828186ՁԼԶ . 1287։
բոլորգիր։
դժուարին է զանազանել. կորսուած են ա-է թերթերը, նշանակուած են ը-ժե թերթերը, որոնցմէ իւրաքանչիւրը ունի 12 թուղթ. այնուհետեւ նորոգողի մը կողմէ կտրուած են լուսանցնքները եւ անհետացած նըշումները։
թուղթ։
ԺԹ. դարու արդի կազմ, ստուարաթուղթ կաշեպատ։ Հաւանաբար կազմուած է ի Ս. Ղազար։
արտաքսապէս տոկուն, սակայն ներքին մասը չարչարուած եւ մաշած, դժբախտաբար շատ տեղ ալ խոնաւութիւնը անպէտ դարձուցած է բնագիրը։ Նոյն գրիչին գործը պէտք է եղած ըլլայ ամբողջ ձեռագիրս, սակայն գրուած է երբեմն մեծ եւ երբեմն փոքր բոլորգրով։ Միջանկեալ եւս ինկած են թուղթեր, այսպէս ընդ մէջ թղ. 50-1, 54-5, 68-9, 73-4, 74-5, 75-6։
չունի։
եւ այլ զարդեր ամենեւին չկան։
կարմիր թանաքով են։
չունի։
Ձեռագրին մէջ, թղ. 55բ Տօնացոյցի աւարտին, գրիչը կը գրէ. «Չ1Զ, գրեցաւ ձեռամբ Յովհաննու»։ Հաւանաբար ինկած է գլխաւոր Յիշատակարանը։
ստացած ենք 1790-1800 տարիներուն միջանկեալ։ Մատեանս է Տօնացոյց ընտիր, հին խըմբագրութեամբ, ուր չեն նշմարուիր Ներսէս Շնորհալիի շարականները։ Ունի նաեւ Աղթարք եւ Ճառական հատուածներ։ Բովանդակութիւնը հետեւեալն է. 1. Թղ. 1ա. Տօնացոյց ըստ ամսոց Հայոց եւ Հռոմայեցւոց. սկիզբը թերի, կը սկսի. «.. հանգիստ նշխարացն եւ Տիմոթէոսի վկայի եւ սրբուհոյ Թեկղի։ Նաւ(ասարդի) ԺԵ. եւ յԱւ(գոստոսի) ԻԵ. Սրբուհոյ Աստուածածնին, զոր կարգեաց սուրբ Գրիգոր եւ Աթանաս եպիսկոպոսի, եւ սրբոցն Առանասայ եւ Քարիսիմոսի եւ Ներփիայ։ Նաւ(ասարդի) ԺԶ. եւ յԱւ(գոստոսի) ԻԶ. Ադրիանոսի եւ Անատաւլեա եւ գ. վկայիցն եւ Աբուդիմոսի Թղ. 2ա. «Հոռի Ա. եւի Սեպտ. Ժ. Սուրք կուսանացն Մինոյդորայ եւ Միտրոյդորա եւ սրբուհոյն Բասիլիսկեայ...»։ Թղ. 4բ. «Սահմի Ա. եւ ի Հոկտ. Ժ. Յղութիւն Եղիսաբեթի եւ տաւն Եւլամբիոսի եւ քեռն իւր Եւլամբեայ եւ յիշատակ Մարկոսի եւ Ստեփանոսի որ յԱնտիոք...»։ Թղ. 6բ. «Տրէ Ա. եւ Նոյեմբերի Թ. Անտոնիոսի եւ Պարիոսի եպիսկոպոս...»։ Թղ. 8բ. «Քաղոց Ա. եւ ի Դեկտեմբերի Թ. Տաւն է յղութեան ամենասրբուհոյ Աստուածածնին ի Յովակիմայ եւ յԱննայէ եւ Բարսիմեա եպիսկոպոսի Եդեսեայ եւ Սարբիլոսի եւ քեռն իւր Թաւատէ...»։ Թղ. 11ա. «Արաց Ա. եւ Յունուարի Ը. Տաւն է ծննդեան Տեառն եւ յիշատակ Թէոփիլոսի սարկաւագի...»։ Թղ. 13ա. «Մեհեկի Ա. եւ ի Փեպրուարի է. ՌԴ մարտիրոսացն որք ի Նիկոմիդայ կատարեցան եւ Վենդենի...»։ Թղ. 15ա. «Արեգ Ա. եւ ի Մարտի Թ. Սրբոց Քառասնիցն...»։ Թղ. 17ա. «Ահկի Ա. եւ Ապրիյի Ը. Գաբրիէլ հրեշտակապետին եւ Սահակայ եւ Համազասփայ նախարարացն Արծրունեաց եւ Աբդիշոյի եւ որք ի գերութեանն պարսից...»։ Թղ. 19ա. «Մարերի Ա. եւ Մայիսի Ը. Յիշատակ Յովհաննու առաքելոյ եւ աւետարանչի եւ Միքայէլի հրեշտակապետին տաւնեն փռանկք, եւ Արսէնի մեծ կրաւնաւորի եւ Սմբատայ հայոց թագաւորի...»։ Թղ. 21ա. «Մարգաց Ա. եւ Յունիսի Է. Սուրբ եպիսկոպոսին Ալբիանոսի եւ աշակերտաց իւրոց...»։ Թղ. 22բ. «Հրոտից Ա. եւ Յուլիսի Է. Աստիոսի, Դորաքիոյ...»։ Թղ. 24բ. «Աւելեաց Ա. եւ յԱւգոստոսի Զ. Տաւն է Այլակերպութեան Քրիստոսի ի Թաբոր լեառն...»։ 2. Թղ. 25ա. «Թուղթ Կիւրղի եպիսկոպոսի Երուսաղեմայ առ Կոստանդիանոս թագաւորն վասն երեւելոյ սուրբ խաչին յերկնից. Թագաւորի աստուածասիրի եւ բարեպաշտի աւգոստոս Կոստանդեա, Կիւրղոս որ յԵրուսաղէմ եպիսկոպոս ի Տէր խնդալ...»։ - Վերջ թղ. 30ա. «Բազում խաղաղութեամբ պարագայց ամաւք ամենեցուն Աստուած շնորհեսցէ մեզ ամենայն տամբ աւգոստոսէ թագաւոր աստուածասէր»։ 3. Թղ. 30բ. «(Քարոց Պատուիրանի). Պաւղոսի առաքելոյ ի Գաղատացոց թղ. է ընթերցուածս. Այլ ինձ քաւ լիցի պարծել բայց միայն... շնորհք տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ընդ ոգւոյ ձերում. ամէն։ Ալէլուիա արուեստի ԴԿ. Նշանեցաւ...։ (Աւետ. Մթ.). Եւ ապա երեւեսցի նշան որդւոյ մարդոյ... եւ բանք իմ մի՛ անցցեն։ «Եւ ապա նստեալ ճաշակեսցեն զվաղընջուց սահմանեալ բաղարջն. ապա յարուցեալ զկնի ճաշակման խաղաղացուցանէ զժողովուրդսն եւ գլխաւորն ի քահանայիցն, առեալ զգիրս պատուիրանին սրբոյ յառաջագոյն սահմանելոյ, եւ ժողովրդեանն քարոզէ ի վերայ բեմին բարձր ձայնիւ ի լուր ամենեցուն ասելով այսպէս, որպէս վարդապետելով. Լուարուք ինձ որդեակք իմ եւ զերկիղ տեառն ուսուցանեմ...»։ - Վերջ թղ. 38բ. «կրկնակի խաչ հանէ զորդին Աստուծոյ եւ մասն բաժին զՅուդայի մատնչին եւ զխաչահանուացն ընկալցի. զաւգուտն ձեր դուք տեսէք, ես անպարտ եմ աստ եւ առաջի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան ամէն»։ 4. Թղ. 39ա. «Աւրհնութիւն ջրոյ զոր ասացեալ է Տեառն Բարսղի Կեսարու Կապպադոկեցւոյց եպիսկոպոսի. Աւրհնեալ ես տէր Աստուած ամենակալ, յամենայնի հզաւր եւ սքանչելագործ, որ արարեր զերկինս եւ զերկիր...։ (Բ. մաս) Աստուած կենդանի, որ ենդ եւ եսդ եւ եդ Աստուած, որ ոչ մի իւիք սկիզբն ունելով...»