16941355ՌՂԵ 1646։
նօտր։
Ա-ԻԳ։
թուղթ բարակ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով. կորսուած են զոյգ փականքները. շատ հաւանաբար Ս. Ղազարի մէջ վերակազմուած է Ձեռագիրս, պահելով հին կազմը, ներքին թուղթերը տեղափոխելով իրենց ուղիղ տեղերը։
բաւարար. նորոգութեան ընթացքին աւելցուած են էջ 482-547՝ գրութեամբ հանդերձ. թուղթ կը պակսի ընդմէջ էջ 209-210, 267-8. իսկ պոկուած են՝ էջ 132-137, 260-1։
հաւանաբար գրիչը։
սկիզբը կայ երկսիւն հատուած մը բոլորգիրով, որու վրայ կը կարդանք Յիշատակարանի մը հատուածը՝ գրուած ՌՃԽԳ-1694, որ աւելի նոր ըլլալով քան Ձեռագիրը՝ կը համարինք որ հոս դրուած է երկրորդ նորոգութեան կազմի ընթացքին։ Ձեռագրիս աւարտին կայ բոլորգիրով թուղթէ երկսիւն հատուած մը, Ճաշոցէ առնուած, Ընթերցուած ի Ծննդոց։
եւ այլն չունի։
կարմիր թանաքով։
էջ 11-14, 1257, 391, 423, 437-8, 504, 518-9։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 15. Յանուն Աստուծոյ գդածին եւ ողորմածին, գիրս բժշկական արհեստի ժողովեցաք ի բազում գրենաց զկարճառաւտս եւ զպիտանիսն. իսկ որք կարդաք կամ օքտիք ի սմանէ, յիշեցէք զՎանցի Սաֆարս. Աստուած զձեզ յիշէ ի յարքայութեան»։ 2. Էջ 123. «Եւ զանպիտան Սաֆարս յիշայ ի Տէր եւ ասայ զողորմին, Աստուած ձեզ ո3. Էջ 222. «Զմեղաւոր եւ անպիտան Սաֆարս յիշայ»։ 4. Էջ 378. «Որ ի բան տանէս՝ յիշես զգծող գրիս զանպիտան Վանցի Սաֆարս, որ զանունս ունիմ եւ զգործս ոչ։ ՌՂԵ (1646) թվիս, երկիրս ի Վան»։ 5. Էջ 431. «Գրեցօ յէքիմարանս յերկիր եւ ի քաղաքն ի Վան, դուռն Սուրբ էջմիածնիս, ձեռամբ մեռայպարտ եւ անարժ(ան) գրչիս Սաֆարիս, որ զանունս ունիմ եւ գործըս ոչ։ Ի թվիս Հայոց ՌՂԶ (1647)». Կը շարունակէ 11 տող արաբատառ օսմաներէնով։
ստացած ենք 1791-1850 տարիներուն միջեւ։ Մատեանս է Բժշկարան, որու հատուածները չունին խորագիր. հեղինակը Ձեռագրիս սկիզբը դրած է ցանկը՝ յօրինելով իւրաքանչիւր հատուածի վերնագիր, որոնք կը ներկայացնենք ստորեւ. Էջ 15. «Ա. Խաւսք Յակոբոս բժշկապեԷջ 27. «Բ. Հապ, որ ի տապողէն»։ Էջ 28. «Գ. Հապ ոսկրացաւի եւ նուզլայի եւ ջերման»։ Էջ 30. «Դ. Որոյ խելքն պտուտ գայ եւ աչքն մթնայ»։ Էջ 31. «Ե. Ականջի դեղ»։ Էջ 35. «Զ. Հնտեր եւ խոտերոյ զաւրութիւն պատմէ»։ Էջ 39. «Է. Գլխացաւի, որ ի տաքութենէ եւ կամ ի հովէ»։ Էջ 43. «Ը. Աչաց դեղեր եւ ականջացաւ»։ Էջ 49. «Թ. Հազի դեղեր եւ ձայնի»։ Էջ 53. «Ժ. Մսածի, որոյ փողքն աւերի Էջ 56. «ԺԱ. Բերան ցաւի եւ ակռայ ցաւի Էջ 62. «ԺԲ. Փորոյ ցաւի եւ հապ, որ սնկան եւ գլխոյ ցաւին»։ Էջ 69. «ԺԳ. Բորի դեղ եւ ոջլոտ մարդոյ Էջ 72. «ԺԴ. Տամրակուի դեղ եւ ջերման Էջ 80. «ԺԵ. Փողացաւութեան եւ ականջի Էջ 82. «ԺԶ. Լերդացաւութեան եւ փայծաղնացաւութեան»։ Էջ 92. «Ժէ. Մաճուն մուղօյի եւ չօփի չինու եւ ճավլարիլ»։ Էջ 94. «ԺԸ. Մաճուն եւ հապ իր կամաց եւ միջացաւի եախու»։ Էջ 96. «ԺԹ. Ձուք ուռանի»։ Էջ 99. «Ի. Բորի դեղեր եւ մաճուն»։ Էջ 101. «ԻԱ. Ձագ ուռանի եւ կամ արանքն ուռի»։ Էջ 102. «ԻԲ. Ասրարի մաճուն եւ աֆիռնի Էջ 103. «ԻԳ. Որոյ քթի արունն վազէ եւ էջ105. «ԻԴ. Մարդոյ, որ թալանուն լիԷջ 109. «ԻԵ. Այրածի դեղ եւ ջեղի, որ կարճացել է»։ Էջ 111. «ԻԶ. Մալհամներ, կանանչ եւ Էջ 113. «ԻԷ. Պատրուք լուծման, որ ղապզ է եղեր»։ Էջ 114. «ԻԸ. Ճուլապ, արքնճուպին եւ ղուրսեր»։ Էջ 117. «ԻԹ. Լուծման դեղեր, միջացաւի եւ նկրիսի»։ Կը պակսի Լ. գլուխը, որու տեղ դրուած են սպիտակ թուղթեր. ցանկին համաձայն սիւթս է՝ «է. Քթի արուն եւ յղանալու դե Էջ 128. «ԼԱ. Լուծման դեղեր եւ դիվահարի եւ արձակման»։ Էջ 129. «ԼԲ. Ցեղուցեղ պատմութիւն բաԿորսուած են էջ 132-137, որով կը պակսին ԼԳ-ԼԳ գլուխները, որոնք ցանկին համաձայն են «ԼԳ. Փարֆիոնի եղ, նստոյ տեղաց դե«ԼԴ. Յապ Փռանգի»։ «ԼԵ. Դեղեր, որ մերձաւորութեան ուժ «ԼԶ. Ճիճոյ դեղեր, տափակի եւ երկայնի եւ այլոցն»։ «ԼԷ. Ղօլընջի եւ միջացաւի, որ քամոյ Էջ 138. «ԼԸ. Որ խիստ քրտնի եւ կամ վատ երազ տեսնու»։ Էջ 140. «ԼԹ. Պատմութիւն բաներու»։ Էջ 140. «Խ. Քայլի դեղեր եւ հնդերու պատմութիւն»։ Էջ 150. «ԽԱ. Տղի, որ ձուկն խախտի եւ միզագրաւի դեղ»։ Էջ 151. «ԽԲ. Որ մորուքն կծայ եւ գլուխն թեփուկ լինի»։ Էջ 153. «ԽԳ. Կատղած շան խածածի եւ քարի, որ փուշթն է»։ Էջ 