609

ՃԱՇՈՑ ԺԴ

ՊՂ = 1441 - ՊՂ = 1441

ID

Number

609

Old record number

813

Title

ՃԱՇՈՑ ԺԴ

Start date

ՊՂ = 1441

End date

ՊՂ = 1441

Date details

ՊՂ = 1441։

Copy place

Խլաթ։

Reference

Type

Number of pages

498

Dimension

18,5x27,8 (17,527,8)

Layout

երկսիւն, իւրաքանչիւրը 6,5x 22։

Writing details

բոլորգիր։

Codicology

42, որոնցմէ առաջինը ունի 9 թղ., գ, ժթ, իը՝ 11 թղ., մնացածները իւրաքանչիւրը 12 թղ.։

Principal subject

Subject details

թուղթ։

Number of lines

33։

Binding

փայտեայ կաշեպատ, սեւ, կռնակի մասը ստորեւ ճաթած է, ունի գոցելու կաշի, երեք ականջները ինկած են, կողքերը ներքին կողմէն ծածկուած են կապոյտ հասարակ լաթով մը։

State of preservation

բաւական լաւ պահուած է, մաշած են վերջին թուղթերը. մէկական թուղթ ինկած է ընդ մէջ թղ. 214-5, 330-1, 497-8։

Copyist

Յովհաննէս քահանայ։

Owner

Կարապետ կրօնաւոր։

Commanditaire

Illuminator

անյայտ, հաւանաբար գրիչը։

Binder

առաջինն անյայտ, ապա Փիլիպպոս Ունո՞ւն, Շիկր գիւղէն։

Parchment flyleaf

չկան։

Lettrines

գրեթէ ամէն կանոնի առաջին ընթերցուածի առաջին գիրը, մեծ մասամբ թռչնագիր կամ կենդանակերպ են։ - ՍԿԶԲՆԱԳԻՐՔ կարմիր են։