։ - Վերջ թղ. 50ա. «Եւ ամենեքեան մեք սովաւ արժանաւորեսցուք քոյին աւգնականութեամբդ բժշկութեան եւ փրկութեան, եւ արժանի լիցուք փառաւորել զՀայր եւ զՈրդի եւ զսուրբ Հոգիդ, այժմ եւ 5. Թղ. 50ա. «Տաւնացոյց բովանդակ տարոյ զՀայ եւ զՀոռոմ ամսոց. Կարգաւորեալ ընդ իրեարս ըստ պատշաճի, շարեալ ըստ բովանդակ տարոյն զյիսունսն եւթն եաւթն շաբաթ եւ ըստ աւուրսն զտաւնսն եդեալ, եւ որք ոչ են յիսնակաւորք՝ զայնոսիկ ոչ եւթն եւթն շաբաթ կարգեցաք, այլ ըստ շաբաթուց զտաւնսն կարգեցաք։ Վասնզի ըստ ամենայնի առաւելուն եւ նուազին միջոցն այնոքիկ։ Իսկ զքանիս ամսոցն հոռոմոց ունի իւրաքանչիւր տաւն զկնի իւր, սակս անմոռաց լինելոյ քանիքն. բայց դու մի՛ զքանիսն խուզեր, այլ որպէս կարգաւորեալդ է այնպէս տաւնեա, զի կայ տաւն որ ի քանիսն գայ եւ է որ ոչ գայ։ Իսկ հայ ամիսքն շարժուն են եւ տաւներն անփոփոխականք, ոչ ունին քանիք ամսոց, այլ խառնեալ ընդ նոսա։ Իսկ իմաստնոց եւ ախմարաց կարի հեշտալի է սա եւ անսղալ։ Իսկ առաւելութեան եւ պակասութեան տաւնից բնաւ մի՛ յերկուանար, քանզի զոր ընկալեալ է Հայաստանեայց եկեղեցիք ընդրութեամբ սուրբ վարդապետացն նախադրական տաւնն սուրբ ուխտին Դրազարկու, զայնոսիկ լիով գտցես ի սմա, որոց պատմութիւնքն յայտնի են, որ կատարին ի փառս Աստուծոյ։ «Զկնի Զատկին երկշաբաթն աւրն մեռելոց է. եց. Հանգստեան ԱՁ. Աւրհնեալ ես դու Քրիստոս որ։ «Շաբաթ աւրն Յովհաննու Մկրտչի. հց. ԱՉ. Նախայաւիտեան բ.։ «Եւ ի յառաջին շաբաթսդ զՅարութեան Տէր յերկնիցներն ասա Աւրհնութեներ։ «Նոր Կիւրակէին գիշերն հց. ԱԿ. Որ եկիր ի փրկութիւն, եւ առաջին կանոն զԽոստովան. դիր, որ Կանոնագլուխ Աւրհնեցից ըզքեզ գոհութեամբն ասի։ Եւ Աւրհնու». թուղթ ինկած ըլլալով՝ կը մնայ կիսատ։ Յաջորդ գլխաւոր մասեն են. Թղ. 51բ. «(Ե)ւթներրորդ կիւրակէ Վարդավառ է, զիւր շարականն ասա։ Բշ. Աբրահամու եւ Խորենա(յ) եւ անարծաթ բժշկապե(տացն) Կոզմայի եւ Դամիանոսի, եւ է Յուլիս Ա.ն...»։ Թղ. 52բ. «Կիրակէ աւր Փոխումն Աստուածածնին է եւ յԱւգոստոս ԺԵ. աւուրս երիս տաւնեա։ Զկնի գ. աւուրն տաւնիս Դշ. ապաշխա(րութեան) եց. ասա ԳՁ. ՓառաւորԹղ. 53ա. «Կիրակի սուրբ Խաչին տաւնեա ը (8) աւր, եւ զ(Իշ. եւ զՇբ. մի՛ ուտեր։ Իսկ ութ աւուրն զնոյն կիւրակ(է) յարութեան. եց. ՉԴ. Որ եկիր կամաւ հ...»։ Թղ. 53բ. «Զկնի Խաչի է. կիւրակէ Խաչգիւտ է կամ ուր ամիսն բերէ ի Մարերի ի Ժ.. շարական Հրաշակ(երտ)։ Բշ. Մեծ վկայն Քրիստոսի Դեմետրիոսի...»։ Յաջորդաբար թուղթ ինկած ըլլալով՝ տօները կ'ընդմիջին։ Թղ. 55ա. «Բուն բարեկենդանին գիշերն զբնաձայնն ի ԴԿ սկսիր եւ եց. ՁԱ. Ընդ երիս մանկունսն...»