10142161ՌՂԸ-Թ 1649-50։
բոլորգիր մեծ։
Ա-ԺԸx12 (Ա՝ 7 թղ., ԺԸ՝ 6 թղ.)։
թուղթ տոկուն։
գեղեցիկ դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, որմէ հատուած մը կոտրած եւ կորսուած է առաջին կողքէն, մնացած է կաշին, որ նոյնպէս վնասուած է. մասամբ կորսուած է նաեւ երկրորդ կողքին տախտակը։ Կորած են դռնակը եւ երեք փականքները։
բնագիրը թէեւ մաքուր եւ անթերի, սակայն կազմը տկարացած է եւ Ձեռագրէն անջատուելու վրայ. կը կարօտի վերակազմութեան։
հաւանաբար գրիչը։
սկիզբը եւ վերջը մէկական, որոնցմէ իւրաքանչիւրը ունի միջին երկաթագրով երկսիւն աւետարանի երկուական թերթ՝ բացուած, որով իւրաքանչիւր երեսի վրայ կը տեսնուի չորս սիւն, իւրաքանչիւր սիւնի մեծութիւն՝ 5,5x18,5, մասամբ կտրուած եզերքներէն։ Երկու մագաղաթներուն բովանդակութիւնը միասին՝ Մտթ. Գլ. Ա 23 - Դ 6։
բազմաթիւ, կարմիր եւ կապոյտ թոչնագիր եւ հանգուցագիր, սակայն կը պակսի նրբութիւնը։
կարմիր։
բազմաթիւ։
չունի։
թղ. 8ա, 135ա։
թղ. 1ա, 66բ, 80ա, 145բ, 196ա, կարմիր, կապոյտ եւ կանաչ գոյներով, ուր կը պակսի գիծերու յստակութիւն։
Թղ. սկիզբը երկու թուղթ եւ թղ. 205ա-բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 134ա. «Փառք ամենատեառն արարողին սրբազանի բանիցս, կանոնական տառիցս որ աւժանդակեաց, զիմ աղկաղկութիւն չբնաւորել զնամակս զայս, զոր երջանկացան զաստուածազգեստիցն զառաքելոց սրբոց եւ զնոցին աշակերտացն հետեւողաց ճշմարտութեան, եւ վարդապետաց սրբոց ըզանձանց մաքրագունից եւ ուղղադաւան խոստովանողաց համաք գոյութեանն, որք իւրաքանչիւր ժամանակս փայլեցին իբրեւ զլուսաւորս յաշխարհի զխաւար կռապաշտութեանըն եւ զհերձուածողաց չարութիւնն, փարատեցին զսէքն դառնութեան եւ զգանձն վնասակար, իբրեւ մշակս երկնաւորս արմատաքի խլեցին եւ զցանեալն ի բանսարկուէն զորոմըն չարութեան, որք իսկզբանցն տարածեալ գայր աշխատաջան քրտամբքն կապեցին խրձոյս առ ի յայրել, զցաւսն մահաբեր ոչ ըստ մարմնոյ՝ այլ ըստ հոգւոյ սպեղանաւք ապաշխարութիւն ողջացուցին եւ զժանդախտըն, որ անհնարին էր բժշկութիւն, յուսով թողութեան սպիտակացուցին եւ զկարիվէր հարուածս թշնամոյն՝ կենարարին ճաշակմամբ քաղցրացուցին, զհաւատս հաստատեցին եւ զարմատացեալ մեղս ազգի ազգի հիմանց տապալեցին, զեկեղեցիս զարդարեցին եւ զկուսածին մանկունս նորա լուսաւորեցին, զքահանայս աստուածաբանս կարգեցին եւ ընդ ժողովուրդս ընդ ձեռամբ նոցա հնազանդեցուցին. զամուսնացեալսն պարապեցին եւ զկուսանսն պարկեշտացուցին, զարդարս խրատեցին եւ զմեղաւորս մարդասիրութեամբ տեառն