155. «ԽԴի. Ըղեղան կալվածոցն եւ բաղանեաց խրատ»։ Էջ 162. «ԽԵ. Մոլաքոր, որ ի պաղլամէ լինի եւ միջաց ցաւէ»։ Էջ 163. «ԽԶ. Վասն այրեայն հիւանդութեանց, վասն վարդ ցաւքի»։ Էջ 167. «Խէ. Հապ մշքի, որ զբերնի հոտն՝ Էջ 168. «ԽԸ. Որոյ քիթն խոց լինենայ եւ կոտրածի դեղ»։ Էջ 168. «ԽԹ. Որոյ գոզ կապ լինի չի՝ Էջ 169. «Ծ. Որոյ գոզն վազէ եւ չի դաԷջ 172. «ԾԱ. Դեղերոյ չարութիւն խափանէ եւ փոխանն»։ Էջ 173. «ԾԲ. Սպեղանիք, որ դնվի ի վերայ այտուցի»։ Էջ 176. «ԾԳ. Վասն երեսն այրի յարեւոյ կամ ի ցըտոյ»։ Էջ 177. «ԵԴ. Որոյ գոզ վազէ եւ արգելել Էջ 180. «ԾԵ. Հապ թաճատին եւ ափիոնի Էջ 181. «ԾԶ. Դեղեր, որ դնվի ի վերայ ելնդնոյ, որ կակղցնէ»։ Էջ 185. «Ծէ. Մաճուն ալստորիայ»։ Էջ 190. «ԾԸ. Բերնի դեղ խոցի, որ կերԷջ 192. «ԾԹ. Սպեղանի խոցից եւ յապի Էջ 194. «Կ. Մալհամի եւ յապսրաճայի եւ Էջ 197. «ԿԱ. Յապեր սորննանի վասն՝ ճռանցաւութեան»։ Էջ 199. «ԿԲ. Մալհամներ եւ սրով կտրած Էջ 201. «ԿԳ. Ձայնի դեղեր եւ մրհամ եւ հապ ժիպակով»։ Էջ 204. «ԿԴ. Ղալիեայ միսք եայարին բագարատին»։ Էջ 205. «ԿԵ. Մաճունի պալուտ եւ յապի ղուղիայ»։ Էջ 206. «ԿԶ. Ղուրսեր գոզարգիլի եւ հապի սապռեր»։ Էջ 208. «Կէ. Վասն որ զարիւնն դադրեԷջ 209. «ԿԸ. Այարին, ըռուփօս եւ յապի ստամաքիկոն». թուղթ ինկած ըլլալով՝ կը մնայ կիսատ։ Էջ 210. «ԿԹ. Ձուքամի դեղ եւ մրհամ խանազիրայի»։ Էջ 211. «Հ. Որոյ նստոյ տեղն ի դուրս Էջ 212. «ՀԱ. Հապեր եւս փուֆնի եւ մաԷջ 220. «ՀԲ. Մազ ներկել եւ մրհամ եւ մուհարրեի»։ Էջ 223. «ՀԳ. Տավայի»։ Էջ 225. «ՀԴ. Սպեղանիք եւ մանուն չամԷջ 227. «ՀԵ. Շաֆեր սումախի աչաց եւ գարեջրի շինել»։ Էջ 231. «ՀԶ. Մրհամ փածղան եւ ղուրսի քաքանանի»։ Էջ 233. «Հէ. Մշքա դեղ եւ ձէթ մազ ներԷջ 235. «ՀԸ. Քալի դեղ եւ շարապ խաշէջ230. «ՀԹ. Մաճուն զաֆրնի եւ մանուն Էջ 238. «Չ. Ձէթ մանուշկի եւ տէկի պարԷջ 240. «ՉԱ. Ճօարիշ ուսղուֆ եւ մանուն տրիֆիլ մալաղուլիաի»։ Էջ 241. «ՉԲ. Վասն ծաղկին եւ քութէշին եւ ըխտաւորի»։ Էջ 244. «ՉԳ. Որոյ փողքն ցաւի եւ մաճուն չօփուչինու»։ Էջ 245. «ՉԴ. Քարի դեղեր եւ գող կապի»։ Էջ 246. «ՉԵ. Մաճուն ֆալէսոֆայ եւ պարչի իսայ»։ Էջ 250. «ՉԶ. Դեղ փորացաւի եւ գարէջրի կօկէ դեղ»։ Էջ 253. «Չէ. Մաճուն ըռասան եւ հապ թաճատին»։ Էջ 254. «ՁԸ. Արեան հիւանդութիւնք եւ վարդ ցաւք»։ Էջ 256. «ՉԹ. Մտպուխնի եւ նստոյ տեղն, որ ելունդ ելնի»։ Էջ 257. «Ղ. Երեսն, որ ի վեր տայ»։ Թուղթ ինկած ըլլալով՝ կը պակսի՝ «ՂԱ. Որոյ նստու տեղն ի դուրս գայ»։ Էջ 262. «ՂԲ. Վասն որ մարդ քրտրնած պաղ ջուր խմէ»։ Էջ 263. «ՂԳ. Հազի դեղ, բերնի դեղ, տամրակուի դեղ»։ Էջ 264. «ՂԴ. Լուծման հապ եւ ձուգուռանի դեղ»։ Էջ 266. «ՂԵ. Հապ մշքի եւ աչաց դեղեր ցեղուցեղ»։ Թուղթ ինկած ըլլալով՝ կը պակսին՝ «ԼՁ. Աչաց դեղեր եւ ոտանառորք ցեԳղէ. բերան արիւն երբայ»։ Էջ 268. «ՂԸ. Մալհամի ղասապ եւ զախմածի դեղեր»։ Էջ 270. «ՂԹ. Ճիպար ցեղուցեղ ցաւի եւ օծելիք խոստկի»։ Էջ 271. «Ճ. Աչիչ դեղ եւ մարդ, որ շողն Էջ 272. «ՃԱ. Շարապ ասարաւնի եւ քարի դեղ, որ ի փուշթն»։ Էջ 275. «ՃԲ. Նօշի տարու մայի փուխթան եւ փալթաֆին»։ Էջ 280. «ՃԳ. Հարարաթի դեղ եւ եախու ուռեցի կակղցնող»։ Էջ 283. «ՃԴ. Պինչն, որ կալւի, ակռայ բանայու դեղ»։ Էջ 283. «ՃԵ. Մարդ նիհարացնել ի գերութենէն»։ Էջ 284. «ՃԶ. Կոծիծի դեղ, պիսակի դեղ, թուխմայի դեղ»։ Էջ 285. «Ճէ. Մաճուն երկաթի աղտով, որ շատ օգտէ»։ Էջ 287. «ՃԸ. Վասն միզագրաւի եւ վասն սնկան եւ վասն խոզից»։ Էջ 289. «ՃԹ. Անունք ցաւերուն արապի Էջ 294. «ՃԺ. Մսածում ջերման եւ դեղ Էջ 299. «ՃԺԱ. Դեղ, որ մարդու գլուխն դողայ եւ կամ ձեռքն»։ Էջ 300. «ՃԺԲ. Կոծիծի գահացաւի եւ ուռեցի ելնի դեղեր»։ Էջ 306. «ՃԺԳ. Մաճուն պալատուրի եւ մորհամ մսրի եւ թանաք եփեյու»։ Էջ 312. «ՃԺԴ. Գլխացաւի, որ ստամոքին վատուժութիւն լինի»։ Էջ 313. «ՃԺԵ. Վասն սրմնակաթի եւ խրատ պատրաստութեան»։ Էջ 317. «ՃԺԶ. Վասն բնութեան եւ կակղացնելու խրատ»։ Էջ 320. «ՃԺԷ. Վասն ըստածման հիւանդոյ բնութեան»։ Էջ 326. «ՃԺԸ. Խրատ լուծման դեղ Էջ 333. «ՃԺԹ. Խասիաթ դեղերուն ի Մուֆրատաթէն»։ Թուղթինկած ըլլալով՝ կը պակիսի՝ «ՃԻ. Ջուր տակերու, որ է բացող կալւածուն»։ Էջ 336. «ՃԻԱ. Գլխացաւ, որ ի ստամոքին տաքութենէն լինի»։ Էջ 337. «ՃԻԲ. Մաճուն մերձաւորութեան եւ հապ ոսկի օգտակար»։ Էջ 339. «ՃԻԳ. Բագրատ ասէ՝ առողջութեան թթպիր»։ Էջ 340. «ՃԻԴ. Պատմութիւն դեղերոյ ի Մուֆրատաթէն»։ Էջ 346. «ՃԻԵ. Թանաք եփելու գրագրի, որ է խաս»։ Էջ 349. «ՃԻԶ. Վասն ժամանակաց դեղերոյն դիմանալուն»։ Էջ 353. «ՃԻէ. Հիւանդութիւն որ կրկնի, թէ պատճառն ինչ է»։ Էջ 356. «ՃԻԸ. Օձահարի եւ կարճահաԷջ 364. «ՃԻԹ. Դեղնութեան դեղեր, որ է արաղանն»։ Էջ 366. «ՃԼ. Պատմութիւն դեղերու ի Մուֆրատաթէն»։ Էջ 378. «ՃԼԱ. Աս է թզի շարապն, որ տանի զչարն ամլաճին»։ Էջ 384. «ՃԼԲ. Հիւանդի նշան մահու կեԷջ 396. «ՃԼԳ. Պատմութիւն երկոտասան ամսոց թուրքի լեզւով» (Մայիս-ԴեկտեմԷջ 406. «ՃԼԴ. Եւ այլ ցեղուցեղ մանտրիկ Այս մասին մէջ կան «Վասն որ կամենայ ի ծաղկանց կամ ի հատից ձէթ հանեյ». «Աղօթք վերայ հիւանդաց». «Վասն փորացաւութեան». «Կինն, որ դիժար ծնանի զայս գրէ...». «Ով իմաստուն ճարտար ջառահ, յորժամ կամիս այրուն առնես իմացիր լուսին...» (կայ գծուած կենդանակերպը եւ արաբերէն բացատրութիւն, էջ 433-436)։ Էջ 444. «ՃԼԵ. Վասն գիտութեան եւ զբնութիւն մարդոյն»։ Էջ 446. ՃԼԶ. Մարդոյ բնութեան»։ Էջ 454. ՃԼԷ. Ծաղկանց, որ տաճիկն ղուլփլ ղամեր ասի»։ էջ 456. ՃէԸ. Գորտան կրիային դեղ շիԲնագիրը կը շարունակէ մինչեւ էջ 481, տալով բազմաթիւ բացատրութիւններ բոյսերու եւ դեղերու, առանց յատուկ խորագրի։ Էջ 482-547. Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ աւելցուած են բազմաթիւ դեղագրեր, ուրկէ կը քաղենք հետեւեալները. Էջ 482. Այլ աչքն, որ կոբն թանձրաԷջ 483. Այլ դեղ ձայնի...»։ Էջ 484. Նուզլայի դեղրանք...»։ Էջ 485. «Տեղի դեղ, որ Աստուծով տղայ բերել տայ...»։ Էջ 488. Աչքն, որ փոշի կենայ...»։ Էջ 489. Այլ փորցաւի դեղ...»։ Էջ 491. Հալպու սապոն եփելոյ խրատ...»։ Էջ 492. Մաճուն, որ ասեն պէլութ զմիջաց ցաւն տանի...»։ Էջ 495. Հալ էռանջիքիմ...»։ Էջ 502. Միջացաւի սեւ բողկն...»։ Էջ 507. Հապ բօրի լաւ եւ ընդիր...»։ Էջ 521. Մանուն դապզի...»։ Էջ 523. Եռանկի իւղու դեղ լաւ...»։ Էջ 531. Յաղագս ճուհարաց, որ յայտնէ զամենայն ճուհար քարերն...»։ - Վերջ էջ Էջ 547. Նուզլայի ակռայի դեղ լաւ...»։