1603248ԺԲ դար նշանակեցինք, հետեւելով Հ. Մկրտիչ Աւգերեանի ցուցմունքներուն, որ Մայր ցուցակին մէջ կը գրէ. «Երեւի հնագիր յոյժ, առ ժամանակօք թարգմանչին կամ փոքր մի զկնի ի նոյն դարս գրեալ, ի խնդրոյ Օշնի Սեւաստոսի. զի յետ յիշատակարանի Վկայասիրի եւ բանից ինչ՝ որ մակագրի «Աղերս մաղթողի», յորում թուի խօսել Մատթէոս քահանայն առ Վկայասէր, յարի. «Ընդ աստուածահաճոյ վկայասիրի եւ ընդ սրբոյ դիտապետի աթոռակալի սուրբ Լուսաւորչին, արժանի եղիցի բարւոք յիշատակի, մեծապատիւ Սեւաստաւսն եւ քրիստոսասէր պատրոնս Աւշին, հանդերձ սրբասէր եւ ճգնազգեաց զուգակցաւն իւրով եւ աստուածապահ պատանեկաւքն եւ բարեզարմ հարազատաւքն (...) եւ զանարհեստ գրիչս աղաչեմ յիշել ի Տէր». սմին նման գրի եւ յաւարտ ներբողինի Պրոկղի։ Արդ, Օշին Սեւաստոս երեւելի՝ էր յաւուրս Գրիգորի Վկայասիրի. գոյ եւ միւս Օշին՝ հայրն Ներսիսի Լամբրոնացւոյ, բայց բանք գրչին առաւելապէս զառաջինն յայտ առնեն, մանաւանդ զի Յիշատակարան գրչին, որ յերկուս տեղիս, երեւի պատշանել նմին իսկ Մատթէոս քահանայի, աշակերտի Վկայասիրի»։
բոլորգիր հին, խառն երկաթագրով։
19, այսինքն՝ Գ-Յx8. զանազան տեղեր (ընդմէջ 10-11, 22-3, 276-7) թուղթ ինկած ըլլալով՝ թերերը վերածուած են (Գ, 6՝ 5 թղ., Դ՝ 6 թղ., Մ՝ 7 թղ.)։
թուղթ տոկուն եւ թուխ։
արդի, ստուարաթուղթ կիսակաշի, որ ստացած է իՍ. Ղազար։
բաւարար, ամբացած՝ յետ նորոգութեան. թերի է սկիզբն ու վերջաւորութիւնը, միջանկեալ եւս կը պակսին թուղթեր. ամբողջութեան մէջ ներկայանալի եւ ընտիր է Ձեռագիրս։
Էջ 240, 251, կարմիր հանգուցագիր, պարզ եւ հնաբոյր։ - ԿԻՍԱԽՈ ՐԱՆՔ Է, 240 եւ 251, բարակ զարդի ձեւով, միագոյն եւ ընտիր։
բնագրին թանաքով։
չունի։
սակաւք, որոնք մութ կարմիր թանաքով են։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 237. «Յամի հազարերորդի հարիւրորդի երկրորդի (1102) Աստուծոյ մերոյ եւ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի գալստեանն, եւ ի հինգհարիւրորդի յիսներորդի (1101) մերում թուականութեանս, եւ յեւթն եւ ի տասներորդ ամի թագաւորութեանն Կոմինոսի Ալեքսի բռնակալի, ես Գրիգորիս որդի Գրիգորի Մագիստրոսի հայկազնւոյ, ըստ աշխարհի Պարթեւ, ըստ ժառանգութեան Պալհաւիկ, ըստ ցեղ ընտիր լինելոյ յազգէ Արշակունի, որ եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ կոչեցայ ի դիտապետութիւն ազքանազեանս, ի բնիկ աթոռ հայրապետութեան նախնեացն (բառ մը ջնջըւած) իմոց, եւ բազում նեղութիւն կրեալ մեր յայլասեռ ազգաց հեթանոսաց եւ յե(ր)կաբընակաց։ Եւ ապա ի յառաջ ասացեալ ամսդ հասաք ի սուրբ լեառնն զոր Սեաւն կոչեն, ի մեր սեփական պարգեւական եկեղեցիքն յուխտն սուրբ, զոր ըստ ասորի բարբառոյ Պառլահոյ կոչի, որ թարգմանի Դրախտ Աստուծոյ. եւ անդ յերեսուն եւ ի վեց ամի մերոյ աթոռակալութեանս թարգմանեցի զվարս ճգնութեան մեծ եւ սքանչելի առնն Աստուծոյ Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանդինուպաւլսի հայրապետի, ի ձեռն առն մի որում անուն էր Թէոփիստէ, ազգաւ յոյն։ Եւ ապա ետու վերըստին արծարծել զսա ի տարաբան եւ ի յաւտարաձայն բայից եւ բառից առաջին թարգմանութեանն, ըստ քերդողացն իմաստից, միաշար տողելով ի ձեռն Մատթէոսի քահանայի, որ սնեալ եւ վարժեալ էր ընդ մերով «Արդ, որք մտաւորաբար ընթեռնոյք ըզվարս սրբոյն եւ կամ ընդաւրինակէք գրչութեամբ, աղաւթից մասին արժանաւորեցէք զառհասարակ աշխատողքս, որպէս զի աղաւթիւք սրբոյ հայրապետին ընկալցուք մասն ի յարութեան նորին։ Արդ, աղաչեմ զաւրինակագիծ գծողսդ, այլ եւ հրաման պատուիրանի աւանդեմ, մի՛ ոք իշխեսցէ հատանել զյիշատակարան աշխատողացս, զի մի՛ եւ ինքն ջնջեսցի ի դպրութենէ կենաց»։ 2. Էջ 239. «Աղերս մաղթողի. Ըստ կարի մերում կրսերութեանս յանգ հանի, զոր հրամայեցեր մեզ, ով դիտապետ սուրբ, վասն զի զո՛ր արդեաւք ունէի զաւրութիւն բաւել առ այսպիսի գործ, եթէ ոչ շնորհքն Աստուծոյ ներգործէր ինձ, ի ձեռն սուրբ աղաւթից քոց, որպէս խնդրեցի։ Արդ, այսուհետեւ ընկա՛լ բարեմտութեամբ զիջանելով ըստ իս չմեղադրեալ իմոյ յանդգնութեանս։ Եւ եթէ սխալեալ ինչ իցեմ, ըստ մեծի իմաստութեանդ քո ուղղեա։ Բայց եւ զայս աղաչեմ զքեզ, հայր սուրբ եւ վարդապետ եւ տէր, զի թէպէտեւ առատ են յամենայնի պարգեւք քո, սակայն զվարձս վաստակոց իմոց աղաւթիւք հատո՛, զի թերեւս արժանաւորեցայց ողորմութիւն գտանել յահեղ աւուրն համառաւտի, զի մի՛ դատապարտեալ ի խղճէ մտաց իմոց, ամաւթալից եւ առանց պատասխանւոյ կայցեմ առաջի արդար դատաւորին, վասն զի ոչինչ ունիմ թոշակ այնմ ճանապարհի, բայց եթէ զսատարութիւնս զայս մատուցանեմ աղերս մաղթանաց։ «Ընդ աստուածահաճոյ վկայասիրի եւ ընդ սրբոյ դիտապետի աթոռակալի սուրբ Լուսաւորչին, արժանի եղիցի բարւոք յիշատակի, մեծապատիւ Սեւաստաւսն եւ քրիստոսասէր պատրոնս Աւշին, հանդերձ սրբասէր եւ ճգնազգեաց զուգակցաւն իւրով եւ աստուածապահ պատանեկաւքն եւ բարեզարմ հարազատաւքն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք եւ պատիւ յանզրաւ յաւիտեանս. ամէն։ «Եւ զանարհեստ գրիչս աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ հանուրց յոյսն Քրիստոս ամենեցուն ողորմեսցի. ամէն»։ Այս երկու յիշատակարանները հմմտ. Ա. Մաթեւոսեան, Հայ ձեռագրերի յիշատակարաններ, Ե-ԺԲ դդ., Երեւան, 1988, էջ 1353. Էջ 250. «Քրիստոս Աստուած, ի քո մեծի եւ յահաւոր գալստեանդ, դասաւորեա՛ զսուրբ եպիսկոպոսապետն, զթարգմանաւղ ճառիցս ընդ երանեալ հայրապետին Յովհան(ն)ու։ Ընդ նոսին եւ զմեծանուն արքայապատիւ Սեւաստաւսն Աւշին, հանդերձ կենա(կ)ցաւն իւրով սրբասիրի եւ բարեզարդ զաւակաւքն եւ քրիստոսասէր հարազատաւքն. «Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, եւ զանվարժ աշխատողս արժանաւորեա՛ ողորմութեան, քաւութեան եւ թողութեան մեղաց, եւ քեզ փառք յանվախճան յաւիտեանս»։
