739

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ ԺԴ

ԺԶ դար - ԺԶ դար

ID

Number

739

Old record number

845

Title

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ ԺԴ

Start date

ԺԶ դար

End date

ԺԶ դար

Date details

հաւանաբար ԺԶ դար։

Copy place

անյայտ։

Reference

Type

Number of pages

445

Dimension

28x41

Layout

երկսիւն, իւրաքանչիւրը 932։

Writing details

բոլորգիր մեծ եւ ընտիր։

Codicology

36, որոնցմէ ա, գ, իզ, լր՝ ունին 11 թղ., ժ, լա՝ 10 թղ., իբ՝ 8 թղ., մնացածները իւրաքանչիւրը 12 թղ., սակայն վերջին թերթը ձեւացած է անկանոն ձեւով, ու չէ պահուած նախնական թերթաքանակը։

Principal subject

Subject details

թուղթ տոկուն, դեղնորակ։

Number of lines

41։

Binding

խաւաքարտ, կիսակաշի լաթակազմ, ԺԹ դարու գործ։

State of preservation

արտաքինով ներկայանալի եւ լաւ մաքուր պահուած. պակասաւոր է սկիզբն ու վերջաւորութեան, իսկ միջանկեալ թուղթեր ինկած են՝ ընդմէջ թղ. 94-5, 104-5, 282-3։ Նորոգողին կողմէ աւելցուած է թղ. 209։ Լուսանցազարդեր պոկուած եւ հանուած են՝ թղ. 31, 38, 113, 170, 192, 202, 253, 262, 345, 348-50, 357, 359, 385։ Նորոգութենէն առաջ բաւական խեղն վինակի մատնուած գտնուած ըլլալու է, ու ներկայիս շատ մը թուղթեր վնասուած են յատկապէս արտաքին լուսանցքներուն վրայ։

Copyist

Յովհաննէս դպիր։

Owner

Խոճայ Լուսիկ։

Commanditaire

Illuminator

Binder

Parchment flyleaf

չկան։

Lettrines

Initials

Marginal illuminations

տարւոյս բոլոր օրերուն առաջին տառը, կարմիր եւ սեւ գոյներով, բոլորն ալ ճաշակաւոր եւ նուրբ։

Images

Canon tables 1

չկան։

Canon tables 2

միայն մէկ հատ, 210ա1, Յունուարի առաջին օրը սկսելուն, 3,2x9 մեծութեամբ, կարմիր եւ սեւ մելանով։

Title text

կարմիր են։

Blank pages

Colophon

1. Թղ. 35ա2. «Աղաւթիւք եւ բարեխաւսութեամբ ամենայն սըրբոց եւ մանաւանդ սուրբ Աստուածածնին, ջնջեա՝ եւ մաքրեայ զյանցանս ստացողի գրոցս, զհամաւրէն հաւասար ժողովուրդս, որք տրաւք աւգնական եղեն ուոաքասս եւ մանաւանդ զգծաւղ սորին զՅովհաննէս դպիրս եւ զծնաւղս իմ զՍարգիսն եւ զԿուլվարդն եւ զեղբայրսն իմ զՇիրինն եւ զամենայն ննջեալսն մեր, կարդացողաց եւ լսաւղաց եւ Աստուած ողորմի ասացողաց»։ 2. Թղ. 158բ1. «Ողորմի Քրիստոս Աստուած ստացաւղի գրոցս Լուսիկին եւ համաւրէն հաւասար ժողովրդեանս, որք տրաւք աւգնական եղեն սուրբ գրոցս։ Նաեւ զուսուցիչն իմ զԳալուստ սարկաւագն եւ զամենայն արեան մերձաւորաց եւ իւր ննջեցելոցն. մանաւանդ զգրող սորա զմեղապարտ Յովհաննէս եւ զամենայն զազգատոհմ իմ, եւ զթղթիս կոկողն, կարդացողաց եւ լսողաց եւ Աստուած ողորմի ասացողաց»։ 3. Թղ. 353բ1. «Ողորմի Քրիստոս Աստուած ստացողի սոցայ խոճայ Լուսիկին, ծնողացն Ազատին, Շահրեստանին, Եղզարին, քըւերցն Մելիքին եւ Հերիքին եւ Անտոնին, որ փոխեալ է առ Քրիստոս, Յակոբին, կնոջն Ղուտրատին, Եղզարին եւ կենակցայցն Տաւլաթին եւ համաւրէն հաւասար ժողովրդեանս, որք տրաւք աւգնական եղեն սուրբ գրոցս։ Եւ ինձ բազմամեղ գրչի Յովհաննէսի, եւ առաւել Իփլիքչի Աստուածատուրին եւ որդոյն Կաւլազիզին եւ իւր ննջեցելոցն, եւ թղթիս կոկողին»։ 4. Թղ. 209բ2. Բնագրէն տարբեր եւ խեղն նոտրգրով. «Ես (յ)ոգնայմեղ եւ անարժան լոկ անուն գահանայ Տէր Ըստեփանս եկի աղքիման (1) քաղաքն, որ Տէր Մկրտիչ տեղըն քահանայութիւն արի, թվ. ՌՃՄԸին ( = 1709)։ Ով դասք քահա(նայ)ից, (յ)որժամ ընթեռնուք՝ յիշեցէք Բիրայկանցի Տէր Ըստեփանն եւ դուք յիշեալ լիչիք առաջի Քրիստոս(ի)»։

