10671181գլխաւոր յիշատակարանը ինկած ըլլալով՝ չունինք նշգրիտ թուականը, սակայն նկատած թուղթը, գրութեան ոճը եւ յատկապէս բոլորգրին հնութիւնը՝ անտարակոյս ժԳ դարու առաջին կէսի գրչութիւն է։
բոլոր հին եւ ընտիր, խառն երկաթագրով։
եւ
թուղթ տոկուն։
ստուարաթուղթ կիսակաշի, կռնակի կողմէն մաշած է։
ունի (30) Ա-Լ թերթ, որոնցմէ միայն քանի մը հատը մնացած են 12 թուղթով, իսկ մնացածները պակասաւոր են, որովհետեւ միջանկեալ շատ տեղեր թուղթ ինկած է։ 30 թերթերը պէտք էին կազմել 360 թուղթ, մինչ մնացած են 287 թուղթ։
Յովհաննէս վարդապետ, աւելի ուշ՝ ԺԶ-Ժէ դարուն՝ Ստեփանոս վարդապետ։
չունի։
չունի։
կարմիր։
նոր գլուխներ սկսելուն, միագոյն եւ պարզ։
չունի։
սեւ մելանով։
չունի։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 78ա. «Աղաչեմ զամենեսեան ոյք ընթեռնոյք Առաքել գրչիս մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ եւ Քրիստոս Աստուած ձեզ ողորմեսցի. ամէն»։ 2. Թղ. 270բ. «ԶՅոհաննէս վարդապետ ստացող գրոցս յիշեցէք ի Քրիստոս, աղ(աԲնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Թղ. 107բ. «Զանարժան եւ զբազմավէր հոգի զՍտեփանոս վդպ. յիշեցէք յաղօթս ստացող սուրբ լուսաւոր աւետարանիս»։ 4. Թղ. 116բ-117ա. «Զառածեալ մեղօք եւ զտառապ(եալ) հոգի Ստեփանոս վարդապետս յիշեցէք, ով մանկունք սիոնի, որ հանդիպիք լուսաւոր եւ քաղցր աւետարանիս, եւ որ զմեզ յիշէ՝ նայ Քրիստոս զինքն յիշէ ի սեղան Հաւրն. Աստուած ողորմի»։
1844-1852 տարիներուն Հ. Ներսէս Վրդ. Սարգիսեան դէպի Հայաստան ուղեւորութեան ընթացքին ստացած է։ Բովանդակութիւն. Ձեռագիրս կը պատկանի հին խմբագրութեան, ուր բացակայ է Յովհաննէս Ծործորեցիի մասը, եւ ամբողջացած է Յովհան Ոսկեբերանի Մատթէի Մեկնութիւնէն։ Ներկայ Ձեռագիրս պակասաւոր է թէ՛ ըսկիզբը եւ թէ բազմաթիւ թուղթեր ինկած են միջանկեալ։ Գլխաւոր մասերը հետեւեալներն են. 1. Թղ. 1ա. «(Տեառն Ներսէսի Կաթողիկոսի, Մեկնութիւն Մատթէի. Սիրոյ զաւրութիւն գերազանցէ քան բնութիւն, եւ այնքան մինչ զի մոռացումն առնել տկարութեան). ... փառաց Աստուծոյ, բնութիւնք արարածոց իմանալեաց եւ զգալեաց ոչ ունին խառնութիւն ընդ աստուածայնւոյն բնութեան, եւ ոչ միայն ըստ միաւորութեան, ոչ այլ ոչ եւ ըստ գիտութեան ամենայնիւ. բայց զայս պատիւ փառաց մարդկայինս միայն ընկալաւ բնութիւն»։ 2. Թղ. 6ա. «Գիրք լինելոյ Յիսուսի Քըրիստոսի, որդւոյ Դաւթի, որդւոյ Աբրահամու. Զի՞նչ խաւսի աւետարանիչս, զմիածնէ որդւոյ Աստուծոյ հանդերձեալ է ճառել եւ զԴաւիթ ի մէջ բերէ»։ - Վերջ թղ. 58բ. «Նոյնպէս որ զճշմարիտ բարին յորմէ աւտարացաւ բնութիւնս տեսանել կարիցէ, եւ ապա զայժմու թշնամութիւնս զմտաւ ածիցէ, ի սուգ եւ ի տրտմութեան լինի հանապազ, ապա Բնագիրը կը մնայ կիսատ՝ թուղթի անկումով, կը պակսի Ներսէս Շնորհալիի բնագրէն Սթ. Ե 4-17 հատուածի մեկնութիւնը։ 3. Թղ. 59ա. «(Յովհաննու Ոսկեբերանի). ... եւ մի՛ մեղանչէք։ Որ ոք ասիցէ ցեղբայր իւր ռակա, պարտաւոր լիցի ժողովրդեանն. Ժողովուրդ աստ զեբրայեցւոց ատեանն կոչէ» (հմմտ. Յովհ. Ոսկ., Մեկնութիւն Մատթէի, տպ. Վենետիկ, 1826, հտ. Ա., էջ 253)։ 4. Թղ. 78ա. «Նորին Յոհաննու Ոսկեբերանի Պափառնաւում՝ բանին Տեառն մեկնութիւն, գիրք երկրորդ. Իբրեւ եմուտ Յիսուս ի Կափառնաւում, մատեաւ առ նա հարիւրապետ մի»։ - Վերջ թղ. 147ա. «Չիցէ լուեալ ի Պաւղոսէ որ ասէ. Եթէ պատուական են հարսանիք եւ սուրբ անկողինք. եթէ ի սուրբ անկողնէ յարուցեալ չիշխես աղաւթս մատուցանել, զիարդ ի բամբասանաց եւ ի չարախաւսութենէ իշխես գալ»։ 5. Թղ. 147ա. «Յոհաննու Ոսկեբեր(անի) գիրք երրորդ Կեսարացւոց'. Եւ ելեալ Յիսուս ի կողմանս Փիլիպպէ Կեսարեայն, հարցանէր զաշակերտսն իւր, զո ոք ասեն զինէն մարդիկս թէ իցեմ. Վասն է՞ր եւ զշինիչ քաղաքին ասէ յանուանէ...»