1003

ԿԱՆՈՆԱԳԻՐՔ ԺԱ

ԺԵ դար - ԺԵ դար

ID

Number

1003

Old record number

1235

Title

ԿԱՆՈՆԱԳԻՐՔ ԺԱ

Start date

ԺԵ դար

End date

ԺԵ դար

Date details

դատելով արտաքին պարագաներէն՝ ԺԵ դար։

Copy place

Reference

Type

Number of pages

239

Dimension

13x18,5

Layout

միասիւն (9,5x14)։

Writing details

նոտր հին։

Codicology

Ա-ԺԸx12 (Ա՝ 31 թղ., Բ, Գ՝ 10 թղ., Ե՝ 14 թղ., ԺԲ, ԺԳ՝ 11 թղ., ԺԵ՝ 16 թղ.), յաւելեալ ունի 2 թղ.։

Principal subject

Subject details

թուղթ բամպակեայ դեղնորակ։

Number of lines

24։

Binding

ստացած է ի Ս. Ղազար, կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, կռնակի կողմը մասամբ ցեցակեր։

State of preservation

բաւական չարչարուած. սկիզբը եւ վերջաւորութեան կը պակսին թուղթեր. չափազանց գործածութենէ մաշած են արտաքին լուսանցնքները։

Copyist

անյայտ։

Owner

Յովանէս վարդապետ «աշակերտ մեծի Գրիգոր վարդապետին»։

Commanditaire

Illuminator

եւ այլ տեղեկութիւններ կը պակսին։

Binder

Parchment flyleaf

չունի։

Lettrines

կարմիր երկաթագիր։

Initials

կարմիր։

Marginal illuminations

չունի։

Images

Canon tables 1

չունի։

Canon tables 2

թղ. 24ա, 163ա։

Title text

Blank pages

չկան։

Colophon

բնագրին գրչութեամբ. Թղ. 175բ. «Ս(տ)ացողք կանոնական դատաստանացս, զեղկելին հոգով եւ մարմնով զՅովանէս վարդապետն, զաշակերտ մեծի Գրիգոր վարդապետին, յիշել ի մաքրափայլ աղօթս ձեր, ով դասք լուսերամիցդ, եւ գըրոյս, որ ոչ ունի զտիպ, անմեղադիր լիք, քանզի նօտար է, զի վասն աղքատութեան եւ ժամանակիս կարճութեան չկարացաք ձեռաց գիր գրել։ Յիշեայ զիս զմեղաւորս ի քո սուրբ աղաւթըդ, միթէ լսէ Աստուած քո սուրբ բերանոյդ եւ զիս անտես չառնէ իւր ահեղ ատենին»։