Informations

«Առաքեաց Վ.Հ. Համազասպ Սաֆարեան, ի Ղրիմէ, 1887»։ Մատեանս է Յայսմաւուրք, որ կը պատկանի Գրիգոր Խլաթեցիի խմբագրութեան, նման մեր տեսած նախորդ Յայսմաւուրքներուն։ Ունի մանը նորութիւններ, ինչպէս յաջորդաբար ԺԶ Յայսմաւուրքը, յատկապէս ճառեր, որոնք կու տանք ստորեւ։ 1. Թղ. 1ա1. Նաւասարդ Ա. Օգոստ. ԺԱ. Տօն Յովհաննու Մկրտչին։ Առաջին թուղթը ինկած ըլլալով, բնագիրը կը սկսի. «Յայնժամ յայտնեաց հրեշտակ Տեառն սրբոյն Գրիգորի, ասաց հաճե2. Թղ. 6ա1, «Նաւաս. Ե. Աւգոս. ԺԵ. Տաւն է ննջման. Պարտ եւ արժան է գիտել»։ 8բ1. «Գովեստ եւ ներբողական ի սուրբ Աստուածածինն ասացեալ Առաքել վարդապետէ. Ով ամենասրբուհի Աստուածածին Մարիամ կոյս...»։ - Վերջ 12բ1. «Այլ եւ տացէ Տէր Աստուած վարդապետաց ուղղափառութիւն, քահանայից առաքինութիւն, ժողովրդեան բարի քաղաքավարութիւն»։ 3. Թղ. 48ա1. «Հոռի Բ. Սեպտ. ԺԱ. Վկայաբ. Մանուշակայ...»։ (Հմմտ. Գ. Յայսմ. § 15)։ 4. Թղ. 89բ1. «Սահմի Ա. Հոկտ. Ժ. Տաւն է Յղութեան...»։ §. Թղ. 127ա1. «Տրէ Ա. Նոյեմ. Թ. Անտոնիոսի...»։ 6. Թղ. 170ա2. «Քաղոց Բ. Դեկտ. Ժ. Մինասայ...»։ 7. Թղ. 203բ2. «Քաղոց ԻԳ. Դեկտ. ԼԱ. Տաւն է Աբգարու սուրբ թագաւորին. Քրիստոսասէր եւ մեծահաւատ»։ 204բ1. «Յիշատակ քաջ հռետորին... Գրիգորի աշակերտի Յոհաննու Կախիկկեցեալ. Արփիական լուսոյն անշիջանելի»։ 207ա1. «Ի բազմամեղ Առաքել վրդ.է բան գովեստի յաղագս վարդապետին Գրիգորի քաջ նահատակի. Գորովագութ ձայն կականի, աղաղակեմ արտասուալի...»։ 207բ2. «Դարձեալ յԱռաքել վրդ. է վասն վարդապետին իւրոյ Գրիգոր Ծերենց կոչեցելոյ. Այնքան որդիք, են մարմնական»։ 8. Թղ. 209ա2. «Ի սմին յաւուր (Քաղոց ԻԳ. Դեկտ. ԼԱ.) Վկայեաբանութիւն յիշատակ. էր ի Տրապուզոն գաղաքէ, Մկրտիչ անուն քրիստոնեայ...»։ Բնագրէս տարբեր գրչութեամբ եւ սխալագիր այս վկայաբանութիւնը գրուած է անվարժ գրիչէ, ձեռագրիս դատարկ մնացած թուղթի մը վրայ։ 9. Թղ. 222ա2. «Քաղոց Լ. Յունուար է. Վերստին տաւն է Ծնընդեան... Յովհաննու Կարապետին... Սուրք Կարապետն Յովաննէս Մկրտիչ»։ «Ի սմին աւուր յիշատ. սրբոյն Ստեփաննոսի. Որ նախ քան զամենայն վկայեաց եւ»։ 222բ1. «Յիշատակ սքանչելի տեսլեան սուրբ հաւրն մերոյ Խաչիկ վրդ.