7381550գլխաւոր յիշատակարանը կը պակսի, եւ որով չունինք տուեալներ. դատելով գիրի տեսակէն, խորագիրներու եզական պարզութենէն, Յայսմաւուրքին հին խմբագրութեան պատկանելէն, կրնանք եզրակացնել թէ գրուած ըլլալու է ԺԳ դարուն, ամէնեն ուշ։ ԺԴ ղարու առացին քառորդին։
բոլորգիր հին եւ ընտիր։
33, որոնցմէ ա ունի 13 թղ., բ՝ 14 թղ., գ՝ 10 թղ., զ, թ, ժ, իա, իթ՝ 11 թղ., իը եւ լգ՝ 9 թղ., մնացածները իւրաքանչիւրը 12 թղ.։
թուղթ բամպակեայ, դեղնորակ, իսկ նորոգուած մասինը (325-383) թուղթ հաստ եւ տոկուն։
խաւաքարտ կաշեպատ, ԺԹ դարու գործ։ Կողքերը ներքին կողմէն ծածկուած են ծաղկազարդ թուղթով։
արտաքսապէս ներկայանալի, սակայն նորոգուելէն առաջ՝ բաւական չարչարուած ըլլալու է գործածութենէ։ Ձեռագիրս ունի երկու մաս. հին բնագիրը կը բռնէ մինչեւ թղ. 324, իսկ մնացած 60 թուղթերը աւելցուած են նորոգին կողմէ։ Նորոգողին կողմէն են նաեւ թղ. 1-4, 176, 187–8, 224, 227, 230, 232, 234, 271։ Հին բնագրէն ինկած են թուղթեր, այսպէս ընդ մէջ թղ. 25-26, 64-65, 82-83, 93-94, 104-105, 248-8։ Հազիւ պատառիկ մը մնացած է թղ. 224, 236էն։
չունի։
կարմիր մելանով են։
չկան։
միայն թղ. 3ա, միագոյն ու նաշակաւոր, գծուած նորոգողին կողմէ։
սեւ մելանով են, հին ձեռագիրներու ոնով եւ կէտերու բազմութեամբ։
չկայ։
1. Թղ. 22ա1. «Սուրբք եւ սիրեցեալք ի Քրիստոսէ, անմոռաց յիշեցէք զմեզ առաջի Քրիստոսի եւ զստացող տառիս եւ զծնողսն իւր, եւ որք զամէնն ասեն, որում փառք յաւիտեանս. ամէն»։ 2. Թղ. 66բ1. «Սոցին բարեխաւսութեամբ, Քրիստոս Աստուած, ողորմեա՛ գրողի սորա Բարսղի եւ ծնողաց իւրոց եւ ընթերցողաց եւ լսողաց, եւ որոց զամէնն ասեն, եւ նմա փառք յա(ւիտեանս)»։ 3. Թղ. 160ա1. «Սուրբ հայրապետիս բարեխաւսութեամբ եւ ամենայն սրբոց, Քրիստոս Աստուած, ողորմեա՛ Բարսղի եպիսկ(ոպոս)ի մեղապարտ ծառայի քո»։ 4. Թղ. 180ա2. «Քրիստոս Աստուած, քո սուրբ ծննդեամբդ եւ յայտնութեամբդ, եւ աղաչանաւք սրբոյն Յովաննու Կա(րա)պետին եւ Ստեփանոսի Նախավկային, ողորմեա մեղաւոր եւ անպիտան գրչիս, Բարսղի եպիս(կոպոս)ի եւ ծնողաց իմոց եւ եղբարց եւ ամենայն հաւատացելոց, եւ քեզ փառք յաւիտեանս»։ 5. Թղ. 210բ2. «ԶԲարսեղ նուաստ եպիսկոպոս եւ փցուն գրիչ, յիշեսջիք աղաւթիւք հանդերձ իմովքն, եւ Աստուած զձեզ յիշէ յիւր բարիսն»։ 6. Թղ. 272ա1. «Որ հանես ի խաւարէ ի լոյս եւ ի խոր գբոյ զապաւինեալսն ի քեզ Քրիստոս, կանգնեա՛ եւ զմեզ զգլորեալքս ի բազմութենէ մեղաց մերոց, եւ զեղկելի գրիչըս Բարսեղ եպիս., բարեխաւսութեամբ մաւրն մերոյ եւ աղախնոյն քո, եւ քեզ փառք յաւիտեանս. ամէն։ 7. Թղ. 291բ2. «Մեծդ ի մարտիրոսս, հզաւր եւ քաջ զաւրական Քրիստոսի (Ս. Գէորգ), մի՛ մոռանար զմեզ առաջի Քրիստոսի, եւ զանիմաստ գրիչս Բարսեղ եպիս. հանդերձ իմովք ծնաւղաւք եւ հարազատաւք, որում փառք յաւիտեանս»։ Նորոգողին գրչութեամբ կան. 8. Թղ. 352բ2. «Աւրհնեա՛ զամենայն հաւատացեալս ի քեզ, մանաւանդ ստացաւղի գրոցս եւ գծողի թողութիւն շնորհեա՛, եւ քեզ փառք յօ(իտեանս)»։ 9. Թղ. 368բ1, «Մաւրն եւ որդւոյն բարեխաւսութեամբ, Քրիստոս Աստուած, գթա արարչական սիրովդ ի հոգի ստացողի գրոցս եւ գրողի սորա, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, Ուշ դարու անկանոն բոլորգրով, 10. Թղ. 345ա. Բարեխոսութեամբ սուրբ Աստուածածնին եւ ամենայն սրբոց նորին, ես ըսպահանցի Տէր Խաչատուրս եկա(յ) Խաս15ց, մեռոնի սվիրակ, թվին ՌՃժեիս (ա