։ Վերջ թղ. 55բ. «Վեցերորդ շաբաթն Ղազարու յարութիւն, ի նոյն կիւրակէ Գալուստ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի յԵրուսաղէմ դիմեալ ի կամաւոր չարչարանս, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն»։ 6. Թղ. 56ա. «(Աղթարք, որ է գուշակութիւնք). ... ւեցուցանէ անկանի ի վերա(յ) երկրի զուր եւ տուգանք։ Եթէ լուսին խոցուած ունի, կատաղութիւն նշանակէ. եթէ արեւ խոցուած ունի, ուրախութիւն է մարդկան։ Եթէ պատուած լինի, տարաժամ մահ նշանակէ։ Եթէ աղեղն իջանէ յերկնից կոյս խաղաղութիւն երկրի...»։ «Ի Տրէ. Եթէ լուսին խաւարի, ամենայն իրաց նուազութիւն է։ Եթէ արեւ խաւարի, ելանէ հեծեալք ի հռոմայեցւոց դէպ յայլազգիս եւ կոտորեն զնոսա...»։ «Ի Քաղոց. Եթէ լուսին խաւարի, նման է յերկիրն կորդուացւոց սով։ Եթէ արեւն խաւարի, սպանեն զոմն ի թագաւորաց եւ զհեծեալ նորա կոտորեն եւ սակաւ մի բարի լինի մարդկան, բայց տարին դժուարին գայ...»։ «Ի Յարաց. Եթէ լուսին խաւարի, բարեաւք լցցին արմատք, բայց խառնակութիւն լինի յերկրին հնդկաց, եւ կոտորումն կապադովկացւոց եւ հիւանդութիւնք ի Կիւլի«Ի Մեհեկանի. Եթէ լուսին խաւարի, նշան է ահու եւ սասանութեան եւ արիւնհեղութեան յԱսպանի եւ ի Խորասան...» «Ի յԱրեգ. Եթէ լուսին խաւարի, ցուցանէ արիւնհեղութիւն ի Խորասան եւ ի Պարս...»։ «Ի Յահեկի. Եթէ լուսին խաւարի, ցըրտութիւն...»։ «Ի Մարերի. Եթէ լուսին խաւարի, նշան է ցրտոյ եւ խստութեան յառաջակա(յ) (ա)մսոյս...»։ «Ի Մարգաց. Եթէ լուսին խաւարի, տարին բարի գայ յառաջակայն, եւ լինի ի մէջ թագաւորաց հաշտութիւն...»։ «Ի Հրորտից. Եթէ լուսին խաւարի, գայ անձրեւք բազում աւուրս...»։ - Վերջ թղ. 64բ. «Բայց աշուն յետ անձրեւուն երաշտ գայ եւ ապա լինի ցուրտ եւ պինդ գայ խիստ»։ 7. Թղ. 64բ. «Յորժամ կոյսն լինի տանուտէր տարւոյն. Գարունն աղեկ լինի վաստակոց, ցորեն շատ եւ ամենայն վաստակ աղեկ...»։ - Վերջ թղ. 68բ. «Յորժամ ջրհոսն լինի տանուտէր տարւոյն...եւ դաշտք չբերեն պտուղ աղեկ, լերանց մուտք աղեկ, այգի եւ ձիթենի միջակ»։ 8. Թղ. 69ա. «Վասն որոտմանց եւ շարժմանց, Հայոց եւ Հոռոմոց, զոր իմացեալ գրեցին իմաստունք եւ ճարտար փիլիսոփայքըն. Եթէ ի Մարերի որոտումն լինի, լինի հողմք ի յարեւելից ի կողմանէ. կամ ի Հրորտից ամիս լինի, ելանեն ընթերք երկ Թղ. 70ա. «Որոտմունք Յունաց. Յունուարի թէ որոտ(այ), ցորենոյ եւ գինոյ առատութիւն, թէ շարժի՝ մահ գայ...»