ին. Սա էր աշակերտ սրբոց թարգմանչացն»։ 223ա1. «Պատճառ Բ. աւուր Ծննդեան... Անտանաւր յերկրորդում աւուր»։ 223ա1. «Գովեստ ներբողեան ի սուրբ Աստուածածինն եւ ի ծնունդն Քրիստոսի, ասացեալ Առաքել վարդապետէ. Զբերան իմ բացից յաւժարութեամբ»։ Վերջ 225բ1. «Քաղցրաձայն երգով փառաւորեմք». (վերջին հատուածին սկզբնատառերն են՝ Ա-Ք)։ 10. Թղ. 225բ1. «Արաց Ա. Յունուար Ը. Վերստին տաւն է Ծննդեան... Վկայաբ. սրբոյն Թէոփիլոսի. Սուրբն Թէոփիլոս էր ի Լիբիոյ»։ 226ա1. «Պատճառ Գ. աւուր Ծննդեան. Որպէս յերկրորդում յաւուրն»։ 227ա1. «Առաքել շնորհալից վրդ.ի ասացեալ է գովեստ ոտանաւոր ի սուրբ Աստուածածինն. Աստուածածին կոյս պատ(ո)ւական, Հաւր Աստուծոյ խորհրդական» (Ժ-Մ)։ Վերջ 229ա1. «Ի նորաշէն յանապատիս, որ յանուն սրբուհոյ Աստուածածնին եւ Յովաննու Կարապետին, ի թվականիս Հայոց ՊՉ ( = 1431)»։ 11. Թղ. 272ա1. «Մեհեկի Ը. Փետր. ԺԴ. Տաւն է քառասնաւրեա(յ)՝ Գալըստեանն ի տաճարն... Իբրեւ լցան աւուրք սրբութեան»։ 273բ2. «Գովեստ ներբողեան յԱռաքել վրդ.է ասացեալ վասն Գալստեան Տեառն քառասնաւրեայ ի տաճարն. Անճառ ծնունդ հաւր միածին որդի Յիսուս Քրիստոս։ Վերջ 275բ1, «Յարմարեցաւ ճառս ի թվականիս Հայոց ՊՉԴ ( = 1435) ի նորաշէն յանապատիս Երկայնընկուզեաց որ յանուն սուրբ Աստուածածնին եւ յանուն սուրբ Կարապետին, ի գաւառէն Ցաղմնայ»։ 12. Թղ. 319բ1. «Արեգի Թ. Մարտի ԺԷ. ... Ալեքսիանոսի» (հմմտ. Դ. Յայսմ. § 8, թ)։ 321բ1. «Մեծի գալստեան Ծաղկազարդին, ասացեալ Առաքել վարդապետէ. Անժամանակ Բանդ Աստուած արքայդ համայնից»։ Վերջ 324ա1. «Յարմարեցաւ ճառս ի վանքս Ղազարու, ձեռամբ... Առաքել վրդ.ի, ի թվականիս Հայոց ՊՀԱ ( = 1422)»։ 13. Թղ. 337ա1. «Արեգ ԺԶ. Մարտ ԻԴ. Վկայաբ. Աւետարանչին Մարկոսի. Սուրբ աւետարանիչն Քրիստոսի»։ 337բ1. «Վկայաբ. Երմինդոյ որդւոյ թագաւորին Լունկվարտաց Լիզոդորոսի...»