1076317ՊԿԷ - 1418։
բոլորգիր մանր։
Ա-ԻԴ x12 (ԺԶ՝ 10 թղ., ԺԷ՝ 14 թղ., Ի՝ 6 թղ., ԻԴ՝ 7 թղ.)։
մագաղաթ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը վարդագոյն նուրբ մետաքս. կորսուած են դռնակը եւ երեք փականքները։
բաւարար. թղ. 317-377 աւելցուած են աւելի ուշ, հաւանաբար ԺԶ դարուն, բնագրին նման գրչութեամբ։
Դաւիթ քահանայ։
սկիզբն ու աւարտին զոյգ սպիտակ անգիր մագաղաթներ։
բազմագոյն եւ ոսկեգոյն։
կարմիր կամ ոսկեգիր։
բազմագոյն, բոլորն ալ ընտիր։
թղ. 2բ, 6x9,6 մեծութեամբ, կը ներկայացնէ Ս. Ներսէս Շնորհալին՝ լուսապսակով, կանգուն, բազմախաչ յունական ծիրանեգոյն շուրջառով եւ եմիփորոնով, աջ ձեռքով բռնած է գիրքը, որու վրայ կայ ոսկեգոյն խաչ, իսկ ձախը օրհնելու դիրքով։ Գլխուն երկու կողմերը գրուած է. «Սուրբ Տէր Ներսէս»։ Երկրորդ նկարը՝ թղ. 109բ, նոյն մեծութեամբ, կը ներկայացնէ Տիրամայրը՝ Յիսուս մանուկով։ Աստուածածնի գլխու լաթն ու զգեստը մանիշակագոյն, իսկ Յիսուսինը՝ կարմիր եւ կանաչ։ Յիսուս ձախ ձեռքին ունի ոլորուած մագաղաթ մը, իսկ աջը օրհնելու դիրքով։ Նկարը առնուած է կապոյտ շրջանակի մէջ։
թղ. 3ա, 110ա, երկուքն ալ բազմագոյն, կապոյտ, կարմիր, կանաչ եւ ոսկեգոյն, յոյժ ճաշակաւոր եւ ընտիր գործեր։
թղ. 250ա, 288բ, երկուքն ալ խորաններու ոճով, 5,5x2,5 մեծութեամբ։ Իսկ թղ. 317ա եւ 333ա՝ աւելցուած են նորոգողին կողմէ, կարմիր եւ կապոյտ գոյներով։
կարմիր։
թղ. 2ա-բ, 109ա, 377ա-բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 315ա. «Փառք եռահիւսակ, համագոյ, համապատիւ, համակամ, համաբուն, անբաժանելի եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն, անպայման յաւիտենիւ ամէն։ Որ զախմարամիտ եւ զտխեղծայօդ եւ յամրաշարժ ձեռին իմոյ զտկարութիւն բարձեալ ամենակարող զաւրութեամբն, հասոյց յաւարտ աստուածաբուղխ եւ տիեզերածաւալ ամէնունակ մատենիս, Տեառն Ներսիսի Կաթուղիկոսի հայկազեանս սեռի, հանգոյն եւ համանման մեծի արփիաւորչին մերում Տեառըն Գրիգորի, որ եւ սա ընտրութեամբ այնմ որ յառաջ քան զլինելն աշխարհի ճանաչէր զիւրսն, հոսեաց գերաւրէն ծաւալմամբ զիմաստս աստուածապարգեւս յեկեղեցիս ուղղափառաց, առ ի վանումն հակառակամարտից եւ ի զուարճացումն մանգանց եկեղեցւոյ, սկիզբն առեալ ըզմարդն առաջին մինչ ի կատար ութերորդին զիւրաքանչիւրոցն վարս եւ զառաքինութիւն ի յուշ ածեալ ծանուցանէ մեզ, զի նախանձաւոր լիցուք վարուց եւ գործոց նոցայ։ «Արդ այսմ ծաղկերանկ եւ աստուածապարգեւ տառիս ցանկացեալ մեծաւ փափաքմամբ, խոնարհամիտ եւ աստուածունակ անձըն Դաւիթ քահանայն, եւ ետ գրել ըզսա յիշատակ իւր եւ ամենայն արենառու մերձաւորաց իւրոց, կենդանեաց եւ հանգուցելոց, զի կացեալ մնասցէ անջնջելի, որպէս եւ տէր կամեսցի։ «Արդ որք հանդիպիք այսմ աստուածաբուղխ մատենի, ուսանելով կամ աւրինակելով կամ միայն տեսանելով, յիշեսջիք երկնաթռիչ եւ ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զվերոյ ասացեալ հեզահոգի կրաւնաւորն Դաւիթ եւ զըստ մարմնոյն եղբայրն իւր զմեծահըռչակ եւ զամէնապետ անձն աստուածասէր զպարոն Եղիայն, այլ եւ զնորաբողբոճ եւ զաստուածապարգեւ զաւակսն նորա զպարոն Կարապետն, զոր տէր Աստուած յամերամ ժամանակաւք ի խաղաղութեան պահեսցէ եւ հոգի զգաստութեան տացէ։ «Նայ եւ ներումն յանցանաց հայցեցէք փոխեցելոց յաստի կենաց պարոն Գրիգորին, ծնողի սոցա եւ պարոն Թորոսին՝ եղբաւր սոցա եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց սոցա հանգուցելոցն ի Քրիստոս։ «Այլ եւ զշնորհօղ օրինակիս զԳրիգոր աբեղայն եւ զԶաքարէ միայնակեցն, որ կամակից եղեւ ըստ իւր կարողութեանն, եւ յիշեսցէ տէր Աստուած զյիշողքդ եւ զյիշեցեալսս ի բարի կամս իւր. ամէն։ «Գրեցաւ գիրքս ի թուականիս Հայոց ՊԿէ (1418), ի գաւառս Եկեղեաց, ի վանս սուրբ Կիրակոսու, ձեռամբ յլըքնամեծ փծուն եւ անարհեստ գըրչի Յոհանէս բանի սպասաւորի, զոր յերես անկեալ աղաչեմ մեծաւ թախանձանաւք զպատահողքդ այս տառի, շնորհըս թողութեան հայցել յառատաձիր պարգեւողէն, ինձ եւ ծնողաց իմոց հանգուցելոց։ «Այլ եւ անարհեստութեան գրոյս եւ սխալանացն, աղաչեմ աղաչեմ անմեղադիր լինել, զի թէպէտ ոչ էր ինձ կարողութիւն լաւագոյնս գծագրել, ապայ զայս եւս ծանիր զի յարկածից չարին հանապազ շուն եւ անիրաւ մարդիկ ի վիշտ եւ տրտմութիւն եւ ի յաղմուկ պահեցին զիս, զի հանապազ որպէս ծով ամբոխեալ ի տարաբերման կայի, որոց տէր հատուսցէ զվճիռն»։ 2. Թղ. 2ա. «Ով տէր իմ Յիսուս, զգործս ձեռաց մերոց ուղղեա ողորմութեամբ քով, ըստ որում համայնից ձեռնտու եւ առաջնորդ ես ի գործս բարեաց»։ 3. Թղ. 104ա. «Յոգնամեռիկ անձնս մեղաւք, Յիշեա՛ եղբայր սրտի մտաւք»։ 4. Թղ. 108բ. «Արդ յաւարտման բանից սորին, Գծագրողին այս մատենին, Հայցեմ մաղթանս ողորմագին, Փոխան քրտանցս սարկագին։ Թէպէտ եւ ոչ ըստ պատշաճին, Շարագրեցաւ բանս այս խորին, Բայց այս էր կար իմում անձին, Գոլով անկիրթ այսմ մասին, Փառք եռակի եւ միակին, Շնորհ զանազան պարգեւողին»։ 5. Թղ. 293բ-294ա. «Ով մարդ ընդէր ես շփացած, Գեմ շատ տարեց ես գաւսացած, Սիրտըդ քո քար է կարծրացած, Ոչ մահ գիտես եւ ոչ կատարած»։ 6. Թղ. 309բ. «Ո՜հ, ո՜հ, մարդոյս այս չարութեան, Չկա(յ) վճար եւ կամ խափան»։ 7. Թղ. 312ա. «Ձիոյ նման խրոխտական, Բայց մէջն է փուչ զհին տապան»։ 8. Թղ. 314ա. «Այս չարաչար մագաղաթիս»։
1879ին բերած է Հ. Սիմոն Վրդ. Ճուլարտեան։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 2ա. «(Ն)երսէսի Հայոց Կաթողիկոսի նուէր մաղթանաց ներչափական տաղի, ըղձումն աղաւթից ներանձնական հոգւոց զարթուցելոց մտաւք ի թմբրութենէ կրից, յիշատակաւ անցելումն իրի, ներկայի եւ ապագայի, յողբումն հեծութեան սրտի խաւսք ընդ Աստուծոյ։ Որ ոք փոխարկեսցէ զսա այլում՝ զգուշասցի ուղղութեան բանի եւ գրոյ, զի եթէ մի տառ յաւելու կամ նուազէ՝ կաղացեալ գտանին ոտք վանգիցն ի չափոյն եւ ի բանիցն, աղաւաղեսցին եւ վերծանութիւնքն. Յիսուս որդի Հաւր միածին, եւ ճառագայթ կերպարանին, ծընունդ անճառ սկըզբնատրպին, անհատաբար քում Տընոթղ. 104ա. «Յիշատակարան մաղթանաց բանիցս Ներսիսի. Ի վեց հարիւր Հայոց թըուական, եւ յառաջին սկսեալ նոր ամ»։ 2. Թղ. 110ա. «(Ներսէսի Շնորհալւոյ Բան հաւատոյ). Խոստովանիմ Աստուած ըզՀայր, անծին անեղ եւ անըսկիզբն, խոստովանիմ Աստուած զՈրդին, խոստովանիմ Աստուած զՀոգին»։ Թղ. 246ա. «Յիշատակարան երգողին բանիս. Վասն Աստուծոյ խաւսել զայս բան, ինձ ոչ էր անկ եւ ոչ նման»։ 3. Թղ. 250ա. «Նորին Ներսէսի Կլայցոյ Հայոց Կաթողիկոսի, ասացեալ ի խրատ հոգւոց համայնից. Այբն Աստուծոյ զքեզ մերձակայ, լինել խրատէ թէ հաւատայ» (Ա-Ք)։ Թղ. 257բ. «Նորոգ բանիս այսմիկ հանդէս» (սկ. «Ներսէս»)։ 4. Թղ. 258ա. «Նորին Ներսիսի. Այբն անըսկիզբն ասէ զԱստուած, անեղ բնութիւն ոչ արարած, յերիս անձինս բաժանած, ի մի բնութիւն միաւորած» (Ա-Ք)։ Թղ. 261բ. «Նորոգ մանգունք իմաստութեան, տըւաք զայս բան ձեզ խրախութեան» (սկ. «Ներսէս»)։ 5. Թղ. 262ա. «Նորին Ներսեսի ի խրատ մանկանց ուսումնականաց, ի դիմաց այբուբենից տառից, ոտանաւոր չափով. Այբն առաջին ըզքեզ տղա(յ), հանէ յիմաստըն գերակայ, Երրորդութեանն մերձակայ, լինիս երիւք ստեղամբք նորայ» (Ա-Ք)։ Թղ. 266ա. «Նախանձելի մարդկան լինիս, թէ զվերոյ գրեալսդ ի միտ ունիս» (սկ. «Ներսէսի է»)։ 6. Թղ. 266բ. «Նորին Ներսիսի բան մաղթանաց. Աստուած անեղ անհասական, հայր գթութեանց ինձ ողորմեա» (Ա-Ք)։ 7. Թղ. 268բ. «Տեառն Ներսէսի Հայոց Կաթուղիկոսի բան հոմերական ասացեալ, յիշատակարան Առակացն Սողոմոնի ըստ տառից այբուբենիցն. Աստուածեղէն հոգովն ի սմա, խաղաղութեան անուն արքա(յ), բարբառեցաւ իմաստութեամբ, զորդիս խրատեաց զգօնութեամբ» (սկ. եւ վերջատառք 8. Թղ. 270բ. «Անդրադարձութիւն տառիս յիշատակի. Քաղցրագունիս այս բաղձանօք, լցեալ հոգիս մեռեալ մեղօք, փափագեցի սրտատրոփ, Ներսէս բնաւից բարեաց անփոխ, ւիւրաքանչիւր բան կենսատու» (սկ. եւ վերջատառք Ք-Ա)։ 9. Թղ. 272բ. «Վերստին յաւելուած ըստ անուան ոգողին եւ ըստ անուան գծողիս նախագիծ տառիս. Սա մարգարէ աստուածաբան եւ իմաստուն յոյժ խոհական, սա աւրինակ է աննըման, Սաղովմոնին ճըշմարտութեան» (սկ. «Սողոմոն ի (Ն)երսէսէի բանս է»)։ 10. Թղ. 274բ. «Տեառն Ներսէսի Հայոց Կաթուղիկոսի ասացեալ յաղագս երկնի եւ զարդուց նորա ի դիմաց նորին, բարառնաբար ի չափ երկոտասանիցն պարզեալ ոտից, ի խնդրոյ առն բժշկապետի եւ աստեղագիտի Մխիթարայ. Ի մեղական գոլով բնութիւն եւ սկզբնական, ի յանեղէն ձգեալ կամար անզուգական»։ - Վերջ թղ. 282բ. «Նայիմ յերկինս եւ նկատեմ զայս ամենայն, եւ փառըս տամ անեղ բնութեանն արարչական»։ 11. Թղ. 282բ. «Նորին ի խնդրոյ անուան նախագիծ տառիս տանց ասացեալ. Միշտ էիդ անեղ բնութիւն բնաւորեցան, անեղիդ անմահութիւն հետեւեցան»։ - Վերջ թղ. 285ա. «Ազդէ փող մեզ յարութեան զերդ խոստացաւ, դատաստան յաւիտենից որ ծանուցաւ, նըմա փառք յայսմ յաւիտեանս որ ընթացաւ, եւ յանկէտ յաւիտենին որ կայացաւ» (սկ. «Մխիթար բժիշկ. ընկալ ի Ներսէսէ զայս 12. Թղ. 285ա. «Ներսէսի թուղթ մխիթարութեան առ ոմն իշխան արեւելեան, վասն որդւոյ իւրոյ տարաժամ մեռելոյ. Անտեսն է յոյսն աստուածային, ըստ առաքելոյ անսուտ բանին» (սկ. Ա-Ք, «Ներսէսի է Կաթողիկոսի Հայոց»)։ Թղ. 288բ. Կատարեցաւ երգ մեծին Ներսէսի Կլայցւոյ փառաւորեալ վարդապետին եւ Կաթուղիկոսի Հայոց աւարտեալ, ի փառս Աստուծոյ»։ 13. Թղ. 288ա. «Գովութիւն ներբողական պատմագրական բանիւ յաղագս վարուց մեծի հայրապետին տեառն Ներսէսի Կլացւոյ Հայոց Կաթուղիկոսի եւ տիեզերայոյս վարդապետի, ասացեալ տեառն Ներսէսի Լամբրունոյ արքեպիսկոպոսի Տարսոնի Կիլիկեցոյ եւ սորա հարազատի դստեր որդւոյ. Շարժեալ ստիպէ հարկ տէրունի, ըզդադարումն իմս բանի, նիւթ գովեստի տալ յապառնի, հաւրն որ արժան վարուք պատուի»։ Թղ. 314բ. «Տունք չորս հարիւր նսուն եւ Թղ. 317-377 բնագրէն տարբեր գրչութեամբ՝ նորոգողին կողմէ աւելցուած է, հաւանաբար ժԶ դարուն. 14. Թղ. 317ա. «Տեառն Ներսիսի ասացեալ զբանն Դաւթի Անյաղթ փիլիսոփայի որ ասէ. Բարձրացուցէք զտէր Աստուած մեր միաբան, մարգարէն կանխաձայնեալ տայ մեզ հրաման»։ - Վերջ թղ. 333ա. «Եկեղեցի այսաւր պարէ, զպայծառ նշան ձայնիւ պատ ւէ, զՅիսուս ի սմա փառաւորէ, այժմ եւ յապայն որ գալոց է»։ 15. Թղ. 333ա. «Շարադրութիւն հոմերական վիպասանութեամբ սակս հայկազանց սեռի Արշակունեացն զարմի, ասացեալ ի սկզբանց մինչ ի վախճան, նորին Ներսէսի Հայոց հայրապետի, եղբօր տեառն Գրիգորիսի Կաթողիկոսի, յիւրականսն նախնիս, ի համբակութեանն ելով տիս. Պարտական է Հաւր որդի, հատուցանել վարձս ծընողի, եւ անդրադարձ փոխարինի, բազում երկանցն ըստ պատշաճի»։ - Վերջ թղ. 334բ. «Ըզվերծանողըս մաղթելի, գեր քան զկարն չըխնդրելի»։ 16. Թղ. 335ա. «Վիպասանութիւն ըստ Հոմերի սկսեալ ի վերուստ պատուեալ. Աստանաւր սկսբնաւորեալ բանն, իսկրզբան ըսկիզբն եդեալ»։ - Վերջ թղ. 376բ. «Ի հինգ հարիւր թիւ կատարեալ, եւթանասուն ի նոյն յանկեալ, կատարեցաւ բանըս չափեալ, ի համբակէ նուաստացեալ»։