1136324դատելով յատկապէս գիրի տեսակէն, որ մեծ բոլորգիր է, այն է՝ երկաթագրէն անցքի գիրով, կրնանք ըսել որ գրուած ըլլալու է՝ ԺԳ-ԺԴ դարուն։
ոոա լորգիր մեծ եւ հին։
կը պակսին հին բնագրին առաջին հինգ թերթերը, որոնց փոխարէն նորոգողը ԺԷ դարուն աւելցուցած է թղ. 1-31։ Հին բնագիրը ունի Ե-ԾԱ թերթ, իւրաքանչիւրը 12 թուղթ, բացի վերջինէն՝ որ ունի 11 թուղթ։ Ապա կը յաջորդէ նորոգողին աւելցուցածը՝ թղ. 696-621։
թուղթ թուխ եւ տոկուն։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով, որ նոյնպէս գեղեցիկ կերպով դրոշմազարդուած է։ Աստառը կարմիր թաւշանման կերպաս։ Երեք փականքները կորսուած են։
բաւարար. անցեալին նորոգութեան ենթարկուած է եւ պակսող թուղթերուն տեղ զետեղուած են նորեր, այսպէս. բղ. 1-31, 584-5, 696-621։
Սարգիս եւ Սիմէոն, Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ վանքէն։
չունի, փոխարէն սկիզբը եւ վերջաւորութեան ունի անգիր մագաղաթէ միակ հատուած մը։
եւ այլ զարդեր չունի։
կարմիր՝ միայն իւրաքանչիւր գլխու առաջին տառը։
սեւ։
չունի։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 44ա. «Ստացող լուսանշոյլ կտակիս, Սարգսի եւ Սիմէոնի եւ ծնաւղաց եւ եղբարց եւ նախնեաց իւրեանց ողորմեսցի ամէնողորմն մարդասէրն Աստուած եւ թողցէ զյանցանս նոցա. ամէն»։ 2. Թ.. 77ա. «Դամռն քուն, ոչ ըստ բսութեանս կրից, այլ դիւանիւթ գուն ջանիւ ըմբռնէ եւ միշտ եղծեալ ապականէ զգիրս»։ 3. Թղ. 139բ. «Սարգսի եւ Սիմէոնի գրողաց գրոցս եւ աշխատողաց ի սմա եւ ծնաւղաց եւ եղբարց եւ նախնեաց իւրեանց եւ միաբանաց սուրբ եկեղեցոյս եւ ամենայն միախումբ եղբայրութեանս ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ անմահ կենացս եւ երկնից արքայութեան արժանի արասցէ. ամէն»։ 4. Թղ. 212բ-213ա. «Այսաւր Նոյեմբերի ԻԷ սաստիկ հնչէր հողմ եւ անձրեւ, եւ ես յեկեղեցին պատարագէի. բովանդակ վերոյց ձկամբն ջրով անդ կռատք եկեղեցոյն, ամէն սարիւք անքակ եւ զառ ի վեր յաւդն բարձրացուցեալ ի բարձր վիմի վերայ անցուցեալ հար ընդ երկիր, եւ ապա քակտեցան յիրերաց ամենայն, եւ ես չիմացայ զի միալար էր սաստն յերկիր ի մէջ գիշերոյն մինչ ի հասարակ աւուրն»։ 5. Թղ. 280բ. «Զմեղապարտ ստացողք եւ զգրողք աստուածաշունչ տառիս Սարգիս եւ Սիմէռն եւ զծնաւղսն եւ զեղբարսն մեր, եւ զԲարսեղ սիրեցեալ եղբայր առ տէր յիշել, զաստուածասէր ընթերցողսդ եւ լսողսդ աղաչեմ, եւ որ յիշէքդ յիշեալ լիջիք եւ դուք յԱստուծոյ»։ 6. Թղ. 313բ. «Արքեպիսկոպոսի առաջնորդի հռչակաւոր եւ մեծափառ ուխտիս Լուսաւորչին մերոյ, Տեառն Սարգսի եւ աստուածասէր Պարոնի Յոհաննիսի որդւոյ նորին, յանաւրինաց նախանձու վասն քրիստոնէից արեամբ նահատակելոց, եւ Յակովբայ սրբասէր քահանայի, որ աղաչանաւք առիթ եւ պատճառ եղեւ այսմ գրոց տալոյ սուրբ ուխտիս