։ 337բ2. «Ըստ կարգի աւուրց արարչութեան վեցաւրեա(յ) այսաւր Զատիկ է... Սրբոյ Եղիշէ Հայոց վրդ. ի ասացեալ է բանքս. կանխագոյն Մարիամ Մագդաղենացին եկն եհաս»։ 339ա2. «Մեծի աւուր յարութեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ ասացեալ Առաքել վարդապետէ. Իմաստութիւն Հաւր որդի Աստուծոյ, ասել բանս ինչ յարութեան քո»։ Վերջ 341բ1. «արժանի արասցէ անմահական կենացն եւ անպատում հանգստեանն»։ 14. Թղ. 362ա1, (Արաց Լ. Ապրիլ է. Աւետեաց Ս. Աստուածածնի). թուղթ ինկած ըլլալով՝ «Ամենասրբուհի կոյսն Մարիամ» գրութեան սկիզբը կը պակսի եւ կը սկսի. «պատասխանի ետ հրեշտակն եւ ասէ ցկոյսն»։ 362բ2. «Յայսմ աւուր յիշատակ սքանչելացն որ եղեն յԵրուսաղէմ զՃ եւ Հժ թվին Հայոց. Կայր վարդապետ մի յԵրուսաղէմ Պաւղոս անուն»։ «Աստուածածին կոյս Մարիամ ուրախ լեր. Բարձաւղ անիծիցն...» (Ա-Ք)։ 363ա1. «Առաքել վրդ. է ասացեալ վասն տալոյն զսուրբ կոյսն ի հայրն Յովսէփ եւ աւե տեաց հրեշտակին. Առեալ Յովսէփ տարաւ զկոյսն Մարիամ»։ Վերջ 366ա1. «Ես Առաքել մեղաւք լցեալ յաշխարհի, որ ի նախնոյն սկսայ եւ յառաջ եկի լալով, զձեզ աղաչեմ որդիք Սիովնի, որ լի սրտիւ ասէք Աստուած ողորմի»։ 15. Թղ. 378ա1. «Ահեկի Ժ. Աարի, Ժէ Վարք եւ նահատակութիւն սքանչելի առն Աստուծոյ երանելի վարդապետին Գրիգորի Բալուեցւոյն. Յամի ԷոԼԹ ( = 1290) թվականութեանս Հայոց տումարի, ես նիւաստ ծառայ ծառայիցն Աստուծոյ Դաւիթ երէց ի քաղաքէս Բալուայ, սկիզբն արարից պատմել»։ Վերջ 380բ1. «Այս եղեւ ի թվականիս Հայոց ՉԼԹ ( = 1290), յամսեան Հոռի Դ. ի թագաւորութեանն Հայոց Հեթմու, ի հայրապետութեան Տեառն Ստեփաննոսի, ի բռնակալութեան ազգին նետողաց Արղուն խանին ի Թավրէզ»։ 16. Թղ. 397ա1. «Ահկի ԻԵ. Մայիս Բ, Վկայաբ. Կոդրատիոսի. Ի ժամանակս Դեկոսի»։ 397ա2. «Յիշատակ է Աշոտայ Բագրատունոյ Հայոց թագաւորի. Սա իշխան էր իշխանաց»։ 397բ1. «Յովաննէս Ձըմշկիկն էր ի Չմըշկայ ծակոցն, հայ էր ազգաւ»։ 398ա1, «Պատմեաց մեզ հայրն Դանիէլ թէ այր ոմն քարահատ, անուն նորա Զեւլոժի»։ 398ա2. «Ի սմին աւուր Համբարձումն է... մեծին Եւսեբի պատմագրի ասացեալ ի Համբարձումն Քրիստոսի. Վայելուչ է մեզ ճառել եւ սակաւ ինչ վասն Համբարձման»։ Վերջ 400բ2. «Փրկեաց եւ ազատեաց եւ ապրեցոյց զմեզ եւ ապա համբարձաւ յերկինս փառաւք առ Հայր եւ Սուրբ Հոգին»։ 17. Թղ. 445ա2. «Հրոտից ԺԴ. Յուլիս Ի. Վկայաբ. Թէոդորոսի Կիւրենոյ, եպ. ին. Սուրբն Թէոդորոս եպիսկոպոս էր ի քաղաքէն Կիւրենոյ». գրութիւնը կը մնայ կիսատ ու կ'աւարտի ձեռագիրս։

Content