։ - Վերջ թղ. 215ա. «եւ աւգուտ ինչ ոչ տանէին եւ միամիտ ժողովուրդն եւ անդի եւս մեծամեծ շահս շահէին, քանզի այնպիսի է յարութիւնն. ա՛ւն առեալ զամենայն հնարս հնարեսցուք զի առաջին իսկ աստիճանացն հասանիցեմք»։ 6. Թղ. 215ա. «Տեառն Յոհաննու Ոսկեբերանի գիրս չորրորդ 'Փարիսացոցն՝. Իսկ փարիսացիքն իբրեւ լուան եթէ պապանձեզոյց զսադուկեցիսն ժողովեցան ի միասին. Դարձեալ զպատճառս դնէ աւետարանիչն, վասն որոյ պարտ է լռել եւ զնոցա ամբաստանութիւնն»։ - Վերջ թղ. 267բ. «քանզի կարող եմք թէ կամիմք, զինչ դժուարին ի հրամանացն իցէ, մի՛ ասէ առներ զոք թշնամի, զի՛ ատեր զոք, մի՛ չար զումեքէ խաւսիր. սոցին հակառակքն են դժուարինք եւ ոչ 7. Թղ. 267բ. «Յեկեղեցական պատմութենէ. Առաքեալքն էին Բժ եւ այլ աշակերտք Հ եւ այլք բազումք, բայց սակայն յամենայն առաքելոց անտի Տեառն մերոյ պատմութիւնս գրով Մաթէոս եւ Յոհաննէս միայն թողին մեզ»։ - Վերջ թղ. 270բ. «Եւ առաջնոյն հրեշտակ երեւեալ ասէ Մատթէոս, եւ ասել թէ յարեաւ Քրիստոս, եւ ապա իւր իսկ Յիսուսի երեւեալ նոցա, որում փառք յաւիտեանս. 8. Թղ. 271ա. «Աւետարան Ղուկայ, զոր արարեալ Իգնատիոս եպիսկոպոս. Առ այս ասէ Յիսուս. Այր մի իջանէր յԵրուսաղեմէ Յերիքով եւ անկաւ ի ձեռս աւազակաց, որք մերկացուցին զնա, վէրս ի վերայ եդին, թողին կիսամահ եւ գնացին. Ամենայն ուրեք զանձն աւրինակ տայ մեզ ամենայն բարեաց, զի զոր ինչ ուսոյց զնոյն եւ գործելով ելից»։ - Վերջ թղ. 274ա. «Վասն այնորիկ եւ Տէրն նախ աւրինակաւ վարի բանիւն եւ ի գիտութիւն ածեալ ասէ. Երթ արա եւ դու նոյնպէս եւ կեցցես»։ Թղ. 274ա. «Յետ այլոց. Մի՛ երկնչիր հաւտ փոքրիկ, զի հաճեցաւ հայր ձեր տալ ձեզ զարքայութիւնն. Զհաւտ փոքրիկն ոմանք ասացին վասն մարդկան ազգի...»։ Թղ. 277ա. «Հուր եկի արկանել յերկիր եւ զինչ կամիմ թէ արդէն իսկ բորբոքէր. ըԶզաւրութիւն աւետարանին պէսպէս աւրինակաւք նմանեցուցանէ...»։ - Վերջ թղ. 277բ. «ըստ նմին փութայ եւ ի մկրտութիւն մահու, զի բարձցէ զմեղս յաշխարհէ. յայս փութացուցանէին Սովսէս եւ Եղիա յերեւեալ ի լերինն զի կա» կը մնայ կիսատ թուղթի անկումով։ Թղ. 278ա. «(Վասն անառակ որդւոյն). ... կարի տարաժանելի կորուստ, այն որ հոգւոց է ապականութիւն եւ ի գեհենի անդ, ըստ նմին եւ կենդանութիւն կարի զարմանալի..., եւ էր երէց որդին յագարակի, եւ մինչդեռ գայր եւ մերձ ի տունն, լուաւ զձայն երգոցն»։ - Վերջ թղ. 284ա. «զի որպէս վասն մեռանելոյն եւ կորստեանն տրտմութիւն, այսպէս եւ յառնելն եւ ի գտանելն ուրախուԹղ. 284ա. «Եւ ասէ առ աշակերտսն. Այր մի էր մեծատուն որոյ էր տնտես, եւ եղեւ զնմանէ ամբաստանութիւն, որպէս թէ վատնեսցէ զինչս նորա. Ըստ ժամանակին կարգաւ եդան բանք առակացս այսոցիկ...»։ Վերջ թղ. 287բ. «Վասն որոյ կոչեաց զնա եւ ասէ. Զի՞նչ է այս զոր լսեմ ի քէն, տուր զհամար տնտեսութեան քո, զի ոչ եւս կարես լինել տնտես. մարդկաւրէնաբար ձեւացուցանէ զբանն, որպէս թէ լուաւ եւ տակաւին եւս յերկբայս է եւ քննութեամբ կամի կալ ի վերայ ստուգութեան. արդ, զայս կամի կարգ բանիցն պահանջեաց, կամ խրատ» կ'աւարտի ձեռագիրը։