Initials

Marginal illuminations

հազուագիւտ են։

Images

չկան։

Canon tables 1

թղ. 3ա, 290ա, շատ նուրբ եւ յաջող, միագոյն են։

Canon tables 2

թղ. 68բ1, 174ա1։

Title text

կարմիր են։

Blank pages

թղ. 2բ, 214ա2, 214բ, 289բ։

Colophon

1. Թղ. 498ա2. «Փառք...։ Աստուած բանն գործակից Հօր եւ Հոգւոյն, յորժամ առաքեաց զմշակքն քաջ հերկել զերկիր բանաւոր եւ խլել զփուշն կռապաշտութեան եւ սերմանել զբանն կենաց, վիճակեցին զտիեզերս ամենայն եւ ելին քարոզել ընդ ամենայն աշխարհ, եւ ծանուցին ամենեցուն զսուրբ Երրորդութիւնն եւ զմիաստուածութիւնն։ Հաստատեցին երկնանման եկեղեցիք եւ մկրտեցին զնորահաւատսն յանուն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ։ Յետ նոցա ելին հրաշազարդ հայրապետքն եւ զորոմն զոր հերձւածողքն սերմանեցին արտաքսեցին յեկեղեցւոյ եւ զհաւատս ճշմարիտս հաստատեցին եւ սահմանեցին յեկեղեցիք գիրք աստուածաշունչք, մարգարէականք եւ առաքելականք եւ աւետարանականք, զոր անւանի տարեգիրք բովանդակ։ Այլ եւ ունի յինքեան զկարդագրութիւն պահոց քառաս նորդացն զոր սուրբն Յակոբ տեառն եղբայրն կարգեաց եւ սուրբն Կիւրեղ հայրապետն Երուսաղէմի։ Այլ եւ Գործք առաքելոցն հանդերձ եւթն թղթովքն կաթողիկեայց եւ աւետարանաւն Յովհաննու, եւ զբովանդակ չորեքտասան թուղթսն Պօղոսի, եւ զաստուածաբան մարգարէին Եսայեայ, զոր միաշար յօրինեալ կայ միով նշանաւ. սկսեալ յաւր ծննդեանն Քրիստոսի անմոլար գնացիւք բոլոր տարւոյն, մինչեւ գայ հասանէ ի նոյն աւր ծննդեան փրկչին, զի հեշտութեամբ եւ դիւրաւ տաւնեն մանկունք եկե«Հոր տեսեալ զայսպիսի գանձս աստուածային եւ զբանալիս դրանն արքայութեան աստուածասէր եւ հաւատարիմ, բազմահանճար եւ իմաստուն Կարապետ կրաւնաւորն, եւ ետ երգել զսա ջերմեռանդն սըրտիւ եւ ըղձալի փափագմամբ, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց Յակոբին եւ Գոհարին, եւ եղբարցն Ստեփանոսին, Կարապետին եւ Պաւղոսին եւ եղբաւրորդւոյն Ֆառուխշին։ Եւ ինձ մեղապարտ գծողի Յովանէս սուտանուն քահանայի, եւ ծնողաց իմոց Կարապետ քահանային եւ Թաղամելիքին, եւ եղբարց իմոց Աստուածատուր քահանային եւ փոխեցելոյն ի Քրիստոս Խաչատրուն եւ Վարդանիսին. ամէն։ «Արդ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք յերկնագնաց յաղօթս ձեր զյառաջ յիշեցեալն զԿարապետ կրաւնաւորն եւ զծնօղսն իւր զՅակոբն եւ զԳոհարն, եւ զեղբայրն իւր զՍտեփանսն, զԿարապետն եւ զՊօղոսն եւ զամենայն ազգականքն իւր. ամէն՝ «Արդ գրեցաւ սա ի թուականիս մերոյ ՊՂ ( = 1441), ի Խլաթ քաղաքի, ընդ հովանեաւ սրբոցն ժԱ. խորանին եւ սուրբ Գէորգ զօրավարին եւ սուրբ Վարդանին եւ սուրբ Աստուածածնին։ Արդ աղաչեմ զձեզ որք հանդերձ սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զԿարապետ կրաւնաւորն, որ մեծ փափագմամբ ետ գրել զսա ի յիշատակ իւր եւ ծնողաց եւ ամենայն արեան մերձաւորաց»։ 2. Թղ. 498ա1. «Զվերջին կազմող սուրբ գրոցս զՊետրոս եւ զծնողն իւր Վարոց, զՄելքէսէթ, եւ զիւր ծնաւղն զՂուլի ջան, զՎարդիկ, եւ զիւր եղբարքն զՄուրատ եւ զԵղիէն, եւ զիւրեանց ծնաւղքն զՅովաննէս եւ Շամամ եւ զՇաղգուլն եւ զիւր կողայկից իւր զՎարոցն, զտէր Գրիգորն, եւ զորդին իւր զԿարայպետ, եւ զեղբայրն իւր զտէր Թումէն, եւ զդեռայբուս նորայ փթիթորդին իւր Խլղաթն. ամէն։ «Զոր տեսեալ զսուրբ գիրքս ի յատեան հնացեալ էր զոր վերստին նորոգել տըւին հոգւոց իւրեանց եւ ծնաւղաց իւրեանց «Ես սուտանուն Փիլիպ(պ)ոս, որ մականուն Ունուն կոչի, կազմեցի զսուրբ գիրքս ի գիւղն որ կոչի Շիկր, ի դուռն սուրբ (բառ մը ջնջուած) զօրավարին։ Ով ոք հեռայցուցանէ ի դրանէն սուրբ (բառ մը անընթեռնըլի) յգ. ( = յերիս) սուրբ ժողովուն նղովեալ եղիցի. ամէն»