«ԶՅայսմաւուրս վարդապետք մեր ստացեալ ի Կոստանդնուպօլիս ի Տիրացու Յովհաննէս Տէր-Կարապետեան՝ յղեցին ի վանս, յամի 1835, ի Սեպտ. 27»։ Մատեանս է Յայսմաւուրք, որու ունեցած կարգը եւ բովանդակութիւնը, աննշան տարբերակներով, կը համաձայնի Գ. Յայսմաւուրքին (Ձեռ. թիւ 189)։ Ձեռագիրս ենթարկուած է նորոգութեան, ու նորոգողին կողմէ աւելցուած է հին ձեռագրին թերին, այն է միջանկեալ զանազան թուղթեր եւ թղ. 325383, ուր խորագիրներու մէջ կը յայտնուին, բացի հայկական եւ հռոմէական ամիսներէն՝ նաեւ ասորականը։ Այնպէս կը թուի որ նորոգուած մասն ալ կը հետեւի համառօտ խմբագրութեան մը, գուցէ հին թուղթերն են որ նորապէս ընդօրինակուած են։ Նորոգողին են՝ ստորեւ §§ 1, 2, 14-17, ու հին բնագիրը կը կազմէ §§ 3-13։ Գլխաւոր մասերն են. 1. Թղ. 1ա1-2բ2. Ցանկ Յայսմաւուրքիս։ 2. Թղ. 3ա1. «Նաւասարդի ամսոյ ի Ա. եւ աւ. ԻԳ. եւ Աւգոստոս ԺԱ. Տաւն է Յո վաննու Կարապետին, զոր կարգեաց սուրբն Գրիգոր Հայոց Լուսաւորիչն յԱշտիշատ»։ 3. Թղ. 5ա2. «Նաւասարդի Գ. եւ Աւգոստոսի ԺԳ. Յիշատակ սուրբ հայրապետացն Հայոց Գրիգորիսի Վկայասիրի, եւ Գրիգոր եւ Ներսէսի երգեցողի. Սուրբ հայրապետքս այս էին»։ 6ա2. «Յայսմ աւուր վկայաբ. Մարկելոսի եպ.ի ապամիոյ ասորոց. Երանելին Մարկելոս էր ի Կիպրոսէ»։ 4. Թղ. 34ա1. «Հոռի Ա. եւ Սեպտեմբերի տասն. Վկայաբ սուրբ կուսանացն Մենիդորա(յ), Մետրադորա(յ), Ենիմփոդորայ եւ սրբուհոյն Բասիլիսկայ»։ 5. Թղ. 66բ2. «Սահմի ի մէկն եւ Հոկտ. ժ. Վկայաբ. Եւլամբիոսի...»։ 6 Թղ. 99բ1, «Տրէ Ա. եւ Նոյեմ. Թ. վկայութիւն սրբոյն Անտոնինոսի եւ իւպատոսի եպ. ին Գանգրա(յ)»։ 7. Թղ. 143բ1. «Քաղոց ամսոյ ի մէկն եւ Դեկտ. Թ. Աւետիք Աննայի մաւրն Աստուածածնին զոր ետ հրեշտակն Տեառն, եւ յղացաւ ի Յովակիմայ զԱստուածածինն»։ 8. Թղ. 182ա2. «Արաց ի մէկն եւ Յունուարի Ը. Վերստին տաւն է Աստուածայայտնութեանն, եւ յայսմ աւուր վկայաբ. սրբոյն Թէոփիլոսի սարկաւագին»։ 9. Թղ. 214ա2. «Մեհեկի Ա. եւ Փետրուարի է. Վկայաբ. հազար եւ երեք մարտիւրոսաց որք ի Նիկովմիդեայ քաղաքին կատա10. Թղ. 248ա1. «Արեգ ամսոյ ի մէկն եւ Մարտի Թ. Վկայաբ. սրբոց Քառասնիցն որք ի Սեբաստիայ կատարեցան»։ 11. Թղ. 276ա1. «Ահկի Ա. եւ Ապրիլ Ը. Վկայաբ. սրբոցն Սահակայ եւ Համազասպայ նախարարաց տանն Արծրունեաց եւ Աբդիշոյի»։ 12. Թղ. 305ա2. «Մարերի Ա. եւ Մայիս Ը. Յիշատակ է սրբոյն Յովհաննու առաքելոյն աստուածաբանի եւ աւետարանչի, յորում աւուր բղխէ տապանն զմանանայն»։ 13. Թղ. 324բ2. «Մարերի ԻԴ. եւ Մայիս ԼԱ. Վկայաբ. սրբոյն Երմիայ եւ յիշատակ Մարկիանոսի»։ 14. Թղ. 325ա2. «Մարերի ԻԵ. եւ Յունիս որ աւուրս ունի է. Յունիս Ա. եւ Սիւան ժԲ. Տիւն է ժամք ԺԵ. եւ գիշերն Թ.. Վարք Մարութայի սքանչելագործ եպ. ին»։ 15. Թղ. 331բ1. «Մարգաց Ա. եւ Յունիս է. եւ Սիւան ԺԸ. Վկայաբ. սրբոյն եպ.ին Եղբիանոսի եւ աշակերտաց իւրոց»։ 16. Թղ. 357բ1. «Հրոտից Ա. եւ Յուլիս է. եւ Թամուզ ԺԸ. Վկայաբան. սրբոյն Աստիոսի եպ. ին Դորաքւոյ»։ 17. Թղ. 382բ1. «Հրոտից ԻԷ. եւ Աւգոստ. Բ. եւ Աւ ԺԴ. Վերադարձումն նշխարաց սրբոյն Ստեփանոսի Նախավկային» (կը մնայ