։ Վերջ թղ. 71բ. «թէ յարեւմտից բարով լինի ամենայն երկրի. թէ Ի. հայից խանձեալ յարեւմուտք, նուազումն է ամենայն 9. Թղ. 71բ. «Սրբոյն Աթանասի ասացեալ յաղ(ագս) խոստովանութեան. Եւ արդ խոստովանիմ եւ հաւատամ զՀայր անսկիզբն, անեղ եւ անվախճան, եւ զՈրդի ծնեալ ի Հաւրէ յառաջ քան զյաւիտեանս...»։ - Վերջ թղ. 73բ. «սուրբ գրոց ունկն չդնելով, յԱստուծոյ չերկնչելով, ի մարդկանէ չամաչելով, ի սուրբ հրեշտակէ իմմէ» կը մնայ կիսատ թուղթի անկումով։ 10. Թղ. 74ա. «Վասն մերկացն զրոյց. Մերկ իմաստքն հանդերձ ամենեւին ոչ զգենուն, եւ գործ անիրաւ ոչ գործեն, եւ զմարմին կենդանեաց ոչ ուտեն...»։ - Վերջ թղ. 74բ. «...եւ նորա զենեալ բազում... գարշեցաւ հիացմամբ». թուղթ ինկած ըլլալով կը մնայ կիսատ։ 11. Թղ. 75ա. «(Հարցումն եւ պատասխանի վասն ննջեցելոց). ... (կար)ող են սպասեն նմա թէ ոչ։ Պատասխան. Զայսիսիս գիրք անասուն նշանակեն, այլ վասն զի խոստովանող էր Քրիստոսի...։ Հարցումն. Զի՞նչ է որ հայք միայն առնեն մատաղ եւ այլազգիք ոչ։ Պատ. Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս զկնի գալստեան իւրոյ ընդ զոհս եւ ընդ պատարագս ոչ հաճեցաւ...». կը մնայ կիսատ թուղթի անկումով։ 12. Թղ. 76ա. «(Վասն մարդեղութեանն Քրիստոսի հարցումն եւ պատասխանի). .. Հ(արցումն). Եթէ յերկուցն, ընդէր ոչ երկուս։ Պ(ատասխանի). Միութիւնն եբարձ զերկութիւնն։ Հ. Եթէ մնացին բնութիւնքն յիւրաքանչիւրսն անշփոթելիք, վասն էր ի բաց բարձեալ ասիցեն։ Պ. Ոչ շփոթեալ եւ ոչ խառնեալ, զի անճառագործ է միաւորիչն։ Հ. Սիաւորութիւնս այս պահող ի բնութեանցն թէ պատահող։ Պ. Ոչ պահող եւ ոչ պատահող, զի ի վեր քան զպահումն եւ զպատահումն են ա...»։ - Վերջ թղ. 101բ. «Զի մի է Հայր յորմէ ամենայն, եւ մի տէր Յիսուս Քրիստոս որով ամենայն, եւ մեք նովաւ եւ եկեղեցիք Քրիստոսի եւ երկոքումբք այդոքիւք վարի ձանիւք խառնմամբ եւ միաւորմամբ, որում ընոՀաւր եւ Հոգւոյն փառք յաւիտեան, ամէն 13. Թղ. 101բ. «Բարսղի հայրապետի ասացեալ. Էջ մարմնովն եւ աստուածութեամբն ի գերեզմանի եւ անբովանդակելի բնութեամբն բովանդակելի մարմնով զթաղումն ընկալաւ...»։ Այս ընդարձակ ճառին մէջ կան ենթաբաժանումներ, որոնք լուսանցքին վրայ նըշումներով՝ բաժնուած են իրարմէ։ Կու տանք անոնց պատկերը. Թղ. 102բ. «Ի Յոհաննու արձանագրէն. Քրիստոս ծնեալ է ի քեզ, Աստուած է եւ մարդ Թղ. 102բ. «Ի Յաղթեցայ ճառէն. (Ն)որ խառնումն մի յերկուցն...»։ Թղ. 103ա. «Ի Բարսղի արձանագրէն. (Չ)ի՞նչ քան զայս հրաշափառագոյն, զի Աստուած խաչեալ տեսանի եւ զնոյն ընդ աւազակսն...»