11001498ՌՃԼԶ - 1687։
նօտր։
Ա-ԻԲx12 (ԻԱ՝ 8 թղ.)։
թուղթ։
սեւ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը սպիտակ թուղթ։
բաւարար։
Մինաս վրդ. Համթեցի։
չունի։
միայն սկիզբը, միագոյն։
կարմիր։
եւ այլ զարդեր չունի։
թղ. 1ա-բ, 218ա-բ։
Բնագրին գրչութեամբ. Թղ. 217բ. «Յիշատակարան է գրոցս. (Օ)րհնութիւն եւ գոհութիւն... որ ետ կարողութիւն իմոյս տկարութեան հասանել յաւարտ գրոյս քառավտակ կենսունակ սուրբ աւետարանիս մեկնութեան որ ըստ Մատթէոսի, զոր ընկալեալ աշակերտ եւ առաքեալս սուրբ ի բանէն զբան կենաց, յանդստին յանծայրածաւալ ծովէն առատապէս անհաբար յառաջ բղխեալ յանսպառ յաղբերէն, անորիշ բաժանմամբ շարժմամբ յաւետախաղաց ընթացիւք աւանդեցին պասքմամբ լքելոյ ազինս յարբումն անսպառ։ Յորմէ ոգիակենդան վերանորոգ գերափայլեալ ի ծագմանէ էական լուսոյ լուսալրացեալ եւ յորդիս լուսոյ եղեալ, ընծայ խորհրդական սնունդ սրբութեան, վարժեալ աստուածային օրինօք, կատարեալ տեսական եւ արդիւնական գերապայծառ եւ տիեզերափայլ վարդապետութեամբ, լի եւ առաւելեալ ամենայն մաքրութեամբ Մինաս վարդապետ Յամթեցի, որ փափագօղ եղեալ կենսունակ սուրբ աւետարանիս մեկնութեան, եւ ստացաւ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ ըզկնի մահուան իւրոյ մնալ յիշատակ ի սուրբ Աթոռն Էջմիածնայ։ Որ եւ յաւուրս յայս էր յաթոռն Կաթողիկոսութեան սուրբ Էջմիածնայ երիցս երանեալ Տէր սուրբն Եղիազար, որ աստուածային ընտրութեամբն արժանապատուեալ յառաջնորդութիւն հայրապետութեան հայկազեան ազգիս շնորհեցաւ գլուխ պատուական եկեղեցւոյ Քրիստոսի արեամբ գնեալ բանաւոր հոտիցս՝ հովիւ քաջ եւ բարի։ Որոյ սիրելի սպասաւոր եւ պաշտօնեայ եւ գործակալ գոլով Մինաս վարդապետ ստացօղ մատենիս սուրբ էջմիածնայ եւ սուրբ Երուսաղեմայ եւ ամենայն իրագործութեան ամենայն Հայոց ծառայեալ երջանիկ Տեառն Եղիազարու մինչ յամս ԻԲ, շնորհիւ Տեառն սկսայ զսուրբ գիրս եւ ողորմութեամբ նորին հանգ հանեալ աւարտեցի ի թուականիս Հայոց ՌՃԼԶ (1687) ամին, Յունվարի ԼԱին, ի յաւան Նոր քաղաք կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Նշան եկեղեցւոյս, նուաստ ոգի Միքայէլ, որդի Բարղամ գրչի, առ ոտս տեառնս իմոյ Մինաս վարդապետի ստացողի սուրբ տառիս, ի թագաւորութեանն տաճկաց Սուլդան Մահմէտի, յորոյ վերայ էր սաստիկ պատերազմ ի քրիստոնէիցն արեւմտեայց ազգացն յամենայնէ, յորոց կարի նեղեալ ի տարակուսի անկանէին, զի յոյժ տկարացան զօրօք իւրեանց առաջի նոցա, զի պաշարեալ առին զքաղաքն Պոռտում եւ զՊէլրդրատ եւ զաշխարհն զայն ամենայն։ «Արդ յերես անկեալ աղաչեմ զհանդիպող սուրբ եւ աստուածարեալ հարքդ եւ զեղբարք, ընթեռնլով կամ օրինակելով, յիշել մաքուր աղօթիւք զստացող մեկնութեանս զՄինաս քաջ րաբունապետն, որ ստացաւ զմեկնութիւնս յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ հոգեւոր ուսուցչին Մարկոս վարդապետի Շէնքուշցւոյ։ Նաեւ յիշման արժանի արարէք զծնօղսն իւր զմահտեսի Առաքելն եւ զՀռիփսիմէն, եւ զհանիկն իւր զմահտեսի Պէհրին եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն, հանդերձ բարեկամօք եւ թշնամեօք։ Եւ յիշողքդ հանդերձ յիշեցելովքս գտցուք զողորմութիւն ի բարերար տեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ ի միւսանգամ գալստեանն. ամէն։ Հայր մեր որ յերկինս, սուրբ եղիցի»։
Խրիմէն բերած է Հ. Սիմոն Վրդ. Ճուլարտեան, 1879ին Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 2ա. «Պատճառք եւ թելադրութիւնք չորից աւետարանաց թէ որպէս գրեցան եւ յորքան ժամանակս, եթէ որպիսի օրինակօք յառաջինսն խոր սոցա երկնէր եւ գայր. Յարեւելս ասի տնկեալ զդրախտն, ուստի եւ աղբիւր ելանէր գետահետեալ յորդիւք, յորմէ եւ չորս առաջս բաժանի, որոց անուանք այս ինչ եւ այս, որով արբեալ պարարտանայ երկիր այլովքն հանդերձ»։ - Վերջ 10ա. «Բաւական եւ այսոքիկ մեզ ի խրատ եւ յիմաստութիւն, ճանաչել զժամանակ բանի եւ լռութեան, զժամանակ գործոյ եւ հանգստեան. աստ գործեսցուք զբարիս եւ անդ շտեմարանեսցուք, աստ աշխատեսցուք զի անդ հանգչիցուք, առատութեամբ տացուք ի գոյիցն աղքատաց, զի անդ յանկապուտ ճոխութիւնսըն մեծասցուք, որոց լիցի ամենեցուն մեզ ժառանգաւորս գտանել, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ...»։ 2. Թղ. 10ա. «ՅԵկեղեցական պատմութենէ. (Ա)ռաքեալք էին երկոտասան եւ այլ աշակերտքն եօթանասուն եւ երկու, բայց սակայն յամենայն առաքելոց անտի տեառն մերոյ պատմութիւն գրեալ Մատթէոս եւ Յօհաննէս միայն թողին մեզ, զի եւ սոցա որպէս բանն ցուցանէ հարկ եղեւ նշանակելն»։ Վերջ թղ. 11ա. «Յայտ է ժամանակէն եւ յայլոցն թէ երկրորդ եղեւ գալուստ կանանցըն ի գերեզմանն եւ առաջնոյն հրեշտակ երեւեալ ասէ Մատթէոս եւ ասէ թէ յարեաւ Քրիստոս, եւ ապա իւր իսկ Յիսուսի երեւեալ, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 3. Թղ. 10ա. «(Տեառն Ներսէսի Կաթողիկոսի, Մեկնութիւն սակս տասն խորանացն. Մ)ատեանք աստուածայինք եւ հոգեբուղխք եւ վարդապետութիւնք իմաստից, զպաշտելի Երրորդութիւնն միշտ է քարոզեն եւ յաւիտենական բարի եւ բոլորից գոյացութեանց յոչէից՝ արարչագործ եւ խնամածու կալ մնալ ի բարին, եւ եթէ անձնիշխան ախորժակօք խոտորին ի բարւոյն բանականքն, ցուցանեն զնոյն արարիչն յիւրական բարեացն ողորմած եւ մարդասէր»։ - Վերջ թղ. 13բ. «Առնուլ բազկօք մերովք ի սակաւատար սկուտեղս մերոց մտաց եւ փանաքիմաց խօսիցս՝ ձեզ ի հոտ անուշից եւ մեզ ի փրկութիւն եւ յազատութիւն պարտուց. որում արժանաւորս արասցէ զմեզ եւ զձեզ Հոգին սուրբ առաջնորդական, եւ ամենակեցոյց ձերովք եւ մերովք երախտաւորօք, կենդանեօք եւ մեռելեօք, մասին արդարոցն արժանաւորեալք ի փառք եւ ի գովութիւն աստուածութեանն իւրոյ, որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ ընդ Որդւոյ յերիս անձինս եւ մի էութեան եւ աստուածութեան, գովեալ եւ գոհաբանեալ այժըմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 4. Թղ. 14ա. «Շնորհօք Հօր ամենակալի եւ ձեռնտուութեամբ որդւոյն միածնի եւ կամակցութեամբ հոգւոյն ճշմարտի, սրբոյ Երրորդութեանն յառաջարկեալ եղեւ ժողովումըն մեկնութեան սրբոյ աւետարանիս որ ըստ Մատթէոսի առաքելոյ, կարգեալ եւ յօրինեալ դիւրահաս ընթերցողաց, Ներսէսի Հայոց Կաթողիկոսի, ի խնդրոյ նորին եղբօր Գրիգորիսի վարդապետի ամենայն Հայոց. Սիրոյ զօրութիւն գերազանցէ քան զբնութիւն, եւ այնքան մինչ զի մոռացումն առնէ տկարութեան, զի թէ զերկիւղ մահու ի բաց մերժէ ըստ գրեցելումն, զի՞նչ զփոքունց ասել ներհակաց ցրումն, ունողացն զնա»։ - Վերջ թղ. 15բ. «Զարթիցուք այսուհետեւ եւ ըզպատմուճանս ոգւոց մերոց մաքրեսցուք, լուացեալք ի խղճէ մտաց, քանզի ահաւասիկ տեսանեմք բացեալ մեզ զդրունս աստուածայնոյ բանիցն առ ի տեսանել. եւ ո՞ր իցեն առաջին դուռն»։ Թղ. 15բ. «(Գ)իրք լինելոյ որդւոյ Դաւթի, որդւոյ Աբրահամու. զի՞նչ խօսի աւետարանիչս. զմիածնէ որդւոյ Աստուծոյ հանդերձեալ է ճառել, եւ զԴաւիթ ի մէջ ածէ, զայր մի՝ որ յետ բազում ժամանակաց եղեւ. այլ դու լսող հանդարտ լեր»։ - Վերջ 41ա. «Զի կատարեսցի ամենայն ինչ որ վասն նորա գրեալ էր, զի ելից զամենայն արդեամբք ի ծննդենէն մինչեւ յարութիւնն, ըստ այնմ թէ ահաւասիկ ելանեմք յԵրուսաղէմ եւ կատարեսցին գրեալքն»։ 5. Թղ. 41ա. «Լրումն թերոյն համառօտ տեսութեամբ սրբոյ աւետարանին որ ըստ Մատթէի, հաւաքեալ նուաստ վարդապետի Յոհաննիսի Եզնկացւոյ, որ եւ Ծործորեցի կոչեցեալ. (Գ)երապատիւ եւ բարեհըռչակ հայրն մեր ըստ հոգւոյ եւ երկրորդ լուսաւորիչն սուրբ եկեղեցւոյ, ի զարմէ եւ ի շնորհէ սրբոյն Գրիգորի փայլեալ, կորովամիտ եւ համեղաբան Կաթողիկոսն տէր Ներսէս Կլայեցի, աշխատեալ վերլուծութեամբ ի սկիզբն սրբոյ աւետարանիս, գեղեցիկ եւ հանճարեղ բանիւ, եւ դադարեալ վարդապետութիւն նորա ի մուտս վարդապետութեան փրկչին յայսըմ վայրի, ոչ գիտելով եթէ ոյր աղագաւ եղեւ խափանեալ, վասն որոյ յոյժ ի վարանս մտեալ տագնապէի»։ - 373ա. «Որովք արժանի լիցուք ժառանգել զպատրաստեալն ի սկզբանէ զարքայութիւնն երկնից, գթութեամբ հօր ամենակալին եւ տնօրէնութեամբ Յիսուսի Քըրիստոսի միածնի որդւոյ նորին, եւ շնորհօք առատահեղ պարգեւօղին ամենասուրբ Հոգւոյն, որում ամենայն վայելէ փառք եւ պատիւ եւ երկրպագութիւն, այժմ եւ յանցեալն եսյըը գալոցն է յաւիտենից յաւիտենեանս,