1065656առաջին մասին (թղ. 1-235)՝ ՉԾԱ1302, իսկ մնացած մասին՝ ՉԽ - 1291։
բոլորգիր, երկրորդ մասը՝ որ հնագոյն է, բոլորգիրը արագ գրելով շեղագրի տպաւորութիւն կը թողու։
Ա-Իx12 (Ա՝ 21 թղ., Թ, Ի՝ 5 թղ.). Ձեռագրիս երկրորդ մասը (թղ. 236-340)՝ Թերթք Ռ-Քx12 (Փ՝ 14 թղ., Ք՝ 7 թղ.)։
թուղթ։
գեղեցիկ խաչանիշ դրոշմով մութ շագանակագոյն կաշի, միջուկը հաստ տախտակ, դռնակով, ինկած են երեք փականքները. աստառը մութ կապոյտ լաթ։
բաւարար։ Անցեալին եղած են երկու տարբեր Ձեռագիրներ, որոնք կազմուած են միասին. առաջինը՝ թղ. 1-235, միասիւն, գրուած 1302ին, իսկ երկրորդը՝ թղ. 236-340, երկսիւն, գրուած է 1291ին։ Խոնաւութեան հետքեր կը տեսնուին վրան։
առաջին մասին՝ Յոհաննէս վարդապետ, երկրորդին՝ հաւանաբար գրիչը Յովհաննէս կրօնաւոր։ Յաջորդաբար Սիմոն վարդապետ «բանին սպասաւոր», որմէ ետք դարձեալ Սիմէօն Սասնեցի՝ 1842ին, Մշոյ Ս. Առաքելոց վանքէն։
սկիզբը միակ մագաղաթ մը, եռասիւն (մէկ սիւն լայնք՝ 6,5) քառակուսի փոքր երկաթագրով, որու բովանդակութիւնն է Յայսմաւուրք, Ս. Պօղոս առաքեալի մարտիրոսութիւնը։ Երկրորդ պահպանակը դարձեալ մէկ կտոր է, երկսիւն երկաթագիր գրութեամբ, որոնցմէ ամբողջ կը տեսնուի մէկ սիւնը, միւսը կիսով չափ կտրուած է. կը բովանդակէ Գիրք Ելից, ԺԹ, 5-9 եւ 11-13։
չունի։
երբեմն ամբողջ կարմիր երկաթագիր։
սակաւք, միագոյն եւ անպաճոյն։
չկան։
թղ. 236ա, փոքրիկ եւ գրեթէ աննշան։
թղ. 235բ, 283բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 234ա. «Փառք փառաց փրկողին տիեգերաց Քրիստոսի յուսոյն մերոյ, ընդ Հաւր իւրում բարերարի եւ սուրբ Հոգւոյն ճշմարտի յաւիտեանս. ամէն։ Յանկ ելեալ կատարեցաւ հոգելից մատեանս այս մեկնութիւն համարձակախաւս եւ աստուած(ա)բան մարգարէին Եսայեայ, ի խնդրոյ սրբասէր եւ կուսակրաւն վարդապետի, որոյ անուն Յովհաննէս ճանաչիւր, զոր ստացաւ զսայ յիշատակ բարի ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց, եւ ի լուսաւորութիւն մանկանց նորոյ Սիոնի, ի թուականին Հայոց ՉԾԱ (1302)։ «Արդ աղաչեմ զամենեսեան զընթերցողսըդ եւ զուսումնականքտ, որք աւգտիք ի սմանէ ուսմամբ կամ գաղափարաւ, յիշեսջիք յերկնաբացիկ յաղաւթս ձեր զՅոհաննէս վարդապետ եւ զծնողսն իւր. ամէն։ Ընդ նոսին եւ զփծուն գրիչ եւ զյոգնամեղ զՍտեփանոս եւ զծնողսն իմ զփոխեցեալն յաստեայց, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր։ Եւ խոշորութիւն գրոյս եւ պակասութիւնն մի՛ մեղադրէք, զի գիտողն ամենայնի գիտէ որ այտ էր իմ ջանս. եւ որ զմեզ յիշեն եւ նոքայ եղիցին անմոռաց յիշե(ա)լ ի տէր. եւ տէր Յիսուս ողորմեսցի ամենայն աշխատողաց։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից յամենայն բերանոց ա(..)