11461627ՊԿԴ 1415։
բոլորգիր նուրբ։
(30) Ա-Լx12 (Ա, Զ՝ 11 թղ., ԻԹ՝ 10 թղ., Լ՝ 5 թղ.)։
թուղթ բամպակեայ։
շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակը եւ երեք փականքները կորսուած են. աստառը կարմիր նուրբ մետաքս։
բաւարար. Ձեռագիրս անցեալին երկու անգամ նորոգութեան ենթարկուած է, երկրորդ անգամը՝ 1585ին. շատ գործածուած եւ մաշած է, յատկապէս արտաքին ստորին լուսանցնքերը։ Թուղթը մթագնած է եւ սեւացած, ստորին լուսանցքին վրայ կը տեսնուի խոնաւութեան հետք։
առաջին ստացողը եղած է Յովհաննէս վարդապետ. ապա 1656ին՝ Պօղոս վարդապետ Արզրումի մէջ, որմէ անցած է Աբրահամի՝ 1679ին։ Յիշատակարանի մը համաձայն ձեռագիրս գնած է Արիստակէս վարդապետ Խարբերդցի։
չունի։
յոյժ սակաւ, մեծ երկաթագիր։
կարմիր։
չունի։
չունի։
թղ. 1աեւ 95ա, ուր կարմիր մելանով գծուած է միայն շրջանակը, բայց խորանը չէ գծուած։
թղ. 331բ-332ա, 349բ, ուր գրիչի փորձեր կատարուած են։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 349ա. «Փառք հօրն անճառ բանի, Համդերձ որդովն իւր էակի, Եւ սուրբ հոգովն իւր փառակցի, Աւրհնաբանեալն յամենայնի, Որ զօրացոյց զմեզ ի մարմնի, Յաւարտ հանել զբանս ի քարտի, ԶՅոբա(յ) նահատակի Եւ զԱռակացն Սողոմոնի, Գծեալ մատամբ անարհեստի, Որ Վարդանէս անուն կոչի, Վասն խնդրոյ սրբասիրի, Տէր Յոհաննէս վարդապետի։ Արդ յիշողացդ զմեզ ի բարի, Պատահեսցի եւ ձեզ բարի, Շնորհիւ էիցս պատճառի, Յորմէ բանիւ փափաքէի, Հասաք ի վերջ յիմաստ բանի, Եւ գրեցաք զգիրքս ի լմանի, Ի զօրութիւն տկար մտի, Որ ի լոյս ածէ զկուրաչուի, Զհոգոյ բանայ եւ զմարմնի։ Արդ գրեցաւ սա ի նեղ ժամանակիս, ի յերկիրս Արծըրունեաց, եւ ի թագաւորութեանն Ուսուֆի, եւ ի հայրապետութեան մերոյ Տեառն Դաւթեայ, ի թւականիս մերում յամի ՊԿԴ (1415), ի Նաւասարդի ամսոյ ի ԺԱ, վճարեցաւ ի վանս Կոճերաց, որ է Ծովահայեաց Աստուածածին, զօրեղ եւ սքանչելի սուրբ։ «Եւ արդ ես Յոհանէս վարդապետ, ետու գրել զգիրքս ձեռամբ հօրեղբօրորդւոյ իմոյ Վարդանէս աբեղայի, յիշատակ ինձ եւ ի վայելումն անձին իմոյ եւ հարց եւ եղբարց իմոց, Արսէն կրօնաւորի, որ է առաջնորդ ուխտիս, եւ Գրիգորի եւ Վասիլի, եւ ծնօղաց իմոց Տիրացւի եւ Մէլէքին. ամէն։ «Դարձեալ յիշեսջիք զեղբօրորդիքն իմ զՆերսէսն եւ զԳրիգորէսն, եւ զմիւսոյն ըզՍարգիսն եւ զԱստուածատուրն, եւ զքըւեր որդին իմ զՄանուէլ սարկաւագն։ «Արդ աղաչեմ յիշել ի տէր զիս զմեղապարտ գրչակս, որ զանունս միայն ունիմ եւ ի գործոց