1072685ՊԽԵ - 1396։
բոլորգիր մեծ։
Ա-Ի, որոնցմէ առաջին հինգը խառնակ են, մնացածները իւրաքանչիւրը ունի 12 թղ., իսկ վերջինը՝ 7 թղ.։
թուղթ բամպակեայ։
դրոշմազարդ մութ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը լաթ սեւ խորքով եւ դեղին զարդերով։ Ինկած են դռնակն ու երեք փականքները։ Կռնակի կողմը կաշին չորութենէ ինկած ըլլալով՝ նորագոյն լաթով ամբացած է։
վատ. նորոգութեան ընթացքին առաջին 55 թուղթերը այնպիսի կերպով խառնակուած են՝ որ ձեռագիրին այդ մասը անգործածելի դարձած է. միջանկեալ կը պակսին զանազան թուղթեր (տե՛ս ստորեւ)։
Էլէքսան, առաջնորդ Սուհարայ մենաստանին։
զոյգ մագաղաթներ սկիզբն ու աւարտին՝ առանց գրութեան։
կարմիր։
թղ. 2ա, կարմիր եւ սեւ մելանով. զարդագիրը մաշած՝ գրեթէ անտեսանելի, խորանը՝ վերին անկիւնէն նորոգուած թուղթով, լուսանցազարդը կանգուն սուրբ մը՝ ձեռքին խաչ, հաւանաբար ներկայացնէ Ս. Ներսէս Շնորհալին։
թղ. 1ա, կը ներկայացնէ ստացողը՝ «Տէր Էլէքսան», ինչպէս գրուած է նկարին վրայ։ Մեծութիւնն է 9,5x15, վեղարով, փիլոնով եւ կարմիր պարեգօտով՝ կանգուն խորանաձեւ կամարի մը մէջ, դարձած դէպի ձախ, աջին ունի գաւազան՝ որ կ'երկարի մինչեւ գետին։ Թուղթը մաշած ըլլալով՝ ստորեւ յիշատակարանը մնացած է կիսով չափ. «...արիկ յիշեցէք ի Քրիստոս, ... որ յիշէ յիշեալ լիցի»։
չկան։
թղ. 1ա։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 228բ. «Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ, որ ետ կարողութիւն բազմավէր ոգւոյս Թումայի, հասանել ի վերջ եւ յաւարտ աստուածաշունչ գրրոց, յամի Պ եւ ԽԵ (1396) թուականիս Հայոց, յամսեան Մարգաց, որ օր ԻԶ էր ամսոյս. աւարտեցաւ աստուածախաւս տառս ի փառս Աստուծոյ։ «Արդ, գրեցաւ սա ի սուրբ մենաստանիս Սուհարայ, որ է վանք Խողձա, ընդ հովանեաւ հոյակապ եւ հռչակաւոր, բարձրաշէն եւ պայծառաշէն սուրբ Գէորգայ զաւրավարիս, ձեռամբ անիմաստ եւ մեղսամած գրչիս Թումայի, ի խնդրոյ բարեմիտ եւ սրբասէր, պայծառակրաւն եւ ժուժկալ աբեղայի եւ վանաց առաջնորդի Էլէքսանի, որ ստացաւ զսա եռափափագ սրտիւ, ի յաւժար կամաց, յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց։ «Արդ, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ աւկտութեամբ իւիք, յիշեցէք ի վերոյ գրեալսդ ի բարին։ Նաեւ զդեռաբոյս կրաւանւորն ըզՄաթէոս, որ աւժ(ա)նդակ եղեւ ի կոկել քարտիսիս։ Եւ դուք յիշողքդ եւ մեք յիշեցեալքս՝ մասն բարի ընկալցուք ի բարեաց տուողէն Յիսուսէ Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որում փառք եւ գոհութիւն յաւիտեանս. ամէն»։ 2. Թղ. 228ա. «Զմեղաւք մեղկեալ գրողս աղաչեմ յիշել ի Տէր»։