Գրիգորի, եւ ծնաւղաց եւ եղբարց իւրեանց եւ ամենայն միաբանից սուրբ եկեղեցոյս եւ միախումբ եղբայրութեանս ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ թողցէ զյանցանս նոցա. ամէն»։ 7. Թղ. 450բ. «Ստացողաց սուրբ մատենիս Սարգսի եւ Սիմէոնի եւ միեղէն եղբայրութեան սուրբ ուխտիս Լուսաւորչին Հայաստանեաց սրբոյ մեծափառ նահատակին Գրիգորի եւ ամենայն միաբանաց սուրբ եկեդեցոյս եւ ծնաւղաց եւ եղբարց իւրեանց, եւ Յակովբայ եղբաւր Սիմոնի փակակալի, Երեմիայի, Բարսղի եւ Յոհանիսի ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ թողցէ զյանցանս նո8. Թղ. 581ա. «Յակովբայ սրբասէր քահանայի, այս գրոց զմեզ բազում փափագանաւք աղաչողի, սուրբ ուխտիս մեծին Գրիգորի գրել, եւ ծնաւղաց իւր եւ նախնեաց զորոց համբաւ մահուան յայսմ աւուր լուաք, ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ թողցէ Ղյանցանս նոցա. ամէն»։ Նորոգողին գրչութեամբ (Ժէ դար). 9. Թղ. 601բ. «Անմեղադիր լերուք, եղբարք, զօրինակն ցեն էր կերեր, տեղուց տեղ չերեւի»։ 10. Թղ. 621բ. «Փառք...։ Աստուածպետական եւ ծայրագոյն էութիւն մշտնջենաբուխ լուսոյն, ըստ առատաձիր պարգեւաց հեղեալ զեղու զշնորհս բարեպաշտութեանն ի յէսս ամենայն։ Եւս առաւել ճոխութեամբ ճաւճաճեմ ճամկանաւք ճախարակեալ ճշգըրտապէս ճառագայթեալ արփիացուցանէ ցցանականս բնութիւն մշտածաւալ մեծութեամբ մաղկատախոթ մակբաշխիւք մաքառել տայ յաւէտ, զբարիոք մոլութիւն բիւրեղաբար բաշխելով, բարգաւաճեալ խնդութեամբ բընակցաբար բամբշանալ ըստ զանազան տեսակաց զիշխանականն առլցեալ յաւէտաչափ կշռանաւք, պարգեւելով ձիր շնորհաց, տեսանելով նախկնաբար զտենչողին տէեւութիւն տարազիխ տռփանօք, տորբամատոյց տորգանաւք, տարածելով առաջի առ ի յերկուց դեգերանս ըստ իւրաքանչիւր սարասի, ըստ որում է տեսանել զեռերանեան պետացեալն ճշմարտապէս տեղետիս, պըւետական պանծանաւք զամենամաքուրն ոգի եւ զտենչալին տեսողաց քահանայապետ ճշմարիտ պրւետիկոս պերճացեալ զտարսոնական տէրութիւնն Ներսէս անուան յորջորջեալ, յառաջադէմ յայս եղեալ, գեր քան զյոքունս ծանուցեալ, երկայմեծար երկայիւք, երկըս հոլով յանձն առեալ, տառս հոլովս արտատպեալ, ի ծրածածուկ հպտանաց։ Ընդ որս եւ զերգս Դաւթեան յոլովախիտ թխաթարեալն, թանգարանաւք թանթացեալն, նորատեսիլ կառչանաւք կարողաբար կառուցեալ, կոկոզանուէր գողտրիկ, կարկաջահոս վտակովք ըսբուսանք բարի բերկրալից՝ մանկանց նոր սիոնի ընձեռեալ»։