դարձուցին, զմեծամեղքսն կանգնեցին եւ զփոքունսն ոչ անտես արարին, ըստ քանիաւնութեան աւուրց եւ ամսոց եւ ամաց՝ զժամանակս ապաշխարութեան սահմանեցին։ Աղաւթիւք եւ պահաւք զմեղկութիւն հոգոցն պընդեալ հրամայեցին եւ ջերմեռանդ արտասուաւք զհուրն աւտար զսատանա(յ)՝ զստորանկեալ փայլակն շիջուցանել ուսուցին։ «Արդ, այս գեղեցկայարմար տառիցս, շնորհիւ ամենախնամ ողորմութեամբն Աստուծոյ եւ բարեխաւսութեամբ ամենայն սըըբոցն աւարտեցաւ սուրբ գիրս, որ կոչի Կանոն, բազում աշխատութեամբ եւ ջանիւ տըքնութեամբ եւ տառապանաւք գրեցի զսա, ի քաղաքն Կողոնիա՝ որ այժմ ասի Ղարասար, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Ստեփանոսի նախայվկային եւ այլ ամենայն սրբոցն որ աստ կան հաւաքեալ, ի դառն եւ ի նուրբ ժամանակիս, որ է տառապեալ ազգն քրիստոնէից եւ ի չար հարկապահանջողաց, որ միտքս մոլար էր եւ խելքս ապիկար։ Գրեցաւ սա ի հայրապետութեան սուրբ ուխտիս Տէր Կարապետ Արհեպիսկոպոսին, ի թվականիս Հայոց ՌՂԸ (1649) ամին, Սեպտեմբերի, ձեռամբ անարժան եւ անպիտան յետնեալ տոհմի, բազմայմեղ եւ անիմաստ գրչի Գրիգոր, անուամբ միայն իրիցու եւ ոչ գոր«Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ, ով պատուական հայրք եւ եղբարք եւ ուսումնասէրք բարեմիտ ընթերողք, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով եւ կամ տեսանելով, անմեղադիր լերուք սըխալանաց եւ խոշորութեան գրոյս, զի այսչափ կարացաք ի դառնութեան ժամանակիս, եւ ըստ մերում տկարութեանս, զի միտքս մոլար էր ի ծովածուփ կենցաղոյս վերայ, միթէ ամենազաւրն Աստուած տայ ձեզ միտք եւ իմաստութիւն եւ ապա անպիտանիս։ «Արդ աղաչեմ զձեզ, հայրք եւ եղբարք, որ զաւելորդն բառնայք եւ զթերին լընուք։ Դարձեալ կրկին աղաչեմ զձեզ եւ երես ի գետին դնելով մաղթեմ ի ձէնջ, հայրք եւ եղբայրք, յիշեցէք ի մաքրայփայլ աղաւթս ձեր զծնաւղն իմ եւ զուսուցիչն իմ զՄարուգէ քահանայն, զմայրն իմ զՄանանան, զկենակիցն իմ զՃաշիկն եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւոր մեր, որ բազում աշխատանք կրեաց ի վերայ անարժանիս, որ եւ ուսոյց զանպիտանս ի գիշերի եւ ի տըւընջեան. տէր Քրիստոս զինքն ի դաս քահանայիցն դասակից եւ պսակակից արասցէ. ամէն։ Եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ, ի միւսանգամ գալուստն. ամէն։ Հայր մեր»։ 2. Թղ. 143ա. «Ով դասք ուսումնասէր լուսերամիտ եւ գծողի գրոցս, որ ոչ ունիմ զտիպ բարեւձեւ, անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս է»։ 3. Թղ. 204ա. «Փառք քեց անսահման անուն եւ անզուգական եւ անզնին, անճառ եւ անպատում եւ անորիշ եւ անբաժ, անքակ միութիւն, մի տէրութիւն եւ մի միայն անբաւութիւն, յարատեւակ եւ յարակամ այժմ ի սեռատեսակ ներկայս ընդ քանակութեամբ յարակռուեալ էակացս, գոհացողական տեսակաւքս փառս անբաւս անբաժանելի տէրութեանդ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։ «Որ տաս աւգնականութիւն տկարաց ի պատերազմի եւ անբանից մտաց՝ իմաստ խոհեմական։ Արդ գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՌՂԹ (1650), եւ ի հայրապետութեան Տեառն Տեառն Տէր Փիլիպոսի Հայոց Կաթողիկոսի, եւ յառաջնորդութեան Կողոնիայ քաղաքիս Տէր Կարապետ եպիսկոպոսի, եւ թագաւորութեանն տաճկաց Սուլթան Մուհամետին. ամէն։ Զոր եղեւ զրաւ գրոցս ի նեղ եւ ի դառն ժամանակիս, որ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց ընդ բռամբ ածեալ եղեւ աշխարհս ի ձեռն անաւրինաց, զոր ազգի ազգի նեղութեամբ եւ չարչարանաւք եւ հարկայպահանջութեամբ կեղեգեն եւ տառապեցուցանեն զազգն քրիստոնէից։ Նոյն ինքն փրկիչն մեր նոյն ողորմութեամբն եւ անոխակալ ներողութեամբն եւ գթածական խնամովն ազատեսցէ զմեզ ի յանհնարին դառնութենէս եւ ի նեղ ժամանակէս. ամէն։ «Ընդ որս եւ ես, մեղապարտ գրիչս Գրիգոր, որ չեմ արժանի յիշման, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ զսուրբ ընթերցողքդ, առնել արժանի յիշելոյ ի ժամ սոսկալի եւ քստմնելի սուրբ բաշխման խորհրդոյն, եւ զծնաւղսն իմ զՄարուգէ քահանայն եւ զմայրն իմ զՄանանան եւ զկենակիցն իմ զՃաշիկն եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն եւ զազգայինս իմ որ փոխեալ են առ Քրիստոս։ Եւ զհամշիրակ եղբարքն իմ զՏէր Կարապետն, զՏէր Սարգիսն, զմահդասի Տէր Սարգիսն, զՏէր Սահակն, որ աստ կան միաբան, եւ հայցեմ ի Յիսուսէ Քրիստոսէ, որ զիւրեանք արի ու քաջ պահէ, եւ Աստուած յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ողորմեսցի աստ եւ ի հանդերձելումն, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։ «Ձեռամբ բազմայմեղ Գրիգոր գրչի, Չէի հմուտ այ(ս)մ արուեստի, Նայեւ զյետնեալս ամենայնի, Եւ զկոխանն ձեր ոտի, Զյետնորդս ամէն քահանայի, Որ եմ լցեալ մեղաւք ի լի, Բազում չարիք ազգի ազգի, Գործեր եմ ես անթուելի, Ի նեղ եւ նուրբ ժամանակի, Մեղաց եղեր եմ ես գերի։ Գրեցի զսա ի գաւառի, Որ Ղարասան անուան կոչի, Ի դուռն սուրբ Աստուածածնի, Սուրբ Ստեփաննոս նախավկայի Տէր Մանուէլ քահանայի, Որ զաւրինակն իւրմէն առի, Որոց մաղթեմ աղերսալի, Յիշել ըզիս ի յաղաւթի, Թանաք եփողս թուխտ կոկողի, Զտաւղիս