թափուր եմ, Վարդանէս աբեղայ։ Այլ եւ յիշեսջիք զծնօղսն իմ եւ զեղբարքն իմ եւ զքոյրն իմ, ի սուրբ եւ մաքրափայլ յաղօթս ձեր, եւ Աստուած եւ տէրն ամենեցուն յիշէ զձեզ եւ զմեզ. ամէն։ Այլ եւ զուսուցիչն իմ եւ զերախտաւորն զհոգեւորն ի վարդապետացն մեծաց, զի ոչ կարեմ յիշել զանուն նորա, զի ես ը(զեր)ախտիքն մոռացեալ եւ անպիտանացայ։ «Այլ դարձեալ յիշեսջիք զքարտիս կոկողքըս զդեռաբոյս աբեղայս զՅոհանէս եւ ըզՍտեփաննոս, որ բազում աշխատեցան ի կոկելն. (..)լն, զԱստուածատուրն եւ զԿիրակոսն, եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն»։ 2. Թղ. 94բ. «Արդ ես Տէր Յոհանէս վարդապետ ետու զգիրքս վարդապետականս գրել ինձ յիշատակ եւ ծնաւղաց իմոց հանգուցելոցն ի Քրիստոս. եւ եղբարցս իմոց Գրիգորի եւ Վասիլի, եւ միւս եղբաւրս Արսէն, առաջնորդի վանիցս. եւ եղբաւրորդւոց իմոց Ներսէսին եւ Գորիսին եւ Վարդանիսին, եւ միւս եղբաւրորդւոցն Աստուածատրին եւ Սարգըսին եւ այլոցն ամէնին։ «Արդ, աղաչեմ զձեզ, ով դասք սուրբ երամից, ընթերցողք եւ աւրինակողք, յիշեցէք միշտ եւ հանապազ առաջի անմահ զենլոյն Յիսուսի Քրիստոսի, եւ դուք յիշաւղքդ յիշեալ լինիք յարքայութիւն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. ամէն, եղիցի, եղիցի։ «Արդ ես Վարդանէս աբեղայս, տկար եւ տրտում անձամբ յանձն առնի գրել զաստուածախաւս բանս Յոբայ, ոչ յիմ կամացս՝ այլ ի հարկէ, վասն Յոհանէս վարդապետին, որ է ինձ հաւրեղբաւրորդի, վասն այնորիկ յանձն առի զսա գծագրել, յիշատակ իւրոցն եւ իմոցն։ Որք աւգտիք եւ աւրինակէք, լի սրտիւ յիշեսջիք, Քրիստոս Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն։ «Այլ եւ զքարտիս կոկողքս զդեռաբոյս աբեղայքս զՅոհաննէս եւ զՍտեփաննոս եւ զԿիրակոս, որք լրջմտութեամբ աշխատէին ի կոկել սորայ. տացէ Քրիստոս Աստուած վարձըս բարեաց նոցա. ամէն»։ 3. Թղ. 128բ. «Աստուած իւր սրբոցն բարեխաւսութեամբ թողու գստացողաց սորա։ զծնողացն եւ զարեան մերձաւորացն զանցանսն. ամէն։ Եւ զգծողի սորին Վարդանէս մեղապարտի, ամէն, եւ յիշողացդ ձերոց»։ 4. Թղ. 195բ. «Չըստացող սորա զՏէր Յոհանէս վարդապետն եւ զեղբայր սորա զառաջնորդ սուրբ ուխտիս զԱրսէն եւ զԳրիգոր եւ զՎասիլ եւ զծնող սոցա, յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, ով ընթերցողք եւ աւրինակողք, զի լի սրտիւ եւ փափաքանաւք ետ գրել զսա յիշատակ իւրն եւ ծնօղաց իւրոց եւ այլ մերձաւորացն։ «Արդ ես մեղապարտս ի մեղաւորաց եւ անպիտանս յանպիտանեացն, եւ անարգս յանարգացն, հողս եւ մոխիրս, սուտանուն կրօնաւորս Վարդանէս կոչեալ, յանձն առի զաստուածախաւս բան Սողօմոնիս եւ զՅոբայս, հիւանդ հոգով եւ դաղծեալ մարմնով, եւ գրեցի զսա իմ հօրեղբօր որդւոյս Յոհանէս վարդապետիս. եւ որ զմեզ յիշէ ի Քրիստոս յիշեալ լիջիք եւ դուք ի միւսանգամ գալըստեանն. ամէն»։ 5. Թղ. 25բ. «Մեղայ Աստուծոյ բանին եւ ես մեղ»։ 6. Թղ. 53ա. «Մեղայ Աստուծոյ պատուիրանին»։ 7. Թղ. 94ա. «Եւ ինձ մեղաւորի Վարդանէս գրչի եւ իմոցն»։ 8. Թղ. 96ա. «Աստուած գթա ի ծրողս եւ թո՛ղ զանցանս իմ, բարեխաւսութեամբ ամենայն սրբոց, ամէն, ամէն»։ 9. Թղ. 219բ. «Զտառապեալս ի հոգեւորաց յիշեցէք ի Քրիստոս եւ Աստուած զձեզ 10. Թղ. 271բ. «Աստուած ի քո կոկողն էնց հանգի, զինչ ես ի յայս գրելս հանգա»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 11. Թղ. 348բ. «Ընդ առաջին աշխատողացն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զվերջին խնամօղ գրոցս զանարժանս Գրիգոր, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Տէր»։ 12. Թղ. 348բ. «Դարձեալ զկրկին կազմող գրոցս զՂազարոս աշակերտն յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զՄինաս աւագերէցն, եւ ըզիւր որդին զՂազար երէցն, որ զգիրքս կապել տուին յիւրոց հոգուն յիշատակ. Աստուած գիւրանք պահէ. ամէն, Թվին Ռւք (1585)»։ 13. Թղ. 94բ. «Արդ ես նուաստ Պօղոս պաշտօնեայ բանի ըստացայ զգիրքս, որ է նաեւ Մեկնութիւն Յոբայ գրոց, աշխատասիրեալ ի բացայայտումն խրթին եւ նուրբ բանից սորին Վանական վարդապետ(ի), եւ երկրորդ Սեկնութիւն Առակաց Սողոմօնի ի Ներսիսէ Լամբրօնացւոյ. է սա ի զբօսանս եւ ի վայելումն հիգոյս, մինչ եմ թափառեալ ի վրանս Կեդարու. իսկ յորժամ լիցի ինձ կոչ հասարակաց կոչողէն, յորում տեղւոջ (ջընջուած) իմ առո՛ յիշեսցի (...) անունս ընթերցմամբ (...) եւ մխիթարութեամբ սորին։ Ըստացա(յ) զսա ընդ քաղուածով Յոբայ յԱրզրում քաղաքի, ի թվին ՌՃ եւ Ե (1656) ի Սեպտեմբեր ամսոյ Ի եւ Ը»։ 14. Թղ. 94բ. «Եւ ես վերջինս տրուպս Աբրահամ, աշակերտ վերոյգրելոյս, ըստաց(այ) զսա իւրոց ընդանեացն թվին ՌՃԻԸին (1679), յիշատակ սորին եւ իմ ծնօղացն եւ ի վա(յ)ելումն մանկանց եկեղեցոյ»։ 15. Թղ. 94բ. «Վաճառեցի զգիրքս Արիստակէս վարդապետի Խարբերդցւոյ»։
«Յիշատակ ի գրատուն Մխիթարեանց ի Վենետիկ, Տեառն Գրիգորի Լօռու Մելիքեանց ազնուական քահանայի, 18 Յունիսի 1829, Տփղիս։ Առաքեցաւ ի Հ. Եփրեմ Վրդ.է մերմէ Սեթեանց ի ճանապարհորդութեան իւրում յաշխարհս Հայաստանեայց, եւ եհաս ի վանս յամի Տեառն 1831 ի 16 Դեկտեմբերի»։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Համառաւտ մեկնութիւն Յոբայ, հաւաքեաց ձեռամբ Վանական վարդապետի(ի). Ներանձնական իմն զաւրութիւն կատարա(ւ)նութեան բնաւորեալ ունի սէր սեռն եւ անապական, այլ եւ նըրբահայեացս, մինչ զի ի կարծրանիւթսն ազդել կարող է, անախտ գոլով զիղձսն բաղձացուցանէ եւ յինքն դառնայ անխառն ըստ սնդիկս նիւթոյ»։ - Վերջ թղ. 34ա. «Իսկ Յոբ ընդ այնոսիկ յառնէ որոց փառաւորեալ են կեանք եւ մահք իւրեանց առաջի Աստուծոյ, յորս զուարճանա(յ) տէր յաջմէ կացուցեալ, եւ հրաւիրելաւքն մտանէ յուրախութիւնն, որում եւ մեք սպասեսցուք աւուր ճշմարիտ հաւատով եւ անստուերիւր յուսով եւ ջերմեռանդն սիրով, զի ընդ նմա ելով զփառք նորա տեսցուք, եւ նովաւ ի նոյն վա(յ)ելման արժանասցուք անզրաւապէս, ի հայրն ամենեցուն եւ ի հոգին սուրբ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն, ամէն, ամէն, 2. Թղ. 95ա. «Տեսութիւն Առակացն Սողօմոնի, Ներսէսի եպիսկոպոսի Տարսոնի, ի թվականիս Հայոց ՈԽԶ աւարտեալ. Աւգնեայ սուրբ Երրորդութիւն. Հանդերձեալ էք Աստուծով մխել ի քննութիւն գրոց առակացն Սողոմոնի. նախ զայս իմանամք զի երրորդ էր սա մարգարէ յետ Մովսէսի որ զգիրս գըրեաց, եւ քանզի նորայն խառնեալ ընդ պատմութեանցն աւրինադրութիւնք ամենեւին թանծրամիտ ժողովրդեանն տուաւ»։ Թղ. 96ա. «Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ (...). Իմաստութեանս անուն ի զանազան տեսակս բացաւորի, սակայն բանօք ներգործութիւն է իմացող մտացն եւ ոչ զգա(յ)արանացն»։ Թղ. 128բ. «Իմաստութիւն շինեաց իւր տուն եւ կանգեաց սիւնս եօթն. Ոչ այլ ինչ կարեմ նկ(ր)տել յառաջիկա(յ) բանիցս տեսութիւն, բայց միայն զոր նախ քան զմեզ հարքն գրեցին»։ Թղ. 195բ. Կը յաջորդէ Ներսէս Լամբրոնացիի յիշատակարանը. «Սկսեալ ի քննութիւն աստուածախօս իմաստիցս երեք ամօք յառաջքան զայս, որ է ՈԽԶ թիւ, ի հիւանդոտ մարմնոյ (...) հողս Ներսէս որ ի Տարսոն, անուամբ այցելու եւ ի Սկեւռայն աւթեւանքս բնակեալ ի հանգիստ»։ Թղ. 196ա. «Այս խրատք Սօղոմոնի անքըննինք զոր գերեցին բարեկամքն Եզեկիա արքա(յ)ի Հրէաստանի. Յարմարի եւ առաջակա(յ) բանք առակացս ընդ նախաքննեալսըդ, զի նորին Սողոմոնի աստուածխաւսութիւն է եւ այս»։ - Վերջ թղ. 219բ. «Վասն այսր եւ աջողեցաւ քեզ առաքինութիւն ի ներկա(յ) յաւիտեանս եւ դովաւ մուտ ի հանդերձեալ յաւիտեանն, որ եւ լսեսցէ ազնիւ ծառայ եւ հաւատարիմ, որովհետեւ ի վերայ բազմաց, մուտ յուրախութիւն տեառն քո. այնմ ուրախութեանն մաղթեսցուք եւ զմեզ արժանի լինել ի գթութենէն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից»։ 3. Թղ. 219բ. «(Ներսէսի Լամբրոնացւոյ) Բանք ժողովողի որդւոյ Դաւթի յԵրուսաղէմ, Եկլեստիաստես. Առակացն գիրք խրատ է մարդկան յանհարթ եւ յանհաւասար կենցաղոյս ընթացքն, յորում զզանազան բարս եւ զվարս մարդկան պարունակեաց գրով, եւ զորս փութան ի պահպանութիւն օրինացն արդարութեան (...)։ Ունայնութիւն ունայնութեանց ասաց ժողովողն. Եւ ընդէ՞ր զինքն աստ կոչէ ժողովող»։ - Վերջ թղ. 271բ. «Աղաչեմք սքանչելի դատաստանին դատաւորդ, որ տէրդ ես եւ իշխան հոգոց եւ մարմնոց, մի՛ մտաներ ի դատաստան ընդ անարժանիս, այլ գտայց յողորմութենէ քո շնորհէդ քաւութիւն եւ զսրբոց քոց քաղաքակցութիւն, զի նոցին համաձայնութեամբ աւրհնութիւն, գոհութիւն եւ փառք երգեցից քեզ հօր եւ սուրբ հոգոյդ այժմ եւ միշտ»։ 4. Թղ. 271բ. «(Ներսէսի Լամբրոնացւոյ) Իմաստութիւն Սօղօմոնի. Ի վերնագրէ աստի ուսանիմք եւ զայս իմաստ Սողոմոնի որպէս եւ զնախակարգեալսդ սորին, զԱռակսն եւ զժողովողն եւ զԵրգ երգոցն, ինկ ոմանց եղեւ առ ի սոյն գայթակղութիւն որպէս եւ պատմէ Եւսեբի յեկեղեցական խաւսն»։ Վերջ թղ. 322բ. «Մեղսաքաւող ընդունող բարերարն եւ զբարեաց տըւողն զԱստուած, ի լրումն կարգի բանիս փառաւորեմ եւ երկըրպագութեամբ աւրհնեմ միաստուածութիւն եւ սուրբ եւ երկրպագելի անուն անձնաւորութեանց երրորդութեանն, հայր եւ որդի եւ սուրբ հոգի, որում պատիւ եւ փառք այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն»։ 5. Թղ. 323ա. «Հոգիապատում սուրբ հաւրն Վարդանա(յ) լուսաւոր վարդապետի արարեալ համառօտ մեկնութիւն Երգ երգոյցին, պարզ եւ դիւրահաս. Նմանեցաւ արքայութիւնն երկնից գանձի ծածկելոյ յագարակի, ասէ տէրն գանձուն եւ արքայութեանըն, զոր գտանէ խնդրողն եւ տալով զոր ունի՝ գնէ զագարակն, զորս ասելի է ընդ այլ ինչ եւ զամենայն առակաւոր իմաստս, որ յամենայն աստուածաշունչ գիրս՝ որ է տէրունի»։ - Վերջ թղ. 348բ. «Ի խնդութիւնս ինքեանց եւ քաւութիւն մեզ, բացերես զնա եւ բերկրեալ տեսանելով յորդիս իւր, մի կցելով զմեզ ի շնորհս փեսային իւրոյ Յիսուսի եւ հօրն գթածի եւ հոգւոյն ողորմածի, որոււ ամենայն խնդութիւն եւ սէր եւ ցնծութիւն ի սուրբս իւր եւ յարարածս, եւ ի քեզ եւ ի մեզ եւ ի մեր երախտաւորսն, յամենայն յաւիտեանս եւ յաւիտենից յաւիտեանս. ամէն»։