ստացած ենք 1877ին, Պոլիսէն, Սերովբէ Ալիշանի ձեռքով։ Բովանդակութիւն. 1. (Տեառն Ներսիսի Կաթողիկոսի, Բան հաւատոյ. Խոստովանիմ Աստուած ըզՀայր, անծին անեղ եւ անըսկիզբն)։ Ձեռագրի նորոգութեան ընթացքին, թուղթերը խառնակուած են եւ խառն կազմուած են «Յիսուս Որդի»ի հետ։ «Բան Հաւատոյ»ի համապատասխան թուղթերը հետեւեալներն են. Կը պակսի սկզբնաւորութիւնը՝ տող 1-26։ Կան տող 27-224, որ է թղ. 49ա-54բ (27. «1Ստ որում թուեցաւ այս Սաբելի» - 224 «Զի՞նչ են զարմանըք հիացման»)։ Ապա դարձեալ կը պակսին տող 225-258։ Կան տող 259-293, որ է թղ. 16 (259. «Եւ կուսութիւն ոչ խախտեցաւ» - 293 «Յերկոտասան լրումն ամաց, յԵրուսաղէմ»)։ Կը պակսի տող 294-326 (294. «տօնին զատկաց, զինքեան խօսեալ բանս օրինաց» 326. «Եւ Սկրտիչըն մերձ կալով»). 327 տողէն սկսեալ («Ստեղծողն ինքեան մկրտելով») կը յառաջանայ կանոնաւոր. ունի նաեւ յաջորդող Յիշատակարանը (տող 1-144)։ Ասոնց համապատասխան թուղթերն են. թղ. 20- 28-484 6- 27Ք 11-13-21-224 14-154 19 26- 2443։ 2. Թղ. 2ա. «Տեառն Ներսիսի նուէր մաղթանաց ներչափական տաղի, տուողին բանից, ըղձումն աղօթից, ներանձնական հոգոյ, զարթուցելոց մտաց ի թըմբրութենէ կրից, յիշատակաւ անցելումն իրի, ներկայի եւ ապագայի, յողբումն հեծութեան սրտի խաւսք ընդ Աստուծոյ. Յիսուս որդի Հաւր միածին, եւ ճառագայթ կերպարանին, ծընունդ անճառ սկըզբնատպին, անհատաբար քում ծընողին»։ Ձեռագրի նորոգութեան ընթացքին, թուղթերը խառնակուած են։ Կը պակսին Ա. Գիրքի 287-354 տողերը, իսկ մնացած բնագրին թուղթերու կարգը հետեւեալն է. թղ. 24 54 7-84 17-1849-104 44 55-162։ Թղ. 157ա. «Յիշատակ բանի գրողիս մաղթանաց. Ի վեց հարիւր Հայոց թուական, եւ յառաջին սկսեալ նոր ամ»։ - Վերջ թղ. 162ա. «Յաւէտ յայժմուս եւ միշտ էի, եւ յաւիտեան յաւիտենի. ամէն։ Տունք Ս»։ 3. 162ա. «Տեառն Ներսիսի ասացեալ. Ա, Աստուծոյ զքեզ մերձակա(յ), լինել խրատէ թէ հաւատա(յ), լսող բանից ծանիր զնա, գաղտնիք սըրտից յաչաց նորա, չէ ի ծածուկ այլ յայտնի կա(յ), թէ այս մտաւք նայիս ի նա, անմեղ մնաս միշտ յարակա(յ)» (սկ. Թղ. 170բ. «Նորոգ բանիս այսմիկ հանդէս, գումարելոյ աստ տիրապէս»։ - Վերջ անդ. «Սուրբ հոգեւոր բանըս պէսպէս, որ(ոց) նպաստ եղեւ Ներսէս» (սկ. «Ներ4. 