Մերտինի առաջնորդ Մարգար Եպս. Թուխմանեան նուիրած է մեր Մատենադարանին. Հ. Գէորգ Վրդ. Անթէպցի բերած է Մերտինէն՝ 19 Օգոստոս Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. «(Մեկնութիւն սաղմոսաց սրբոյ մարգարէին Դաւթի. Ա. Երանեալ է այր ...). Որպէս լուաք ի գրոց՝ Աստուած զմարդն ուղիղ ստեղծ եւ բարի, եւ զբարւոյն արկ ի նա զփափաքումն, իսկ նա խաբեցաւ պարզմտութեամբ եւ ոչ ինքնայաւժարութեամբ ի չարն դրդեալ»։ Հին բնագիրը սկիզբէն թերի ըլլալով, նորոգողն է որ նոտր գրչութեամբ ամբողջացուցած է, օրինակելով մինչեւ թղ. 31բ. հին բնագիրը կը սկսի. իններորդ Սաղմոսի (համար մէկ) մեկնութեամբ. «...զայն որ այսոքիւկ կրիւքս յԱստուծոյ հաւրէ արդարութիւն մեզ շնորհեցաւ արդ սա ծանեաւ»։ 2. Թղ. 85ա. «Սաղմոս Դաւթի. ԺԸ. Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ (...). Տակաւին եւս առաջի կայ մեզ ելք ընթացից աստիճանաց վերաբերեցելոյ հոգւոյ ի յաստուածայինսն, ոչինչ անիրաւացի պատճառս առնելով կարծեացս, այլ զբոյս բնաւորական բարուցս, քանզի ուղիղ է ստեղծեալ յարար3. Թղ. 172բ. «Սաղմոս Դաւթի. ԼԶ. Մի՛ նախանձիր ընդ չարս (...). Առաջիկայ սաղմոսս խրատէ եւ վարժումն անձին բարիոք ի դիւրագայթ ճանապարհ կենցաղոյս, եւ քանզի շուրջ զշաւղաւք մեր թշնամիքն եդեալ են գայթագղութիւն, ահա գիտէ ամենայն ոք»։ 4. Թղ. 242բ. «Ի կատարած վասն ժողովըրդեանն որ ի սրբութեանցն հեռացեալք էին, ի Դաւթի արձանագիր ի ժամանակի, զի կալան զնա այլազգիքն ի Գէր. ԾԵ. Ոդորմեա՝ ինձ Աստուած զի կոխեաց (...). Ի սկզբան անդ հրաժարեցաք զքննութիւն սաղմոսիս առնել ըստ վերնագրացդ, որում նախ քան զմեզ հարքն երանելիք գրեցին տեսութիւն»։ 5. Թղ. 314ա. «Պակասեցան աւրհնութիւնք ի Դաւթէ որդւոյն Յեսսեայ. Սաղմոս յԱսափ. ՀԲ. Իբրեւ զի բարի է իսրայելի (...). Որպէս ցուցեալ եմք ի բազում տեղիս թէ ամենայն հոգեկան շարժմանց որ ի բարի կոյսն եւ ի չարն լուծմունք է սաղմոսերգութիւնս եւ մխիթարութիւն, ըզսոյն եւ աստ երկրորդեմք»։ 6. Թղ. 381ա. «Աղաւթք Մովսէսի առնն Աստուծոյ. ՁԹ. Տէր ապաւէն եղեր մեր (...). Վերնագիրս նշանակէ Մովսէսի զառաջիկայ սաղմոսս լինել, իբր ոչ թէ ի նմանէ բովանդակ բանքս ասացան, այլ զի նախասկիզբն աղաւթիցս նորա որպես ցուցանէ պատմու7. Թղ. 450բ. «Ալէլուիա. ՃԶ. Խոստովան եղերուք տեառն (...). Ի մեծ եւ սքանչելի փրկագործութիւնն հայելով մարգարէս յորդորէ զամենեսեան խոստովանութեամբ լինել նմա աւրհնաբան»։ 8. Թղ. 559բ. «Աւրհնութիւն աշտինանաց. ՃԺԸ. Ի նեղութեան իմում ես առ տէր (...). Սաղմոսս այս եւ որք զսոյն յաջորդեալ ի նոյնս յարին աշտիճանաց աւրհնութիւնք ի վերնագրոցս անուանին, զորոյ նշանակ խորհրդոյ ոմանք առ տեղեաւն քննեալ այսպէս աւանդեցին մեզ թէ վասնզի զանազան են վերնագիրք սաղմոսացս, ոչ թէ նոցա է ասացեալ, որոց եւ անուանքն են վեՀին բնագիրը կ'աւարտի Սղ. ՃԼԱ., համար 13ի մեկնութեամբ (թղ. 595բ). «Հաճեցաւ տէր ընդ Սիոն եւ ընտրեաց բնակիլ ի նմա, ասէ այս է հանգիստ իմ յաւիտ»։ Ապա կը սկսի նօտր գրչութեամբ նորոգողին յաւելուածը, որ կը հասցնէ մինչեւ ՃԽԷ սաղմոսին մեկնութիւնը։ Կը պակսի ՃԽԸ-ՃՍ սաղմոսներու մեկնութիւնը։