1141724դատելով գիրի տեսակէն եւ արտաքին պարագաներէն՝ ժԴ դար։
բոյորգիր հին եւ ընտիր։
թուղթ թխագոյն։
արդի, ստուարաթուղթ կիսալաթ։
Ձեռագիրս երեք զանազան Ձեռագիրներու հատուածներ են, նման գրութեան ոնով, այն է՝ Ա. թղ. 1-12, Բ. թղ. 1324, Գ. թղ. 25-37, այս պատնառով կարգ մը գրու թիւններու սկիզըը կամ վերջը՝ բերի են։
եւ այլ զարդեր չունի։
կարմիր։
չունի։
կայ յիշատակագրութիւն մը՝ թղ. 28ա. «Զմեղապարտ գծողս յիշէ աղաչեմ որ չմոռանաս»։
կը պակսին։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Պատասխանի թղթոյն Փըռանգաց հայոց, արարեալ սուրբ վարդապետին Եսա(յ)եա(յ), զոր գրեաց առ այնք որք Քրիստոս երկու բնութիւնք ասեն եւ ջրով պատարագ առնեն, եւ զառաքեալն Պետրոս մեծ կարծեն ըստ իշխանութեան քան զայլսն, եւ որ է այս մեծ հայհոյութիւն, եւ այլ բազում չարիս մուծանեն յեկեղեցի Աստուծոյ. Բայց զայս նախ պարտ է իմանալ, զի ճշմարտութիւնն յայտնի կացուցանէ զինքն որոց սիրեն զնա, քանզի որք ոչ արժանիս կացուցանէ զինքեանս եւ երեւեցուցանեն պայծառ աչաւք տեսանել ծածկեալ զանխլանայ ի բազմամանուածութեանց»։ - Վերջ թղ. 12բ. «Դարձեալ ասէ միոյն յանցանօք մահ թագաւորեաց, որչափ եւս առաւել միոյն արդարութեամբ շնորհօք թագաւորեցին ի կեանս յաւիտենից. արդ շնորհօք այս ի մարդոյ թագաւորեցին ի մեզ թէ յԱստուծոյ. դարձեալ ասէ յորոց հարքն յորոց եւ Քրիստոս ըստ մարմնոյ, որ է ի վերայ ամենեցուն Աստուած օրհնեալ յաւիտեանս։ Ես ով բաժանողք զնոյն Քրիստոս Աստուած ոչ է եւ ոչ բաժանէ, այլ անխտիր ասէ զնոյն Աստուած զնոյն Քրիստոս զնոյն Յիսուս եւ զնոյն ի խաչ ելեալ»։ 2. Թղ. 13ա. Համառօտ բացատրութիւն իմաստից Աստուածաշունչ գրոց. «...Երիքով ձայնիւ փողով աւերեալ. Դժոխքն ի ձայնէ Տեառն։ Դաշտն եւ այրն սուսերամերկ. Բանն Աստուծոյ յաշխարհս հատու է քան զամենայն սուր երկսայրի»։ - Վերջ թղ. 14բ. «Ի հինն՝ հացն առաջաւորութեան հանապազ ի տաճարն. Ի նորս՝ մարմինն Քրիստոսի որ է հաղորդութիւն յեկեղեցի»։ Գրութեան սկիզբը թերի է։ 3. Թղ. 14բ. «Բան հականառութեան ընդդէմ երկաբնակ աղանդոց ֆռանկաց. Որք զաչս մտացն ի գլուխն ունին ըստ մեծին Սողոմոնի, նոցին եւ ընթացք հայեցուածոցն զբարձրագոյն նկատեն»։ - Վերջ թղ. 16ա. «Վասն նոցին ընդդիմաբանութեամբ յաստուածաշունչ գրոց, եթէ տէր կամեսցի եւ հոգին սուրբ տացէ զոր ինչ արժանն է խօսել ի ժամու, աղօթիւք եւ օժանդակութեամբ սրբասէր հանդիպողացդ եւ ընթերցողացդ»։ 4. Թղ. 16ա. «Բան հականառութեան առ այնոսիկ որք ասեն ի Քրիստոս յետ միաւորութեանն երկու բնութիւնս բաժանմամբ. Ամենայն թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն աւերի ի Մաթ. ՃԻԲ. եւ ըստ այսմ պարտ է մեզ գիտել եթէ ի գիրս աստուածաշունչս ասի»։ - Վերջ թղ. 19ա. «Այլ միութիւն երկուց բնութեանց անշփոթ եւ անբաժ յատկութեամբ, զոր ընդունի հաւատ կաթողիկէ ուղղափառութեան ժողովք. եւ այսոքիկ այսքան բաւականասցին» (ա-թ)։ 5. Թղ. 19ա. «Բան հականառութեան ընդդէմ այնոցիկ որք ասեն զհոգին սուրբ ի հօրէ եւ յորդոյ բըխումն. Բայց յորժամ եկեսցէ մխիթարիչն զոր ես առաքեցից ձեզ ի հօրէ զհոգին ճշմարտութեան, որ ի հօրէ ելանէ, նա վկայեսցէ վասն իմ. Յհ. ՃԽԵ. Եւ արդ սակաւ ինչ յաղագս հոգւոյն առադրեցից բանս յաստուածաշունչ գրոց»։ - Վերջ թղ. 21ա. «Այլ յատկութիւնք առանձնաւորութեանց են ի մի բնութեան. եւ այսոքիկ այսքան բաւականասցին յաղագս հոգոյն»։ 6. Թղ. 21ա. «Առ այնոսիկ որ ասեն թէ բաժանելոյ հոգոյն ի մարմնոյ առժամայն առնու զվարձն կամ զպատիժն. Սոքա ամենեքին վկա(յ)եալք ի հաւատոց չեւ եւս ընկալեալ զաւետիսն (...)։ Այլ զի ոմանք ասացին մոլար կարծեւք եւ հակառակ աստուածայշունչ գրոց թէ ի բաժանել հոգոցն ի մարմնոցն առժամայն առնուն զհատուցումըն, եթ(է) զպատիժ եւ եթէ զպսակ»։ - Վերջ թղ. 22ա. «Որ ցուցանէ թէ ի յարութեան է լինելոց պատիժքն եւ պարգեւքն. եւ այսոքիկ այսքան բաւական է»։ 7. Թղ. 22ա. «Առ այսոսիկ որ մոլոր մտօք ասեն գոլ քաւարան գնացելոցն հոգոց. Ահա ժամանակ ընդունելի, ահա օր փրկութեան (...). Այլ զի ոմանք մոլար կարծեաւք ասացին ընդդէմ աստուածաշունչ գրոց թէ հոգիքն անապաշխար գնացեալքն ի մէնջ ի քաւարանն գնան»։ - Վերջ թղ. 23ա. «Եւ ի Մատթէոս ՃՁԸ ասէ. Մատուցաւ պարտապան մի բիւր քանքարոյ եւ զամենայն եթող տէրն նորա վասնզի աղաչեաց»։ 8. Թղ. 23ա. «Ընդդէմ այնոցիկ որ ասեն թէ եկեղեցին Հռոմա(յ) միայն ունի իշխա նութիւն կապելոյ եւ արձակելոյ. Եւ արդ պարտ է գիտել թէ կարծիքս այս սուտ է բազում կերպիւ որք ասացին թէ եկեղեցին Հռոմա(յ) միայն ունի իշխանութիւն կապելոյ եւ արձակելոյ»։ - Վերջ թղ. 24բ. «Եւ դարձեալ զի այլ առաքեալքն որ յիւրաքանչիւր աշխարհ շրջէին կարգէին եպիսկոպոսունս եւ երիցունս եւ զիւրաքանչիւր կարգ եկեղեցւոյ, որպէս Թադէոս զԱդդէ կերպասագործ յՈւռհայ եւ Պօղոս զՏիմոթէոս, նոյնպէս եւ այլքն»։ 9. Թղ. 25ա. «(Անանիայի Շիրակացւոյ). Յաղագս այծեղջերն. Տասներորդ կենդանատեսակ է այծեղջիւրն, իգական, յեղանակ ձմեռա(յ)ին, տուն երեւակի (...)։ Յաղագս ջրահեղին (...)։ Յաղագս ձկանց (...)։ Վերագլխութիւն (...)։ Յաղագս խառնարան աստեղացդ. Շնաստեղն, Խոլովակն, Վաքն, Ծիծառն, Արջն, Վիշապն (...)։ Յաղագս հողմոց. (..)։ Գետք Խ. Հինհոս, որ է Փիսոն (...)»։ - Վերջ թղ. 28ա. «Սէմ անդրանիկն կալաւ զկողմ արեւելից, եւ Քամ զկողմ հարաւոյ, Յաբեթ զկողմ արեւմտից եւ զհիւսիԹղ. 25-37՝ տարբեր Ձեռագրէ հատուած մըն է, նոյնպէս ԺԴ դարու գրչութեամբ։ Կը պակսի յիշեալ գրութեան առաջին մասը։ 10. Թղ. 28ա. «Ներսիսի սրբոյ եպիսկոպոսի Տարսոնի Կիլիկեցւոյ, Աստուծով լուծմունք խնդրոց յաղագս զանազան խորերդոց, յորս տարակուսին հանճարեղքն. Թղ. 28ա. «Հարցում Ա. Ծանեան հրեշտակք կամ սատանայ նախ քան զխաչն զբանին Աստուծոյ ընդ մարմնի անճառապէսն խառնումն...»։ Թղ. 29բ. «Հարցումն Բ. Զհոգին սուրբ վասն է՞ր ի մկրտութեան ընկալաւ տէր...»։ Թղ. 30բ. «Հարցում Գ. ԶՀոգին սուրբ Պօղոս Քրիստոսի ասէ, ո՞րպէս է նա Քրիստոսի...»։ Թղ. 32ա. «Հարցում Դ. Եւ սորին սրբոյ երկրպագելի հոգոյս բնակելն ի մեզ որո՞վ իւիք ճանաչի...»։ Թղ. 33բ. «Հարցում Ե. Դարձեալ զի մեր հոգի անմահ է գիտեմք հաստատուն...»։ Թղ. 35բ. «Հարցում Զ. Զի՞նչ է հարիւրապատիկն զոր ասաց Քրիստոս...»։ Թղ. 36բ. «Հարցում է. Ձերեւումն սրբոցըն եւ զներգործութիւն ի նոցանէ սքանչելեացն, որպէս զՆիկօլայոսին, զԳէորգայն, զԴեմետրիոսին եւ զայլոցն, ո՞յց հաւատամք...»։ - Վերջ թղ. 37բ. «Եւ դաստիարակեալ այսու զմիտս եւ զմարմինս փութայ բղջախոհ խորհուրդս ցամաքեցուցանել ճառագայթիւք աստուածայնոցս բանից, զի սուրբ հոգին իմաստութեան փախչի ի մարմնոյ որ վարակեալ է մեղօք ասաց իմաստունն, իսկ կրթելոց անձանց յաստուած» կը մնայ կիսատ. (հմմտ. Լամբր. Բ., § 2)։