։ Թղ. 104ա. «Առաքեալն ասէ. Թէ շնորհաւքն Աստուծոյ վասն ամենեցուն զմահ ճաշակեաց...»։ Թղ. 104ա. «Առաքեալ ասէ. Փոքր մի խմոր զամենայն զանկուած խմորէ եւ ապականացու գործէ...»։ Թղ. 104բ. «Ազգք մարդկան եղեն լեզուք հբ, եւ գ. լեզու յանբանից խաւսեցաւ...»։ Թղ. 105ա. «Կրաւնաւորն ասէ. Աստուածորդին մեռաւ, զմարդիկ աստուածացոյց մարմնովն Աստուած...»։ Թղ. 106բ. «Կրաւնաւորն ասէ. Աստուածութիւնն լիով ի գերեզմանի, լիով ի դժոխս եւ լիով առ Հաւր...»։ Թղ. 108բ. «Մարդոյ երկու հրեշտակք կան, յիններրորդ ժամուն ի վեր ելանեն...»։ Թղ. 109ա. «Մսակերութիւն ի Նոյէ ի վեր եղեւ. յառաջին աւրն եղեն գործք հինգ. հուր, ջուր, երկինք, լոյս, խաւար...»։ 14. Թղ. 110բ. «Յովհաննու Ոսկի բերանի ասացեալ վասն հանդերձեալ դատաստանի. Պարտապան եմք, ով եղբարք, զմիմեանց բեռն բառնալ եւ խնամ տանել վշտացելոցն մեղաւք...»։ 15. Թղ. 120բ. «Գրիգորի Սքանչելագործի. Արդ եթէ կամիցիս գիտել վասն վերին զաւրացն, այսպիսի է բնակութիւն եւ դասակարգովք նոցա...»։ 16. Թղ. 123բ. «Յովհաննու (Ոսկեբերանի) ... Ի սկզբանէ արար Աստուած զերկինս եւ զերկիր, եւ որ ի կարգին է. եւ ասաց Աստուած. եղիցի լոյս, եւ ապա եղեւ երե17. Թղ. 123բ. «Նորին Յովհաննու (Ոսկեբերանի) ասացեալ. Ստեղծ Աստուած ըցմարդն հող յերկրէ. ոմանք կարծէին որպէս մարդկեղէն ձեռաւք Աստուծոյ ստեղծեալ զմարդն...»։ 18. Թղ. 125ա. «Վասն (...) ի ծննդեանն. Փարաւովն թէպէտեւ երկընչէր ի բազմանալ ժողովրդեանն, այլ իմն...»։ 19. Թղ. 125բ. «Վասն Յովսեփայ. Յորժամ Փարաւովն մանկաւ (...) զմարմինն Յովսեփայ ի գետն ընկեց...»։ 20. Թղ. 126ա. «Վասն բաղկացութեան մարդոյ. Սարդն եթէ խարտեաշ մաղձ ունիցի ի ժամանակի սաղմնառութեանն, ըստ նմին ձեւանայ պատկերն...»։ 21. Թղ. 128ա. «Վասն չլինելոյ կնքահայր կնոջ. Դիոնեսիոս ոչ տայ հայել կանանց յաւազանն, եւ զինչ է պատճառն...»։ 22. Թղ. 129ա. «Պատասխանիք ի թղթոյն Պաւղոսի ընդդէմ հերձուածողաց վասն երկութեանն. Քաղկեդովնի ժողովն զԱստուած Հայր սուտ առնեն եւ ընդ անգիտութեամբ ածեն զնա, զի(արդ) բնութիւն ասաց Քաղկեդոնի ժողովն եւ զՀայր մոռացան...»։ Վերջ թղ. 145ա. «Զայս ասեն եւ յայսմանէ զվեցերորդ ամիսն թուեն մինչեւ յաւետիս կուսին ի Գաբրիէլէ որ ասաց ցկոյսն. Ահաւասիկ Եղիսաբեթ ազգական քո եւ նայ յղի է. եւ այս վեցերորդ ամիսն էր։ Վեց ամիս ժողովեն նոքա» կը մնայ կիսատ, քանի թղ. 145բ անընթեռնլի է, եւ կ'աւարտի ձեռագիրս։