Informations

Ալաշկերտի Գարսան գիւղէն՝ Տէր Յովհաննէս Բրնձիկի որդի՝ նուիրած է Ձեռագիրս Հ. Պօղոս Վրդ. Մէհէրեանի, 27 Մարտ 1775ին. յաջորդաբար Պոլսոյ ճամբով հասած է Վենետիկ։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. Նախերգանք քարոզից. «... առաքեա՛ զհոգիտ երկնաւոր եւ զօրացո՛ զլեգու իմ տարբաւոր, գիտեմ գի կարող ես տէր եւ յամենայնի հնարաւոր, ամէնառատ եւ ամենապարգեւ...»։ - Վերջ թղ. 3բ. «Լսել զլուրն երանաւէտ բարբառոյն որ ասէ, Եկայք աւրհնեալք հօր իմոյ ժառանգեցէք զկեանսըն յաւիտենականս, եւ ընդ բարեպաշտ եւ ուղ(ղ)ափառ հաւատացելոցն դասակցեսցէ եւ պսակեսցէ անթառամ պսակաւն եւ մըշտազուարճ բերկրանաւք անզրաւ ուրախութեամբ. ամէն»։ Աղօթքի ձեւով քարոզի հատուած մըն է, որու սկիզբը թերի է՝ Ձեռագրէս թուղթ կորած ըլլալուն համար։ 2. Թղ. 9ա. Քարոզ աւաղական. «... Մի խաբիք եղբարք, ահա ժամանակ ընդունելի, ահա օր փրկութեան, մի՛ ոք տացէ պատճառս խաբէութեան յանցաւոր կենցաղաւքս եւ զըրկեսցի յաւիտենական կենացն. եւ մեղաւոր հոգիքն զարհուրեալ դողան եւ ասեն...»։ Վերջ թղ. 10բ. «Վայ է ստախօսացն եւ սուտ վկայիցն, զի ընդ հօրն իւրեանց սատանայի դատապարտեսցին». սկիզբը թերի՝ թուղթի անկումով։ 3. Թղ. 11ա. «Նորին դարձեալ վասն ապաշխարութեան ի բանն. Ապաշխարեցէք զի մերձեալ է արքայութիւն Աստուծոյ. Վարդապետք ասեն թէ ապաշխարութիւնն մեծ զաւրութիւն ունի եւ բազում իրաւք յայտնի է. նախ՝ զի որ ապաշխարէ զբնութիւնս տկարացուցանէ...»։ 4. Թղ. 15ա. «Նորին դարձեալ խոստովանութեան, ի բանն. Ես կամօք իմովք խոստովան եղէց քեզ. Եւ վասն խոստովանութեան երկու ինչ ասելի է. նախ՝ զի զկերպ խոստովանութեանն, երկրորդ՝ զի զինչ է օգուտ խոստովանութեանն։ Ասեմք թէ կերպ խոստովանութեանն չորս ինչ է...»։ 5. Թղ. 19ա. «Նորին ի բանն սաղմոսին. Սարդ ի պատուի էր եւ ոչ (իմացաւ). Հարցումն. Նախ տեսանելի է թէ զինչ էր պատիւ մարդոյն, եւ ապա զինչ անասնոց նման լինելն. պատիւ մարդոյն ընդ ստեղծանելն բազում է եւ ...»։ - Վերջ թղ. 21բ. «Իսկ մեղաւորն կորուսանէ վասն մեղաց, զինքնիշխանութիւն բանականին, նաեւ զցասումնականին, որ իշխէ եւ իշխի եւ հնազանդեալ ըստ նմանութեան անասնոց միշտ ցանկականին, եւ մտեալ զինքն ի ներքոյ հրամանաց սատանայի, ծառայ գոլով նմա եւ մեղացն» կը մնայ կիսատ։ 6. Թղ. 22բ-23բ. Ճիւղագրութիւն Աստուածաշունչ գրոց, Հին եւ Նոր կտակարանաց եւ տոհմաթիւք մարգարէից եւ նահապետաց։ Բոլորակ գծագրութիւններով կը բացատրէ Աստուածաշունչի գրքերու բաժանումները, որոնց կը յաջորդէ մարգարէներու եւ նախահայրերու անունները՝ բացատրութեամբ։ 7. Թղ. 24ա. «Հարցմունք Գէորգ վարդապետի եւ լուծմունք Գրիգորի (Տաթեւացւոյ) նորին հարազատի. Գիր քո ոյ վըսեմամիտ խոհեմութեան, ով արփիածին հարազատ եւ վերնոյն Սիոնի նազելի զաւակ Գէորգէոս, բաբունեաց պետ, միանգամայն եւ իղձք փրկական, եւ հրաման հարկի ժամանեալ եհաս առ ներքեւեալս ոգի եւ թաւալազարդ թզենի»։ - Վերջ թղ. 37բ. «Ծանի՛ր, հարազատդ իմ, զի մաղթեմ եղբայրական սիրով, զի ըստ բնածին բարեբոյս բարուցդ, աշխոյժ մտօք ու(ղ)ղապէս որոնել, զթերին լնուլ եւ զաւելորդն կշռել հաւանելեաց տեառն շնորհօք եւ սխալանացս տկար անօթոյ միայն բարեսէր կամօք, յիշատակ բարի առ քոյդ արձանագրեսցի. ողջ լեր»։ 8. Թղ. 37բ. «(Յակոբայ Ղրիմեցւոյ) Յաղագս աւուրց հնգից գիտեյոյ տէրունականաց. Արդ յորժամ կամիցիս գիտել զհինգ աւուրքս այս որ ի յղութեան Եղիսաբէթի առաջին, եւ երկրորդն աւետեաց Աստուածածնին, երրորդն՝ ծննդեան փրկչին (...)։ Եւ արդ այս է աւուրցն պատկեր Յիսուսի. Եղիսաբէթի՝ յաւուր շաբաթու, Աւետիք Աստուածածնի՝ յաւուր չորեքշաբաթի, ծնունդ Քրիստոսի յաւուր հինգշաբաթի, մկրտութիւն՝ յաւուր կիրակէի, խաչելութիւն՝ յաւուր ուրբաթի. եւ զայս ցուցից անսխալ...»։ - Վերջ թղ. 43ա. «Եւ զիս զփանաքիս զՅակոբ Ղրիմեցի, զսպասաւոր բանի, զաշակերտ Գէորգ հռետորին Եզընկա(ց)ոյ, որ յոյժ աշխատասիրեցա(յ) (...) յիշել միով տէր ողորմեա(յ)իւ հանդերձ րաբունապետիւն իմով, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի կամս Աստուծոյ. ամէն»։ 9. Թղ. 43ա. «Սկիզբն առաքելական կանոնիս. Վարդապետութիւն առաքելոցն զկնի վերանալոյն Քրիստոսի առ հայր իւր յերկինս, որպէս շնորհեաց նոցա առնել նշանըս...»։ - Վերջ թղ. 45ա. «որք միաբանին աւետեաց քարոզութեան նոցա եւ արդար եւ ճշմարիտ ուսմանն եւ հաւատարիմ վարդապետութեան իւրեանց»։ 10. Թղ. 45ա. «Կանոնք եւ կարգ եւ սահմանադրութիւն կանոնացս, կարգեալ ի սըր բոց առաքելոցն եւ հայրապետացն։ Կանոնք առաքելականք. Գլուխ ԼԴ։ Երկրորդ առաքելասկանքն ի ձեռն. Կղեմայ Գլուխ ՁԵ»։ 11. Թղ. 46բ. «Կանոնք եւ սահմանք զոր եդին աշակերտքն Քրիստոսի ի սուրբ եկեղեցիս յետ վերանալոյ Տեառն» (Ա-ԼԴ)։ Թղ. 55բ. «Ա. Ընկալաւ ձեռնադրութիւն քահանայութեան յառաքելոցն Երուսաղէմ եւ ամենայն աշխարհն...» (ա-ժ)։ 12. Թղ. 57բ. «Երկրորդ կանոնիս առաքելական. Գլուխս ՁԵ» (ցանկ)։ Թղ. 59ա. «Սահմանք եւ կանոնք սուրբ առաքելոցն ի ձեռն Կղեմայ, առաքեալ հեթանոսաց. Կանոնք երկրորդ առաքելականք» (ա-ձե, ԼԵ-ՃԺԹ)։ 13. Թղ. 66ա. «Սահմանք կանոնաց սուրբ առաքելոյն Թադէոսի, ի քաղաքն Ուռհա(յ)ի, ի լուսաւորելն զնոսա. հարցումն եւ պատասխանիք. Յորժամ լուսաւորեցաւ քաղաքն մըկըրտութեամբ, ձեռնադրեցին (...)