10411375ՌՁԲ-ՌՃԹ - 1633-1660։ Թղ. 86բ գրութիւնը աւարտելուն՝ կը գրէ. «թվ. ՌՃԹ», իսկ Ձեռագրի աւարտին, թարգմանողը կը յիշէ ՌՁԲ թուականը։
առաջին մասը բոլորգիր, մնացածը նօտր։
թղ. 13-86 կը կազմեն առանձին մաս մը, որ սկզբնական շրջանին ունեցած է թերթ՝ Ա-Ժ, որմէ ներկայիս ինկած է Ա-Գ, իսկ Դէն մնացած է առաջին եւ վերջին թուղթերը. Ե-Ժ ունին 12 թուղթ։ Նորոգողը ձեռագրին սկիզբը աւելցուցած է թերթ մը (թղ. 1-12)։ Ձեռագրիս երկրորդ մաս (թղ. 87-163) ունի թերթ Ա-Էx12 (Ա՝ 10, Է՝ 7)։
թուղթ։
սեւ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը սպիտակ թուղթ։
բաւարար. միջանկեալ ունի թերի թուղթեր։
անյայտ։ - ԿՆԻՔ երկու տեսակ, մին փոքր (թղ. 1ա, 86բ, 93ա, 163բ), 0,8x0,8 սմ. մեծութեամբ, որու գրութիւնը մէկ տառի վրայ հիւսուած ըլլալով միւս բոլոր տառերը՝ դժուարին է գուշակել անունը. երկրորդը (թղ. 86բ. 163բ) 1,3x1,6 սմ. մեծութեամբ, ունի սա գրութիւնը. «ՔԻ ԾՌՐՅՎՀՆԷՍՈՎՊՏ»։
չունի։
կարմիր։
երկու կամ երեք հատ, պարզ գոյներով։
եւ այլ զարդեր չկան։
87ա (ուր անվարժ ձեռք մը գրած է զանազան տառեր), 87բ։
Առաջին գրիչէն. 1. Թղ. 163բ. «Թարքմանեցաւ այս իմաստասիրաց ասացեալ կարճառօտ բանքս ի գրոց լատինացւոց ի հայոց լեզուս, ի ձեռն Տէր Զաքարիա աւագ երիցու Լովա քաղաքին, թվ. ՌՁԲ (1633), Յուլիս ամսոյ ԻԲ, ի հալածա կան ժամանակի նորա որ վասն ուղղափառ հաւատոց։ Ով ոք որ յիշէ նա եւ Աստուած ողորմի ասասցէ, տէրն եւ նմա ոդորմեսցի յայժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. Երկրորդ գրիչէն. 2. Թղ. 84բ. «ԶԱլեքսան մեղսաներկ գրչակս յիշեցէք, ո՛հ, աղաչեմ»։ 3. Թղ. 86բ. «Թվ. ՌՃԹ (1660)»։
1895ին Պոլիսէն դրկած է Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճէլալեան։ Մատեանս է Գրիգոր Նարեկացիի Մեկնութիւն Երգերգոցի, բոլորգրով, որու առաջին մասը թերի է՝ թուղթի անկումով։ Ձեռագիրս ենթարկուած է նորոգութեան եւ թուղթերը թուարկուած՝ արաբական թիւերով, որոնցմէ դարձեալ ինկած են թուղթեր։ Այնուհետեւ երկրորդ անգամ մը եւս նորոգուած է, եւ միասին կազմուած են նօտը գըըչութեամբ գրութիւններ (թղ. 1-12, 88-163), որոնց պատկերը հետեւեալն է. 1. Թղ. 1ա. «Ի գրոց պատճառաց Արիստոտելի, կամ որպէս ոմանց թուի Պրոկղի։ Առարկութիւն առաջներորդ, ի գլուխն Պրոկղի հա. Ամենայն պատճառ նախկին է յաւէտ ահեղ յիւր պատճառելին քան թէ պատճառ երկրորդ ընդհանուր. արդ յորժամ պատճառ երկրորդ ընդհանուր»։ Թղ. 3ա. «Առարկութիւն երկրորդ, ի ձը Պրոկղի գլուխն. Ամենայն գոլն վերնագոյն կամ է վերնագոյն քան զյաւիտենականուԹղ. 