1013737ՌԿԸ - 1619։
բոլորգիր։
Ա-Թ։
թուղթ։
դրոշմազարդ մութ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դոնակով, աստառը տպածոյ, կարմիր սեւ գիծերով, ծաղիկի եւ թռչունի զարդերով։ Ինկած են զոյգ փականքները։
խեղն, թղ. 71-102 ստորին լուսանցքը ցեցակեր եւ թուղթերը վնասուած։
Տէր Մկրտիչ։
սկիզբը մէկ եւ վերջաւորութեան երկուքի ծալուած, որոնց գրութիւնը լրիւ ջնջուած է։
կարմիր։
թղ 2ա, 29ա, միագոյն եւ հանգուցագիր։
թղ 1բ, Աւետումը, 6,5x8 մեծութեամբ, տկար գոյներով եւ վնասուած հնութենէ. նկարին ստորեւ գրուած է. «(...)խնէ մեղաւորք Ներսէ(ս)»։
չունի։
թղ. 2ա։
չունի։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 100բ. «Փառք...։ Արդ գրեցաւ զայս Աստուածաշունչ գիրս որ կոչի քարոզ, որ է հաւատոյ հաստատութիւն եւ հոգեշահ։ Արդ եղբարք լուարուք ի խաւսիցս թէ զինչ պատմեմս ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի Հայոց թվականին ՌԿԸ (1619). Շահ Ապազ պարսից թագաւորն չարացաւ եւ յուժ ձգեց ի հայ ազգըն եւ զամենայն ազգ զջհուտն, զգաւուրն, զարու որդին եւ եաղուպին, եւ ինչ ազգ որ կայր ամէնն տաճկացնէր, որ տեսնէինք մեր աչովս ժամանակն ձմեռն էր, ճանպէնն ամէն ձուն առեր էր, ըռահտարներուն այլ հրամանք տուեր էր թէ ոչ տեղա հա չանցանի։ Ապա այլ մեր կեանքս ոնց պատմեմ, մեր ապրելիքս այսպէս է, որ գնանք ի գերեզման մեռելոց երանի տամք նոցա եւ ասեմք թէ բացէք զգերեզմանս եւ առնէք ի ներս զմեզ, որ չլսենք այսպէսի բան եւ չտեսնունք աչօք մերովք այսպիսի ուրացութիւն. մեռնողացն երանի տա(յ)ինք։ Մեր ապրելինքն արիւն արտասունք էր, մեր կերակուրն ղամու զեղու, եւ կենդանութիւն մեր դառն տխուր, որպէս նով ի մէջ ծովուն, որպէս ծառ որ տարբերէ ի հողմու, եւ էաք լալումն ողբումն. լա(յ)եաք զմիմեանս հայր զորդի եւ մայր զդուստր իւր, եւ եղբայր զքուր եւ այր զկին եւ կին զայր, եւ ոչ մխիթարէաք։ Ապա յուսով ապաւէն առաք զՔրիստոս, թէ որպէս լինի կատարումն եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն»։ «Արդ յիշեցէք զգրիչ Յովաննէս աբեղաս, որ անունով միայն եմ եւ ոչ գործով, զհայրն իմ Սա(ցեցակեր)խանն եւ մայրն իմ Խանումաղէն եւ այլ ազգականք ամենայն. ես Յովաննէս աբեղաս դառ(ն) ժամանակիս զայս քարոզգիրս վասն խնդրու հոգեւոր եղբաւր Տէր Մկրտչին, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 2. Թղ. 102ա. «Ես Տէր Սարգիս, ի գավառէն Եկց (Եկեղեաց), յարեւելեան գուղն Տիրանայշէնու, որ եմ որդի Տէր Սահակի, կրկ. ծառայ տեառն Ներսէս հայրապետին մեծի...։ Հայոց ՌՃՁէին (1740) գնացի Ֆօշահ»։ 3. Երկրորդ պահպանակին վրայ. «Թվ. Հայոց ՌՃՁԸին (1739) որ Մոսկով առաւ իրի (?) հոթին ի ձեռաց եւ աւերեց զՊուղտանու էրկիրն, եւ ոչ ի նոցանէ էր այլ վասն մեր ծովացեալ մեղացն երեվ»։ 4. Թղ. 1ա. «Ես կրաւնաւոր (անունը ջնջուած) կանունագիրս գրեցի եւ վախմ Տէր Ոսկան որդոյ Ստեփանոսին վանքն յիշատակ հոգոյ իմոյ։ Ով կարդայ կամ աւրինակէ՝ թողութիւն արասցէ վատութեան գրիս. մի բերան ողորմի ասացէք, ողորմեսցի ձեզ Քրիստոս թագաւորն ահեղ դատաստանին իւր քաղցը ողորմութեանն եւ դա(..)ից սըգորոցն կ..)աց յաւիտեանս ամէն, Հայր
