին, յանժամանակն ծնեալն է հօրէ ժամանակաւ եղեւ ի կուսէն, անհայր ի մօրէ որպէս անմայր ի հօրէ, մի որդի, մի դէմ եւ մի տէր Յիսուս Քրիստոս»։ Է. Թովմա Մեծոփեցի, Պատմութիւն. 18. Թղ. 223. «Պատմութիւն համառօտաբար վասն յարեւելեան թագաւորացն պըղծոյն եւ չար գազանին Լանկթամուրայ եւ այլոցն, զոր արարեալ է քաջ վարժապետին Թումայ վարդապետին. Պարտ է գիտել ուսումնասիրաց եւ բանասիրաց անձանց զի ժամանակն բաժանի յանցեալն, ի ներկայն եւ յապա(ռ)նին»։ - Վերջ թղ. 276բ. «Աստ առնել նոցա թողութիւն մեղաց ըստ մեծի ողորմութեան իւրում ասասցեն երկինք եւ երկիր եղիցի եղիցի եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն»։ 19. Թղ. 276բ. «Ի թվականութեանս հայոց մեծաց ՊՂերրորդի եօթներրորդի եղեւ վախճան մեծ վարդապետին, երիցս երանեալ սուրբ հօրն մերոյ... (Թովմայի)»։ - Վերջ Ը. Վարդան Վարդապետ, Աշխարհագրու20. Թղ. 287ա. «(Ն)ախ քան զամենայն խնդրեսցուք զեղեալսն զԷն եւ ապայ զի ի նմանէ զեղեալքսն, զի թէպէտ արարածս պատճառ լինին գիտութեանն արարչին (...)։ Նախ աթոռ դասուն սերովբէից եւ քերովբէից, որ հանապազ կան փառայբանութիւն...»։ - Վերջ թղ. 294բ. «Մովաբացիկք յանդիման Յերիքովի է յանկոյս (Յ)որդանանու. Սանիովր եւս անիրա Հերմոնէ լերինն Եփրեմի Սամարիոյ, լեառն Գաղաադ յերկիրն Սովրէ Հայոց է»։ Թ. Մովսէս Խորենացի, Աշխարհացոյց. 21. Թղ. 294բ. «Մովսէս Խորենացին յաղագս աշխարհայգրութեան. Աստուածային գիրս ոչ ուրեք գտանեմք ոջով ասացեալ, այլ դոյզն ինչ դու ուրեք եւ նայ դուժուարայհարց եւ տարժանելի. արդ վասնզի անհասք դոցայ եղեալ մեր...»։ Թղ. 296բ. «Աշխարհայգիր հատած երկրորդ. Քանզի զունանակուն եւ զԿասպիակ անուն ի մերոց իսկ արանց պատահեաց...»։ Վերջ թղ. 297ա. «Բայց սկսանի յայրեալ գաւտին անծանաւթ երկիրէն հիւսուսացոց անցանելով ընդ Տառաբիայ կղզոյն ըստորոտըն եւ ամինայն»։

Content