3բ. «Առարկութիւն երրորդ. Ի Պըրոկղի ճլա կամ մա գլուխսն. Ամենայն հոգի ազնուական երկիս ներգործութիւնս, կենդանական, իմացական եւ աստուածային»։ Թղ. 4բ. «Առարկութիւն չորրորդ. Առաջին յարարածոցս է գոլն եւ նախ քան զնա չիք այլ ինչ եղեալ»։ Թղ. 5բ. «Առարկութիւն հինգերորդ. Իսկ իմացութիւնք վերնագոյնք առաջինք հետեւօղք նախկին պատճառին»։ Թղ. 6բ. «Առարկութիւն վեցերորդ. Ի Պրոկղի թ. ճիգ գլուխն. Պատճառ նախկին գեր ի վերոյ է քան զամենայն ճառողութիւն»։ Թղ. 7բ. «Առարկութիւն եօթներորդ. Ի Պրոկղի ձզ գլուխն. Իմացութիւն է գոյութիւն որ ոչ հատանէ»։ Թղ. 8բ. «Առարկութիւն ութներորդ, Ի Պրոկղի ճեզ գլուխն. Ամենայն իմաստութիւն գիտէ որ ինչ ի վեր է քան զինքն»։ Թղ. 9բ. «Առարկութիւն իններորդ. Ի Պրոկղի ը գլուխն. Ամենայն իմացութիւն հաստատութիւն է եւ էութիւն է»։ Թղ. 11բ. «Առարկութիւն տասներորդ. Ամենայն իմացութիւն է լի տեսակօք, սակայն իմացութեանց ոմանք պարունակեն ըզտեսակս»։ Թղ. 12բ. «Առարկութիւն մետասաներորդ. Ի Պրոկղի ճղզ գլուխն. Ամենայն իմացութիւն իմանայ զմշտնջենաւոր էութիւն որքան ոչ ապականեն»։ Թղ. 12բ. «Առարկութիւն երկոտասաներորդ. Ի Պրոկղի ճղէ գլուխն. Առաջինն ամե նից, ոմանք են մակ ոմանց կերպիւ, որով պատշաճէ, զի մինն յայնցանէ» կը մնայ կիսատ եւ կ'աւարտի այս հատուածը։ 2. Թղ. 13ա. «(Գրիգորի Նարեկացւոյ, Մեկնութիւն Երգերգոցի). ... կոնքն նորա ոսկի, եւ զձեղունս նորա ծիրանի, եւ զմէջ նորա ականակապ տարածեալ, սէր ի դստերաց Երուսաղեմի»։ - Վերջ թղ. 85ա. «Որոց եւ մեք հաղորդեսցուք որ մեկնեցաքս զայսոսիկ եւ որքդ ուսանիքդ ի նոյն ինքն ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս եւ յաւիտենից»։ Ձեռագրիս այս մասը կը սկսի Դ թերթով. կորսուած են Ա-Գ թերթերը։ Դ թերթէն մնացած է առաջին եւ վերջին թուղթերը (թղ. 13-14), որով բնագիրը կը մնայ պակասաւոր։ Դ թերթի վերջին թուղթով (թղ. 14) բնագիրը կը շարունակուի կանոնաւոր կերպով։ Թղ. 85բ. «Ի ՆԻԶ թուականութեանս հայոց, հարկեցայ ես Գրիգոր քահանայ ի Նարեկայ, որդի Տեառն Խոսրովայ Անձաւացեաց եպիսկոպոսի...»