Informations

1836ին Յովեաննէս Մերտինցի Կենտուրեան գնած է միարանութեանս ծախքով ու դրկած Ս. Ղազար։ Մատեանս է Ճաշոց, որու կարգը եւ ընթերցուածները նման են Ը. Ճաշոցի. կը նշանակենք գլխաւոր բաժանումները եւ տարբերակները. 1. Թղ. 1ա1. «ՅԱպրիլի վեցն տաւն է Աւետեաց սուրբ Աստուածածնի» (հմմտ. Ե. Ճշց. § 7)։ 2. Թղ. 3ա. «Մեծի եւ հրաշափառ ճրագալուցին (Յայտնութեան)»։ «Եւ հովիւքն էին» աւետարանէն վերջ ունի. «Եւ պար առեալ ասեն զշարականս խորհրդաւոր ի պատիւ աւուրս պատշաճաւոր. Պատրաստ լեր դու Բեդղահէմ որ գեաւղ նախ էիր» եւ այլն։ Շարականս ունի 12 տուն Գրիգոր Անաւարզեցիի յօրինած ամբողջ կանոնի մը Օրհնութիւնն է լոկ։ 3. Թղ. 30բ2. «Փետըրւարի ԺԴ. Տաւն է գալստեան Տեառն»։ Տեառնընդառաջին կը յաջորդեն սուրբերու տօները՝ իրենց ընթերցուածներով, միջանկեալ կիրակի, Դշ. եւ Ուրբ. օրերու կանոններով։ Սուրբերու տօներու կարգը երբեմն կը տարբերի Ը. Ճաչոցի ունեցած կար4. Թղ. 68բ1. «Բուն բարեկենդանի. (Կանոնք քառասնորդաց)»։ 5. Թղ. 142ա1. «Արմաւենեաց (Ծաղկազարդին)»։ Հմմտ. Ը. Ճշց. § 40. երեկոյեան կարգին մէջ ունի եզական բացատրութիւն մը. «Զկնի Համբարձոյն աղաւթք. Հայր գթած. Դնեն զդուռն եկեղեցւոյն եւ ասեն սաղմոս. Խոստովան եղերուք, մինչեւ յայն որ ասէ. Բացէք ինձ զդրունս. Եւ մտեալ ի ներքս ելանեն ի բեմբն. Աւետ. Յովհ. Ի վաղիւ անդր ժողովուրդ»։ 6. Թղ. 145բ2. «Երկուշաբաթի (մեծի)»։ Ամբողջ աւագ շաբաթը հմմտ. Ը. Ճշց. §§ 41-50։ Աւագ Եշ. առաւօտեան կանոնին կը յաջորդէ «Քարոզ պատուիրանին, Աւրհնութիւն ժողովրդեան». իսկ ճաշու կանոնէն վերջ «Կանոն ոտնլուայի»։ Աւագ Ուրբ. գիշերային ժամէն վերջ չունի խաչի երկրպագութեան վերաբերեալ խորագիրը։ Աւագ Շբ. ունի «Կանոն տէրունական աւրենելոյ»։ 7. Թղ. 215ա1. (Կենսաբեր սուրի ԶատԹուղթ մը ինկած ըլլալով կը պակսի Զատիկի առաւօտեան կանոնը. կը սկսի ճաշու ընթերցուածով։ Յինանց կանոնները կը համաձայնին Ը. ճաշոցին. հմմտ. §§ 52-64։ Յինանց երկրորդ չորեքշաբթին չէ նշանակուած իբր տօն Աւետման. որով նոյն օրը ունի միայն յինանց յատուկ ճաշու ընթերցուածները։ Աւետման տօնը օրինակուած է առանձին, տե՛ս վերեւ § 1։ 8. Թղ. 257ա1. «Հինգերորդ կիրակին Երեւման խաչին. Մայիսի ա.» (հմմտ. Ը. Ճշց. § 62)։ 9. Թղ. 264բ2. «Մեծի