ս սորա»։ «Այլ եւ զաստուածահաճոյ եւ զբարեմիտ զծերունի զհոգեւոր մայրն մեր զՏիկնաց, որ ետ գծագրեալ զմատեանս զայս, անվթար յիշատակ անձին իւրոյ. եւ ետ զսա յետնեալ եւ անպիտան ծառայիս ծառայիցն Աստուծոյ, Յոհանիսի սպասաւորի բանի։ Յիշեսջիք ի Տէր, զի գիրս եւ պարգեւս փոխարինաց ընդ տրից իւրոց առցէ յամէնառատ պարգեւատուէն, աստ զհարիւրաւորն եւ անդ զանսպառըն եւ զյաւիտենականն զփառսն ընդրելեաց իւրոց սրբոց, հանդերձ կենակցաւն իւրով փոխեցելովն ի Քրիստոս։ «Այլ եւ զհարազատ զաւակսն իւր տայցէ նմա տէր բազմաժամանակեա(յ) աւուրբք, տեսանելով զորդիս որդւոց իւրեանց, բարեպաշտութեամբ եւ ուղիղ քաղաքավարութեամբ տնաւրինել ի կեանս յայս, եւ զկնի ելիցս յաստեացս ի մշտընջենաւոր եւ յանվախճան կեանս սրբոցն վերադասիլ։ Եւ յիշողացդ եւ յիշելեացս ողորմութիւն արասցէ ամէնողորմածն Աստուած, որ է աւրհնեալ, բարեհամբաւեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ, այժմ եւ յաւիտեանս եւ յամենայն յաւիտենից ամէն. եղիցի, եղիցի»։ 2. Թղ. 48բ. «Աստուած ողորմի ստացողի սորա Յոհանէս վարդապետի եւ ծնողաց իւրոց. ամէն։ Եւ գծողի սորա Ստեփ(անոս) եւ ծնողաց նոր(ա)»։ 3. Թղ. 340բ. «Ի թվիս 2Խ (1291) գրեցաւ մեկնութիւն կաթուղիկէիս, ձեռամբ բազմամեղ եւ սուտանուն կրաւնաւորի Յոհանիսի աշակերտի բանի, ի մենաստանս որ կոչի Աղբերաց վանս եւ մականուն Գլաձոր, ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստեփաննոսի, ի վարժապետութիւնս գիտնական եւ արդիւնական մեծ հռետորիս յԵսաս, զոր շնորհեսցէ զսա մեզ տէր ընդ երկայն աւուրս։ «Արդ աղաչեմ զամենեսեան որք հանդիպիք այսմ մատենի, զթողութիւն խնդրել ի Տեառնէ իմոց յանցանաց եւ ծնողաց եւ վասն (..)աց մերոց եւ ընդ նմին իւրն լիցի թողութիւն։ Բայց սխալանաց գրիս աղաչեմ չլինել մեղադիր, այլ ուղղել բարեմտաբար, զի ոչ էի հմուտ գրչութեան արհեստից եւ ի կարեացըս հարկեցայ գրել զսա, կարողին յամենայնի փառք պատիւ գոհութիւն յաւիտեանս. Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 4. Թղ. 1ա. «Բաղձանք հոգեւորական սիրոյ գերազանց գոլով քան զամենայն էսս ցանկալիս, մինչ զի որոց առեալ ունիցին զնայ՝ մոռացաւնս ամենայն մարմնական իրաց առնելով, որում եւ ես կցորդեալ ըստ կարի ամենաթշուառս բազմավէրս ոգով տառապեալ Սիմէոն վարդապետ, ստացայ զլուսազարդ եւ զգեղեցկայեղց մատեանս արգասաւոր, սատարութեամբ հոգւոյն ասացեալ կայծակնամաքուրն Եսայեա(յ) լուսատու իմում խաւարեալ անձինս եւ առաջնորդ երկնաւոր ճանապարհին։ «Ով աստուածահաճոյ ներհունք ի վարժ մակացութեան կրթեալք, ընդ առաջին ստացողին Յոհաննէս վարդապետին եւ զիս զանարժանս զՍիմէոն սպասաւոր բանի եւ ըզծնաւղսն իմ, նաեւ զհարազատ եղբարսն իմ զՍտեփաննոս եւ զՅոհաննէս եւ զծնողսն իւրեանց, եւ զեղբայրն իմ զԹադէոս եւ զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ Աստուած ամենեցուն ողորմեսցի. 5. Թղ. 235բ. «Դարձեալ եւ զվերջին ստացօղս Սիմէօն Սասնեցի ըստացայ զայս գիրս եւ բազում օգուտս քաղեցի ի սմանէ. ՌՄՂԱ (1842), ի Մուշ, յԱռաքելոց վանս»։