։ Ա. Հարցումն առաջին թէ որպէս պարտ է կալ եպիսկոպոսին...» (ա-լգ, ՃԻ-ՃԾԲ)։ 14. Թղ. 70բ. «Կանոնք տեառն Փիլի(պ)պոս առաքելոյն. Գլուխ Ա» (ա, ՃԾԲ)։ Թղ. 71ա. «Նորին կանոնք. Գլուխ ԻԸ» (ա-ը, ՃԾԳ-ՃԿ)։ 15. Թղ. 71բ. «Կանոնք երկրորդ Նիկիականք, զոր եդին ՅԺԸ եպիսկոպոսքն կրկնաբանելով կարճ ի կարճոյ. Գլուխս հարիւր եւ ԺԳ» (ա-ճժգ, ՄԻԵ-ՅԼԸ)։ 16. Թղ. 76ա. «Կանոնք սրբոյն Գրիգորի առաքելոյ Հա(յոց). Գլուխ Լ» (ա-լ, ՅԼԹ17. Թղ. 77ա. «Կանոնք Աթանասի. Գլուխ Ձը» (ա-ձը, ՅԵԹ-ՆՄԶ)։ 18. Թղ. 88ա. «Կոստանտիանուպօլսի ժողովոյն. Գլուխք Գ» (ա-գ, ՆԿԵ-ՆԿէ)։ 19. Թղ. 89ա. «Սահմանք կանոնադրութեան երանելոյն Գրիգորի Աստուածաբանին Ազիազու եպիսկոպոսին, յաղագս ուղղափառութեան հաւատոյ եւ ապաշխարութեան յանցաւորաց. Գլուխ երեսուն» (ա-լ, ՆԿԸ-ՆՂէ)։ 20. Թղ. 93բ. «Բարսղի գիր կանոնական վասն պէսպէս եւ բիւրապատիկ ախտից. Գըլուխս ՄՀԲ» (ա-մհբ, ՇԾ-ՊԻԱ)։ 21. Թղ. 113բ. «Կանոն տեառն Եփրեմի արդիւնակատար կրօնաւորի, զոր սնուցանէր ցնաղատն ի կուսութեան ճառէն. Ժէ» (Պիր22. Թղ. 114բ. «Կանոնք ժողովոյն որ յԵփեսոս»։ Թղ. 115ա. «Սահմանադրելով կանոնս. Գլուխս Զ» (ա-զ, ՌԻԷ-ՌԼԲ)։ 23. Թղ. 116ա. «Կանոնք Կիւրղի Աղեկսանդրացոյ» (ա-ե, ՌԼԳ-ՌԼԷ)։ 24. Թղ. 116բ. «Սրբոյն Սահակայ Հայոց հայրապետին. Գլուխք Ծէ» (ցանկ)։ Թղ. 117բ. «Սրբոյն Սահակա(յ) հայրապետին յաղագս քորեպիսկոպոսաց, թէ որպէս պարտ է զկանոնական կարգին հաստատուն պահել յեկեղեցիս. Ծէ» (ա-լե, ՌԼԷ-ՌՀԲ)։ Թղ. 122բ. «Նորին սրբոյն Սահակա(յ) թէ որպէս սահմանեցաւ կարգ ուխտի եւ որոշման վանաց, բան երրորդ» (ՌՀԳ-ՌՁԶ)։ Թղ. 129ա. «Նորին թէ որպէս պարտ է եպիսկոպոսաց պահել զգանձս եկեղեցւոյ կամ որոց որպէս մատակարարեալ» (ՌՁէԹղ. 