Համբարձման Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի»։ 10. Թղ. 278բ2. «Եաւթներորդ կիրակէն Ծաղկազարդ»։ 11. Թղ. 290ա. «Մեծի եւ հրաշափառ գալստեան Հոգւոյն սրբոյ, երանեյւոյն Ներսէսի հայոց կաթուղիկոսի ներբողեան ասացեալ չքնաղ եւ զարմանալի. Ստիպիմ ի սիրոյ սրտի»։ 12. Թղ. 299բ1. «Մեծի Պենդեկոստէին»։ Հմմտ. Ը. Ճշց. §§ 66-71. ամբողջութեամբ կը պակսի եօթներորդ եւ ութերորդ օրուան կանոնները։ Վեցերորդ օրուան կը յաջորդէ «Շաբաթ աւր Երեմիայ մարգարէին» (հմմտ. Ա. Ճշց. § 56)։ 13. Թղ. 312բ2. «Կիրակի Եղիա, մարգարէի. Սղ. Կց. Չայնիւ իմով։ Ընթ. Դ. թագ. Եւ եղեւ իբրեւ ժամ եհաս... զամենայն ինչ զոր արար Եղիայ։ Յաղագս ծննդեան Եղիայի. Եղիայ էր Թեզբացի... հրով եւ սրով։ Յակոբ. թղ. Խոստովան լերուք...» (մնացածը հմմտ. Ը. Ճշց. § 75)։ 14. Թղ. 314ա2. «Բշ. Հոռի Զ. Սրբոց Հռիփսիմեանցն»։ Հռիփսիմեանց տօնէն մինչեւ վարդավառ՝ սուրբերու տօները կը համապատասխանեն Ը. ճաշոցի, սակայն ընթերցուածները կը հետեւին ժ. ճաշոցի աւանդութեան։ 15. Թղ. 346բ1. «Մեծի Վարդավառին»։ Հմմտ. Ը. Ճշց. § 104. չունի Բ. եւ Գ. օրերու կանոնները. Ա. օրուան Բարսղի աղօթքին կը յաջորդէ. «Բշ. Տրէ Լ. Աբրահամու եւ Խորենայ», ապա «Գշ. Դաղոց Բ. Սրբոյն Յիզտրուղտայի»։ Յաջորդաբար հմմտ. Ը. ճաշոց։ Սուրբերու տօներուն առջեւ նշանակուած են ընդհանրապէս ամիսները եւ թուականները, որոնք հետաքրքրական են ճաշոցի յեղաշրջումի պատմութեան 16. Թղ. 390բ1. «Մեծի ննջման ամենաւրհնեալ Աստուածածնի» (Ա-Գ օր)։ 17. Թղ. 413ա1. «Մեծի եւ հրաշափառ սուրբ նշանի, երանելի Ձաքարիայի հայոց կաթողիկոսի»։ Հմմտ. Ը. Ճշց. §§ 166-167, թէեւ խորագիրին մէջ նշած է Ջաքարիայ կաթողիկոս, սակայն չէ օրինակուած ճառը, այլ կը սկսի առաւօտեան կանոնը։ 18. Թղ. 421ա2. «Բշ. Սեկտ. Ժգ. Մամասայ (եւ Փիլիկտիմոնի եւ Սիմէոնի սիւնակեցւոյ)»։ Կը յաջորդեն սուրբերու կանոնները Ը. ճաշոցի համաձայն։ 19. Թղ. 425բ1. «Երկրորդ կիրակին (զկնի խաչին) Վարագայ սուրբ խաչին»։ 20. Թղ. 436բ1. «Հինգերորդ կիրակէին. Գիւտ սուրբ խաչին հանդիպի ի չորս կիրակին»։ Ձեռագիրը կ'աւարտի թղ. 498ա1, Ը. ճաշոցի նման (§ 264) Բարսղի կանոնով, սակայն թուղթ մը ինկած ըլլալով՝ մնացած է միայն աւետարանին վերջին հատուածը։

Content