մեր միաբանները գնած են Պոլսոյ մէջ՝ 70 դահեկանի, 1840ական թուականներուն։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 2ա. «Մեկնութիւն համառաւտ Եսայեայ մարգարէի, ի հոգեկիր մեկնողացն բանից Եփրեմի, Կիւրղի եւ Յովհաննու Ոսկեբերանի, կարգեալ եւ յաւրինեալ դիւրահաս ընթերցողաց Դաւթայ քահանայի, ի խնդրոյ ուսումնասէր մանկացն եկեղեցոյ. Աներեւոյթ է միշտ սրբոց մարգարէից բանք եւ լի ծածկեալ իմաստիւք, երկնէ զխորհրդոցըն Աստուծոյ զկանխութիւն, զի կատարումըն աւրինաց եւ մարգարէից Քրիստոս է եւ արժանի իսկ է զայսպիսի նուրբ տեսումն մտաց հայեցողութեան առաջի ունել, զի յայտ եկեսցեն տեսութեանն հաւաստիք եւ մերձ կացցէ աւգտակարան իմաստ, զի անկարաւտ փարթամութիւն իմաստից ստասԹղ. 4ա. «Լուր երկին եւ ունկն դիր երկիր զի տէր խաւսեցաւ. Բազում ցասմամբ լի է սկիզբն մարգարէութեանս, վասն որո(յ) թողեալ զմարդիկ յարարածս դարձուցանէ զբանն, յայտ արարեալ թէ քան զանզգայսն եւս անզգայագոյնք են բանականքն»։ - Վերջ թղ. 234ա. «Արդ այսոցիկ հոգեպատում կանխասացութեանց հետեւող եղեալ հարցն երանելեաց աստուածախաւս վարդապետացն եկեղեցւոյ մեծին Կիւրղի եւ Յոհաննու եւ սրբոյն Եփրեմի, ոյք ի նմին հոգւոյ մարգարէութեան շարժեալք, յիւրաքանչիւրսն ժամանակս (...), որով եւ վերջինս ես ի բնաւս սգեստաւորիլ խորհեցայ Դաւիթ ոմն փանաքիմաց աշակերտ ճշմարտութեան, եւ զայս ի հարկաւորելոյ եւ յորդորմանէ աստուածահաճոյ եւ ճշմարտապէս վարդապետին իմոյ Պետրոսի, եւ առի զբանս սրբոցս այսոցիկ մեկնողաց եւ համառաւտելով զուգեցի առ իրարս, կարճաբանութեամբն զմտացն ամբողջ պահելով զզաւրութիւն, եւ զոր այլ ուս տեք ուստեք գտի բանի զաւրութիւն, զոր մերով տկար բանիւ յարմարեցաք ի սոսին։ թէ զոր նախադասել իրաւացի է կամ զոր զկնի, զի դիւրընթերց եւ առձեռն պատրաստ գտցի ուսումնասէր մանկանց եկեղեցո(յ) սրբոյ։ Արդ, եղբարք եւ ծառայակիցք մեր ի սոյն պաշտաւն, աներկեւան սիրով ընկալարուք զմեր ջանասիրութիւն, եւ թողութիւն ի Տեառնէ խնդրեսջիք մերոց յանցանաց, եւ ոյք աւգտիք եւ շահիք ի սմանէ, բարի յիշատակի ի սուրբ յաղաւթս ձեր արժանի արարէք զանարժանութիւնս մեր, եւ Քրիստոս Աստուած մեր վայելել տացէ զսայ ամենեցուն հոգեւոր խրախճանութեամբ, ի փառք ամենազաւր տէրութեան իւրոյ յաւիտեանս յաւիտենից ամէն, ամէն եւ ամէն»։ 2. Թղ. 236ա. «Հաւաքումն մեկնութեան եւթանեցունց թղթոցն կաթուղիկէից. Նախադրութիւն թղթոյն Յակոբա(յ). Արդարն Յակոբ էր ըստ մարմնոյ եղբայր Տեառն մերոյ, գրէ զայս թուղթ առ նոսա»։ Թղ. 236ա. «Թուղթ Յակոբու. Յակոբոս Աստուծոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի ծառայ, երկոտասան ազգացդ որ ի սփիւռսդ էք, ողջոյն. Սովորութիւն է իւրաքանչիւր ումեք յառաքելոցն զանուանս թղթոյն գլուխըս կարգել»։ - Վերջ թղ. 253բ. «Իսկ յայսմ բանաւոր երկրի ոչ եթէ վարդապետաց է ամենայն այլ կէսն, մանաւանդ առաւելն աշակերտացն, մեր արկանելն զսերմունս եւ ձեր առնել զասացեալս եւ այսպէս կատարի գործըն։ Կատարումն թղթոյս Յակոբա(յ)»։ 3. Թղ. 253բ. «Նախադրութիւն առաջին թղթոյս Պետրոսի. Պետրոս ինքնին գրեաց զայս թուղթ առ որս ի սփիւռս հրեայք հաւատացեալք էին, խրատ վարդապետական, զի ոչ սակաւք էին ի հեբրայեցւոցն ցրուեալք յայնմ ժամանակի ի մէջ հեթանոսաց, յորոց բազումք հաւատացին»։ - Վերջ թղ. 272ա. «Տես թէ զիարդ յորժամ զբանս աղօթիցն աւարտէ, խառնէ ընդ նմին եւ զխաղաղութիւնն զոր ընգալան ի Քրիստոսէ, իբրեւ զկնիք արքունական ի կատարմանն արձանացուցեալ։ Կատ(արումն) առ(աջին) թղթ(ոյն) Պետ(րոսի)»։ 4. Թղ. 272բ. «Նախադրութիւն Պետրոսի երկրորդ թխթոյն. Գրէ դարձեալ եւ նոյն ինքըն Պետրոս եւ զայս թուղթս, առաքէ վերըստին առ հաւատացեալսն, զորս յիշատակեաց անուամբ յառաջին թղթին»։ - Վերջ թղ. 281ա. «Եւ ի դատողութեան նստի յաթոռ, որ այժմ յողորմութեան եւ ի ժխտողացն ոչ զամպսն արգելու այլ ի հուրն յաւիտենից արկելանէ, յորմէ ելցուք մեք փրկեալք Քրիստոսիւ Յիսուսիւ, որում փառք յաւիտեանս»։ 5. Թղ. 281ա. «Նախադրութիւն առաջին թղթոյն Յովհաննու. Յովհաննէս որ զաւետարանն գրեաց, նոյն առաքէ թուղթ առ հաւատացեալսն Տեառն, յիշատակ աւանդեցելո(յ) ի նոսա կանխաւ քարոզութեանն»։ Վերջ թղ. 326բ. «Ապա թէ ոչ ժողովուրդ եկեղեցւոյն յորոց դէմս կարգեցաւ բանքս հեռի գտանէին ի կռապաշտութենէ, թէպէտեւ առ նոսա սոյնս պարագրի։ Աւարտեցաւ առաջին թուղթ Յոհաննու»։ 6. Թղ. 326բ. «Նախադրութիւն Յոհաննու երկրորդ թղթոյն. Զառաջնում թղթոյն զաւրութիւն եւ զմիտս ունի եւ այս թուղթ համառօտ եւ կարճ բանիւ»։ - Վերջ թղ. 329բ. «Զեկեղեցին Եփեսոսի քոյր սոցա անւանէ, յաղագս ընդրելակից հարազատութեանն կըցորդութեան, քանզի անտի թւի զթուզթս գրեալ, զոր եւ աղաւթիւք կնքէ միշտ զշնորհսըն Աստուծոյ յօգնութիւն նոցա մատակարարեալ։ Կատարումն ի տէր երկրորդ թղթոյն Յոհ(աննու)»։ 7. Թղ. 329բ. «Նախադրութիւն երրորդ թղթոյն Յոհ(աննու). Գրէ նոյն երանելիս զայս երրորդ թուղթ, սակայն Գաիոսի գրէ, որում եւ վկա(յ)է եւ գովութեանց առնէ արժանի վասն աւտարսիրութեանն»։ - Վերջ թղ. 331բ. «Զի մի՛ վայրապար վարկցեն զգութ հաւրս որդեակքն սիրեցեալք, զամենեսեան անւամբ նշանակեալ աւանդեա՛ նոցա զողջոյնս»։ 8. Թղ. 331բ. «Նախադրութիւն թղթոյն Յուդայի. Զթուղթս զայս գրէ նորոգ հաւատացելոցն այսու պատճառանաւք, քանզի ձեւացեալ չարին մշակք ի կերպարանս բարեպաշտիցն եկին առ նա եւ առանց պա(տ)ժոց ուսուցանէին զմեղս»։ - Վերջ թղ. 340բ. «Եւ այնմ որ կարողն է պահել զձեզ անարատ եւ անբիծս հաստատեալ առաջի իւրոյ փառացն աներկեւան ցնծութեամբ, միոյն Աստուծոյ փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի տեառն մերո(յ), փառք, մեծութիւն, զաւրութիւն եւ իշխանութիւն, յառաջ քան զամենայն յաւիտեանս եւ այժմ եւ յամենայն յաւիտեանս ամէն»։