171ա. «Նորին Ներսիսի ասացեալ. Անըսկիզբն ասէ զԱստուած, անեղ բնութիւն ոչ արարած, յերիս անձինս բաժանած, ի մի բնութիւն միաւորած» (Ա-Ք)։ Թղ. 175ա. «Նորոգ մանգունք իմաստութեան, զայս բան տուաք ձեզ խրախութեան»։ - Վերջ թղ. 175բ. «Սակաւ է սա բանաքութեամբ, եւ յոգնախումբ յորակութեան» (սկ. «Ներսէս»)։ 5. Թղ. 176բ. «Յաղակս խրատու ուսումնասիրաց. Առաջին ըզքեզ տղա(յ), հանէ յիմաստըն գերակա(յ), Երրորդութեանն մերձակա(յ), լինիս երիւք ստեղամբք նորայ» (սկ. Ա-Ք)։ Թղ. 180ա. «Նախանձելի մարդկան լինիս, թէ զվերագրեալդ ի միտ ունիս»։ - Վերջ թղ. 180բ. «Եթէ յայս սէրս բորբոքիս, անանց կենաց ժառանգ լինիս» (սկ. «Ներսէսի է»)։ 6. 180բ. «Վարդան վարդապետի ասացեալ. Այսօր եկայք որդիք մարդկան, կացէք ի մի վայր յանդիման, առաջնորդք եւ դատաւորք, հզօր իշխանք եւ թագաւորք, քահանայք սարկաւագունք»։ - Վերջ թղ. 182բ. «Բարեաց ողկոյզն սպառեցաւ, կենաց գինին պակասեցաւ, մահու գինին միշտ քամեցաւ, այն որ յանձնէս իմ հոսեցաւ, ի տաշտ հոգոյս խառնեալ արկաւ, չար բաժակաւ ի ձեռն եդաւ»։ 7. Թղ. 182բ. «Նորին ասացեալ. Վա զի եղէ մարդ ի յերկրէ, եւ իմացա(յ) զԱստուած բարի, վա պարտական տեառն գրտայ, եւ բարութեան ոչ գոյացայ»։ - Վերջ թղ. 185բ. «Զի ժամանակն կատարի, եւ գրելոյ նիւթքն պակասի, իսկ իմ չարիքս ոչ հաւաքի, քանզի համար եւ թիւ չունի»։ 8. Թղ. 185բ. «Եփրեմի Խորին ասորոյ ասացեալ, յաղագս դատաստանի. Հայր սուրբ, հայր մեծութեան, որդո(յ) քո ժամանեայ, ի խնդիր ինձ մոլորելոյս, Աստուածդ յաւիտենից, մինչչեւ հատեալ է ի վերա(յ) իմ անմահ մահուն վճիռն»։ - Վերջ թղ. 189բ. «Կորզեայ զիս յամրափակ դրանէ կորըստեան, կարող եւ ամէնընդունող տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, եւ քեզ փառք ընդ Հօր եւ սուրբ Հոգոյն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 9. Թղ. «Երանելոյ Անան(իայ)ի խաւսք եւ խրատք աւետարանական, որ տանի զմեզ ի կեանս յաւիտենական, եւ ոչ տայ խոտորել յաջ կամ յահեկ. Քանզի գրեալ եւ պատուիրեալ է, թէ մի՛ յաջ խոտորիլ եւ մի՛ յահեակ, զի թէեւ բժշկեալ եղաք յորդոյն Աստուծոյ, որ կախեցաւ զփայտէ»։ - Վերջ թղ. 223ա. «Զի կարող լինիջիք ի դիմի հարկանել յաւուրն չարութեան, յորմէ փրկեսցէ զմեզ Քրիստոս եւ արժանի արասցէ առնել զկամս իւր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն»։ 10. Թղ. 229ա. «Հաւատով խոստովանիմ եւ երկիր պագանեմ քեզ», երեք տուն։ Սա ուչ դարու գրութիւն է։