«Եբեր Վ. Հ. Մկրտիչ Վրդ.ն մեր Անանեան, յամին 1759, Յունուարի 30»։ Մատեանս կը բովանդակէ Պատմութիւն Յովհաննու Ոսկեբերանին, Գրիգորի Աստուածաբանին, եւ Պրոկղի Ներբող Յովհաննու Ոսկեբերանի, հետեւեալ կարգով. 1. Էջ 1. «(Պատմութիւն Յովհաննու Ոսկեբերանին, թարգմանեալ ի յունէ ի ձեռն Գրիգորի Վկայասիրի. Ամենեքեան որք ի հնումն գրողք եղեն պատմութեանց...)։ Ձեռագրի այլ օրինակներու մէջ այս Պատմութիւնը բաժնուած է Ա-Կ Գլուխներու, որու հետեւողութեամբ է նաեւ 1751ի Վենետիկ տպագրուած օրինակը։ Մեր երկաթագիր օրինակը չունի Գլուխներու բաժանում, եւ առաջին թուղթերը կորսուած ըլլալով՝ Ձեռագիրս կը սկսի հետեւեալ կերպով. «... եւ յիշեա զասացեալսն ի Տեառնէ. Մի՛ երկնչիր հաւտ փոքրիկ, զի հաճեցաւ Հայր իմ տալ ձեզ զարքայութիւնն երկնից, եւ դու իսկ մի՛ երկնչիցիս, զի հաճեցաւ Քրիստոս Աստուած մեր լուսաւորել ի ձեռն քո զանձինս բազմաց...», որ կը համապատասխանէ Գլ. Է.ի։ - Վերջ էջ 237. «Բա(յ)ց մեզ պարտ եւ պատշաճ է այսուհետեւ կնքել զպատմութիւնս մեր աղաւթիւք սրբոյն, ի նոյն ինքն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, ընդ որում հաւր միանգամայն եւ Հոգւոյն սրբոյ վայելեն փառք իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յ(աւիտենից)»։ 2. Էջ 240. «Երանելոյն Պրոկղի Կոստանդինուպաւլսի եպիսկոպոսապետի, ներբողեան ի սուրբն Յոհան Ոսկեբերան, ի տիեզերական վարդապետն եւ լուսաւորիչն ամենայն եկեղեցւոյ Քրիստոսի. Ջոր աւրինակ արք ոսկեսէրք զծածկեալ գանձ ի տեղւոջ ուրեք գուշակեալ, բազում տենչանաւք գործի ի ձեռն առեալ անձամբ անձին աշխատին, բրեն եւ անվեհերս խոնարհին, իջանեն ի խորսն, յաղագս փութոյ ցանկութեանն գանձուցն հարստութեան...»։ - Վերջ էջ 250. «եւ այսպէս միշտ յարազուարճ բերկրանաւք ընդ երանեալ Ոսկեբերան վարդապետին մերոյ եւ ընդ ամենայն սուրբս, փառաւորեսցուք ըզնոյն ինքն զՏէր մեր Յիսուս Քրիստոս, հանդերձ Հարբ եւ ամենասուրբ Հոգւովն, յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 3. Էջ 251. «Պատմութիւն վարուց սուրբ հաւրն մերոյ Գրիգորի Աստուածաբանի Նազիազու եպիսկոպոսի, զոր թարգմանեաց ի յունականէն ի մերս, սրբազան կաթողիկոսն հայոց մեծաց Գրիգորիս Վկայասէր. Այսաւր հրաւիրեաց զմեզ, ով արք եղբարք, մեծն Գրիգորիս աստուածաբանութեամբ ճոխացեալն ի հոգեւորական խրատութիւնս իւրոյ ճգնաւորական բարեպաշտութեան իմաստիցն հանդէս...»։ - Վերջ էջ 286. «եւս առաւել վարդապետաց, որպէս եւ նոյն ինքն հասարակաց վարդապետն մեր Յիսուս Քրիստոս, եցոյց եւ ուսոյց, զի ի ժամանակս համարձակութեանն ուղղա» կը մնայ անաւարտ։