ստացած ենք 1877ին։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 2ա. «(Տեսիլ սուրբ Աստուածածնի). Յարուցեալ Աստուածածին մայր տեառըն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ել ի լեառն Ձիթենեաց, եկաց աղօթս վասն ամենայն հաւատացելոց, զի թերեւս փրկեսցէ զնոսա Աստուած ամենայն մեղաց եւ գեհենուն տարտարոսացն. փրկել զմեզ խնդրէ ի տեառնէ...»։ 2. Թղ. 10ա. «Տեսիլ սրբուն Գիրիգորի. (Ս)ուրբն Գրիգոր մեր Լուսաւորիչն զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր հաց ոչ եկեր եւ ջուր ոչ էարբ, խնդրեաց Աստուծոյ եւ ասէ. Ով արարիչ ամենայնի, տէր իմ, առաքեա՛ զհրեշտակ քո առ իս որ ծանուցանէ ինձ զտեղի արդարոց եւ մեղաւորաց. եւ լուաւ նմա տէր...»։ 3. Թղ. 20բ. «Խրատ եւ քարոզ վասն կիրակէի որ իջեալ երկնից. Խրատ կիրակէից աւրհնեալ է ամենասուրբ Երրորդութիւն, զարմանք եւ սքանչելի բան եկն ողորմութենէն Աստուծոյ. եկն ի դուռն Պետրոսի եւ Պաւղոսի, ես պատրիարքս Հռոմա(յ) քաղաքի, եկի տաճարն սուրբ եւ գտի զթուղթս ի վերայ սուրբ սեղանուն, ապա ոչ կարացի առնուլ...»։ 4. Թղ. 29ա. «Հարցմունք Բարսեղի առ սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն. Բարսեղ ասէ առ սուրբն Գրիգոր, յորժամ ոչ երկինք կայր եւ ոչ երկիր, որո՞(յ) վերայ հանգչէր աթոռ աստուածութեան։ Գրիգոր (ա)սէ. Ի վերայ...»։ 5. Թղ. 33բ. «(Յ)աղագս երդման. Եւթներորդ բան կանունական. ոչ է պարտ քրիստոնէին երդնուլ սուտ կամ իրաւ...»։ 6. Թղ. 35ա. «(Յ)աղագս սուտ վկայութեան. Իններորդ կանոն գրեմք վասն այնոցիկ որք անաստուածաբար սուտ վկայութիւն տան, զոր Աստուած խօսեցաւ ընդ Մովսէսի եւ գրեաց աւրէնս...»։ 7. Թղ. 36ա. «(Յ)աղագս իշունցն. Տասներորդ կանոն գրեմք վասն ահեղ եւ դառն զարհուրելի մեղացն որ ասեն իշունցք, աշխարհի բառով կամ ըստ գրոց սովորութեան անէծք...»։ 8. Թղ. 39ա. «Վասն աղաւթից հարց. Արդ պարտ է քրիստոնէից երեք անգամ աղօթք առնել, ի լուսանալ աւուրն, յորժամ (յ)առնեն ի քնոյն...»։ 9. Թղ. 43ա. «Կանոնք եւ սահմանք եդեա, սուրբ առաքելոյն Թաթէոսի. Հարցումն...»։ 10. Թղ. 73բ. «Վասն ազգակցութեան զոր եօթն պորտ կոչէ եւ բաժանի երիս դէմս ի վեր, ի վայր եւ ի կողմն, զոր ասացին սուրբ հայրքն. Ի վերին այսպէս է. առաջինն մեք եւ հայրն մեր եւ պապն, հաւր պապն...»։ 11. Թղ. 75ա. «Վասն դատաստանի գրոց Մեծին Սահակա(յ) եւ Բարսեղի է տալ փոքր ի շատէ գրեցաք աստ վասն եկեղեցականաց. Եւ արդ այսպէս սկսաք ցուցանել զկարգն եկեղեցոյ, զի թագաւորաց եւ իշխանաց եւ ռամկաց եւ ամենայն հաւատացելոց, շինելով վանս վասն հոգւոյ ոչ մարմնաւոր կարգեաց...»։ 12. Թղ. 84բ. Մխիթարայ Գօշի, Դատաստանագիրք։ Այսուհետեւ կը հետեւին Դատաստանագիրքէն քաղուածաբար առնուած կանոններ, առանց հետեւելու յատուկ օրէնքի կամ կարգի, ստէպ համառօտելով իմաստները. այսԹղ. 84բ. «Վասն յիշատակի ննջեցելոց եւ սուտ վկայեցելոց»։ Թղ. 87ա. «Վասն կնոջ եւ այրին որ չկարէ զկինն իւր ի կուսութենէ հանել զինչ է դատաստան»։ Թղ. 88ա. «Վասն դիւահար կինն արձաԹղ. 89բ. «Վասն ամուլ կնոջն եւ այրն կերքենի»։ Թղ. 90ա. «Վասն որոյ պատճառէ ելանէ կինն ի առնէ իւրմէ»։ Թղ. 90բ. «Վասն ատելութեան առն եւ կնոջ այսպէս»։ Թղ. 91ա. «Եթէ վաճառական կամ այլ ճանապարհորդաց ամենամարդ կին այր առԹղ. 91բ. «Վասն կռուի այր ընդ կին եւ վնասէ»։ Թղ. 92. «Վասն առն եւ կնոջ ուրացողաց այս է»։ Թղ. 93ա. «Եղբարք եւ քուերց բաժանումըն այսպէս»։ 13. Թղ. 94բ. «Խրատ հոգեշահ եւ մարմնաշահ. Մարդուն որ վա(յ)ելէ չորս իրք է, որ զմարդն ի մեղաց պահէ...»։ - Վերջ թղ. 100ա. «Արդ ճանաչիր եւ գիտասցիս զտանելն եւ զմուտն, չափէ թէ մուտն շատ է եւ ելն փոքր, նա խոզ է. թէ մուտն սակաւ է եւ ելն շատ, նա վայրափար մսխող է. այլ ի կարգին գ. ահա Աստուծով կայ, որի չարն կամի դառնալ, գիտէ Աստուած, ողորմի Աստուած եւ մահ տայ Աստուած, եթէ երկրին նեղութիւն գալոց լինի՝ կամի Աստուած, ել Աստուած եւ զարդարսն բառնայ. գանձով ոչ ազատի մարդն եւ ոչ դառնայ մեղացն եւ արդարութիւն գործէ խոստովանի եւ ապաշխարէ աղաւթէ առ Աստուած»։