132ա. «Նորին սրբոյն Սահակա(յ) Հա(յ)ոց Կաթուղիկոսի գիր աւանդութեան, յաղագս կարգի սպասաւորաց սրբոյ եկեղեցոյ եւ պտղոց ժողովրդականաց ընծայելոց ի տունն Աստուծոյ»։ Թղ. 134ա. «Կանոն վերջնոյ Սահակայ Հա(յ)ոց Կաթուղիկոսին» (ա-ժե)։ 25. Թղ. 134բ. «Հարցմունք կանոնականք Յովհաննու Սիւնակեցի Քաղաց եւ առընթեր եդեալ պատասխանիքն, մինն Սահակայ Հա(յ)ոց Կաթուղիկոսի եւ նորին աթոռակցաց, եպիսկոպոսակցաց բազմաց. ԺԵ» (ա-ժզ, ՌՃԽԸ-ՌՃԿԳ)։ 26. Թղ. 136ա. «Կանոնք Դունա(յ) սուրբ ժողովոյն, զոր յամի չորրորդի Կոստ(անդիանոս)ի կայսեր բարեպաշտ թագաւորի Հռոմա(յ), այս գիր հաստատութիւն գրեցաւ յուղիղ կարգի եւ կանոնաց սուրբ եկեղեցոյ եւ առաջնորդաց եւ ժառանգաւորաց, հրամանաւ երանելոյ Կաթուղիկոսին Հայոց Ներսէսի Շինողի եւ այլոց եպիսկոպոսաց, որոց անուանք դրոշմեալ կան գրով ի կատարման կանոնացդ. Գլուխ ԺԲ» (ա-ժա, ՌՄԽ-ՌՄԾ)։ 27. Թղ. 140ա. «Սահմանք եւ կանոնք կարգի եկեղեցւոյ, սրբոյն Ներսէսի Հա(յ)ոց հայրապետի. Գլուխք Խ'Ի» (ցանկ)։ 28. Թղ. 141ա. «Կանոնք երանելոյն Եպիփանի Կիպրացւոյն մեծի եպիսկոպոսի եւ առաքինո(յ), մարգարէի եւ նշանագործի»։ 29. Թղ. 144բ. «Ներսէսի Կաթուղիկոսին եղբօր Գրիգորիոսի Հա(յ)ոց Կաթողիկոսի, վասն ազգականութեան» (ՌՅԼԷ)։ Թղ. 145ա. «Կանոնք զգուշաւորք քահանայից, համառօտն այս է. ՀԱ» (ՌՅԼԸ-...)։ 30. Թղ. 154բ. «Անանիա(յ)ի Հա(յ)ոց վարդապետի, սակս անխտիր հաղորդելոյն յունաց. Արդ եթէ զմահն մարդոյ համարիք եւ մարմինն որ չարչարեցաւն եւ մեռաւ, մարդոյ մարմին է...»։ 31. Թղ. 158բ. «Յաղագս նկարեալ պատկերաց. Զպատկերս նկարեալս փրկչական պատկերս միայն երկրպագելի է, իսկ սրբոցն ոչ...»։ - Վերջ անդ։ 32. Թղ. 158բ. «Ի Հռոմա(յ) պապէս ծանիք, ի քաղաքէս լատինացոց, որ այժմ ասի ֆռանգ, ես պապս ի Հռոմայ քաղաքիս եկի ի տաճարս սուրբ առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղոսի եւ տեսի զթուխթս...»։ - Վերջ թղ. 163ա։ Շարունակութիւնը տե՛ս թղ. 238աԳրութիւնը Ձեռագրիս գրչութիւնը չէ, այլ յետին դարու աւելցուած է եւ զետեղուած 33. Թղ. 162բ. Մխիթարայ Գոշի, Դատաստանագիրք. «Հանդերձեալ եմ գրել զգիրըս դատաստանաց. նախ զընդդիմադրութիւն դիցուք պարսաւողաց զօրէնս տեառն, եթէ դատաստան ոչ է զի յոլովք քան զսակաւս են...»։ - Վերջ թղ. 237բ. «ՄԷ. Վասն եկեղեցւոյ ժառանգաւորաց. Եթէ այր ոք կամ կին ի սրբոյ եկեղեցոյ անորդի մեռցի (...), անհարկ եւ անբեկար եւ զկէս շնորհին, զհող եւ զջուր բովանդակ սրբոյ եկեղեցւոյն անկաւորսն թողցէ, եւ անցեալ ըստ քահանայն եւ ըստ կին նորա ամենայն» կը մնայ անաւարտ՝ թուղթի անկումով։ Նախադրութեան կը յաջորդէ Դատաստանագիրքը, համառօտ խմբագրութեամբ, որ ցանկին համաձայն (թղ. 175բ-179ա) ունի ՍԾ կանոններ։ Թուղթ ինկած ըլլալով կանոնները կը հասնին մինչեւ ՄԷ։

Content