քաշաւղ ւաշխատաւղի։ Վայ ինձ յաւուրն աներեկի, Յորժամ գայ տէրն ամենայնի, Նստի յաթոռ չորեքկերպի, Անթիւ զաւրօք զարհուրելի, Գործ մի բարի ոչ գործեցի, Ջոր տէր Աստուածն ինձ ողորմի, Իմ հալս եղբայրք ինչ կու լինի, Թէ յերբ համար յիսնէ ուզի, Տալ ոչ կարեմ պատասխանի, Աւր ըստ աւրէ միշտ ի մարմնի, Խիստ բեռինս ծանրացուցի, Ջամէն չարիքս որ գործեցի, Կամ եւ մնամ անզըղջալի, ԶԱստուած ընդ իս բարկացուցի, Չարին եղէ ես սիրելի, Բարի գործոց եմ յոյժ հեռի, Ի յոտն անկանիմ Աստուածածնի, Բարեխաւսէ իւր միածնի, Անտես չառնէ զգործս ձեռի, Ի մեղաւորըս գըթասցի, Եւ քաղցր աչաւք ի յիս հայի, Զի տէրն քաղցր է եւ բարի, Ջողորմութիւնն բաշխէ ձրի, Զի գործք ձեռացն ուրախասցի, Ստնու հանգիստն յաւիտենի, Բայց ես յունայն եմ յամենայնի, Վասն այն եմ խիստ մեռեալ ոգի։ Խնդրեմ ի ձէնջ ողբով լալի, Հայրք եւ եղբայրք իմ սիրելի, Յիշէք ւասէք տէրն ողորմի, Ստացողի եւ գրողի, Հայր մեր որ յերկինս սուրբ եղիցի. Ամէն։ Ձեռս երթայ գիրս մնայ, Ով տէր Աստուած ինձ ողորմեայ»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 4. Թղ. 204բ. «Թվ. ՌՂԹ (1650) առաք կանոնգիր եւ ձեռք Տէր Մարտիրոսին։ Հոգեւոր Տէրն առած տարին ի Թոխաթ եկաւ։ «Թվ. ՌՃին (1651) մահ անկաւ ի Թո«Թվ. ՌՃԲ (1653) ամին հեղեղ ելաւ, շատ մարդ եւ անասուն տարաւ, զոր տէր Աստուած փրկեսցէ։ «Թվ. ՌՃԳ (1654) Ղայեա մահալի եկեղեցին եւ զսուրբ Աննա քակեցին։ «Թվ. ՌՃԸ (1659) Սուրբ Աննա նորոգեցին, չար Ղպլէլու փաշան քակեաց»։ 5. Թղ. 204բ. «Ի թրւին Հայոց ՌՃԿԹ (1720) ամին, որ կրկին նորոգեալ շինեցաւ ի յԵւդոկիայ քաղաքս զսուրբ Աննայ ու վանքըն, երեք փառաւոր խորանիւք եւ սեղանիւք պայծառացուցեալ, հանդերձ խցերովն ըստ պատշաճի պիտոյից, օժանդակութեամբ ժողովրդոց համայնից եւ վերակացութեամբ Տէր Մարտիրոս քահանային, որոյ Տէր Աստուած հաստատութիւն եւ անշարժութիւն տացէ, եւ խնամքն Աստուծոյ միշտ եւ հանապազ ի վերայ սորա լիցի, ի պարծանս եւ ի ցընծութիւն ազգիս լուսաւորչադաւան մինչ ի կատարած աշխարհիս. ամէն»։ 6. Թղ. 204բ. «Թվին ՌՃՀԲ (1723) Փերման բերին զսուրբ Քառասնից եկեղեցին նորոգելու. առին հրաման եւ նորոգեցին, մինչեւ ոչ թամամիլն ժողովեցաք Թոխաթու այլազգիքն ամենայն գրոհ տուեալ հասին ի սուրբ Քառասունք եկեղեցին եւ քակեցին, եւ նոյն անբոխիւն դիմեցին ի սուրբ Աննա, վանքն, զամենայն ինչ աւար առին եւ շուտով ոչ քակվիլն՝ այրեցին զամենայն շինուածն։ Յուլիսի ԺԴ օրն հասաք, Յուլիսի Լ եւ դեռ եւ ծուխն կու ելանէ։ Միթէ Տէր կրկին նորոգելու արժան արնէ. ամէն»։