։ 3. Թղ. 88ա. «Վասն իւղոյն աստուածային. Զօրութիւն իմաստից հանճարս նրբագոյն եւ գեր ի վերոյ է քան զբովանդակ բնութիւն հասարակաց»։ - Վերջ թղ. 92բ. «այլ ի ձեռն արգահատեալ օժանդակութեան քումդ բարձրութեան առոյգասցի, զարգասցի, պայծառասցի, հաճեսցի եւ բաւ լիցի վեհ իմաստութեան ձերում, ողջ լերուք ի տէր ի Հոգոյն սրբոյ»։ 4. Թղ. 93ա. «Բանք իմաստասիրացն պիտանիք ամենայն մարդոյ. Պղատոնի. Որք մեծամեծաց առաջի կան՝ մեծի զգաստութեան պէտք են։ Պղիտարքոսի. Ճանապարհորդք ի տունս եւ ի հայրենիս փութան, եւ իմաստասէրք ի խելս եւ իմաստութիւն»։ Թղ. 96ա. «Բանք իմաստասիրաց յաղագս իշխանաց»։ Թղ. 96բ. «Յաղագս խրատու»։ Թղ. 98ա. «Յաղագս բաղթից»։ Թղ. 98բ. «Յաղագս խոստովանութեան»։ Թղ. 99ա. «Յաղագս կանոնաց»։ Թղ. 99բ. «Յաղագս օրինաց»։ Թղ. 100ա. «Յաղագս հարստաց»։ Թղ. 100բ. «Նորին յաղագս ընչից»։ Թղ. 101բ. «Յաղագս արբեցողաց»։ Թղ. 102ա. «Յաղագս հարց»։ Թղ. 102բ. «Վասն շոգմոգաց»։ Թղ. 103ա. «Յաղագս լաւ ազգութեան»։ Թղ. 104ա. «Վասն լըռութեան»։ Թղ. 105ա. «Յաղագս փառաց»։ Թղ. 105ա. «Յաղագս մահու»։ Թղ. 106բ. «Յաղագս իշխանաց»։ Թղ. 107ա. «Յաղագս աստուածութեան»։ Թղ. 109բ. «Վասն խաչափայտին»։ Թղ. 110ա. «Յաղագս դատաւորաց»։ 5. Թղ. 110բ. «Բանք իմաստասիրաց ասացեալ կարճառօտ ի յօգուտս ուսումնասիրաց. Սոկրատէս. էր ծնեալ յԱթէնս ի հռչակաւոր քաղաքն յերկիրն յունաց, որ է մայր իմաստութեան» Կը յաջորդեն կենսագրութիւնները այլ իմաստասէրներու. Պղատոնի, Աիսգոսի, Անթիսթենէսի, Արիստոտէլի, Քսենոքրադէսի, Դիոգինէսի, Դալէսի, Սողոնի, Բաբիասի, Անագսագորասի, Թէոփրաստոսի, Քրադէսի, Զենոնի, Մէնտէմոսի, Սդիլպոնոսի, Տիմոնաքսի, Պիդագորասի, Կղէանդէսի, Ղերակլէսի, Քսենոբոնի, Եպիքդէսի, Անաքսիմէնէսի, Սիմոնիտէսի, Յգէորգիոսի, Զանախարսէսի, Եպիկուրոսի, Ապողինարոսի, Դէմէտրիոսի։ 6. Թղ. 137բ. «Լուծմունք երկրորդ հատորիս բանք եդեալ են կայսերաց, թագաւորաց, իշխանաց, զօրավարաց եւ այլ իշխեցողաց. Ուլիոս. Կայսրն Հռովմա(յ) երբեմն անյայտ, կամէր ի վերայ ծովուն նա7. Թղ. 152ա. «Համառօտ առաջաբանութիւն երրորդ հատոր(ի)ս կարճառօտ բանից, Լեակեդոմնացոց. Լեակեդոմնացիք որքան յունաց թագաւորութիւն կայր ինքեանք զամենեսեան իմն անցուցանէին կարճառօտ բա8. Թղ. 160ա. «Չորրորդ հատոր, կարճառօտ գլուխք բանք եդեալ են ի սմա, կնոջ ազգի իմաստնոց ասացեալ. Ոլոմպիեա մայր թագաւոր Աղեկսանդրու Մակեդոնացւոյն, ասացին նմա երբեմն թէ ի ծառայից թագաւորին ոմն էառ իւր կին»։ - Վերջ թղ. 163բ. «այլ առաւել չարագոյն քան թէ նոքա, վասն որոյ ունելով ի սրտի իմում, զի մի՛ եւ յետ քո լինիցի քան զքեզ այլ չարագոյն, վասն այսորիկ հայցեմ յԱստուծոյ զի ողջ լինիցիս»։