1691

ԲԺՇԿԱՐԱՆ Բ

ԺԷ դար - ԺԷ դար

ID

Number

1691

Old record number

2180

Title

ԲԺՇԿԱՐԱՆ Բ

Start date

ԺԷ դար

End date

ԺԷ դար

Date details

Ժէ դար։

Copy place

Reference

Type

Number of pages

383

Dimension

15,8x21,2

Layout

երկսիւն, իւրաքանչիւրը 4,5x15,4։

Writing details

նօտր։

Codicology

Ա-ԼԳx12 (Ա, Ե, ԺԲ, ԼԲ՝ 10, ԼԳ՝ 9)։

Principal subject

Subject details

թուղթ։

Number of lines

27։

Binding

դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ. կորսուած է դռնակն ու զոյգ փականքները. չունի աստառ։ Կռնակի կողմէն կաշին ճաթած՝ չորութեան պատճառով։

State of preservation

տկար է կազմը, գործածութենէ լուսանցքները սեւցած. Ձեռագրէս անջատուած են թղ. 138, 162-3, 172-3, 184-5, 196-7, 352-3, 364։

Copyist

Մատթէոս, որ նոյն գրչութեամբ գրած է Ձեռ. թիւ 2178 Բժշկարանը։

Owner

եւ այլն անյայտ։

Commanditaire

Illuminator

Binder

Parchment flyleaf

Lettrines

Initials

կարմիր թանաքով։

Marginal illuminations

36 հատ, իւրաքանչիւր նոր մաս սկսելուն. կարմիր եւ կապոյտ գոյներով, որոնց կը պակսի նրբութիւն։

Images

Canon tables 1

թղ. 1ա։

Canon tables 2

Title text

Blank pages

թղ. 383բ, ուր կայ գրչի փորձ, կնիք մը եւ դեղագիր մը։

Colophon

Հին բնագրին. 1. Թղ. 383ա. «Փառք քեզ Տէր եւ արարիչ, մեզ ողորմՈր տուող ես մարդկային միտք եւ բզգայ, Քո ստեղծուածն են յաշխարհս զինչ, որ Ամենայն շունչ կենդանու քեզ փառք կու Գոհանամ ի քէն Քրիստոս անմահ արքայ, Որ տուիր ինձ ժամանակ մինչեւ ի սմայ, Ջորս տարի զտիւ եւ զգիշեր աշխատեցայ, Ի բազում աւրինակաց աւարտի սայ։ Գրեցի կատարեցի զինչ բան որ կայ, Ի բառից բժշկութեան զինչ որ գտայ, Աւարտեմ զսայ հինգ լեզուաւ զինչ որ Ի Հայոց, ի յունաց եւ յարապկայ, Ի պարսից եւ ի թուրքաց, քիչ լադինայ, Ի հայոցն եմ արարեալ ըսկիզբն դորայ, Ի վերայ այբուբենից զինչ դեղ որ կայ, եւ զֆէն այլ կու յիշեմ ի վերջըն դորայ։ Ես բժիշկ Ամիրտոլվաթ, հայրս՝ Եղիայ, Որ ծնել եմ ի քաղաքն Ամասիայ, Ես հիմայ եմ բնակել ի Բիւզանդեայ, Որ իսկի դորա նման քաղաք չկայ, Որ աթոռն է թուրք ազգին հիմակ որ կայ, Որ ասեն տաճիկ լեզուաւ Կոստանդինայ։ Գծողին եւ շինողին ով որ կարդայ, Ողորմի Քրիստոս որ ասէ թէ Հայր մեԸնդ նմին զՍեբաստացի Ասար ծառայ, Ջի վերջին ի գիրքս շատ աշխատեցայ, Որ ի բանըս այլ պակաս իրք չըմնայ, Փառք Աստուծոյ, Հայոց թուականըն ԼՄՆԱՅ (30 Ք 200- 400Ք 14 300- 931- 551 Յիշատակարան գրչին. 2. Թղ. 382բ. «Չծոյլս եւ զպղերգս ի գործս բարեաց զսուտանուն զՄատթէոսն, աղաչեմ յիշել ի տէր մէկ հայր մեղայիւ, ո՛վ եղբայրք»։

Informations

1963ին Մատենադարանիս նուիրած է Տիար ժագ Մաթոսեան։ Մատեանս է Բժշկարան Ամիրտոլվաթի, հետեւեալ բովանդակութեամբ. 1. Թղ. 1ա. Յառաջաբան. «Շնորհիւն եւ ողորմութեամբ արարչին եւ անմահին Աստուծոյ, որ պարգեւող է ամենայն բարեաց եւ բաշխաւղ է ամենայն շնորհից եւ տվող է զօրութիւն։ (...) Գրենք զդեղերուն անուանքն ըսկսեալ ի յայբուբենէ, որ է բժշկաց արուեստ եւ բառեր ի յօկտութենէ։ Աւարտի սա հինգ լեզուաւ, զհայոց թվականն ՇԻՆէ (5004 20- 4004 7 = 927-551 = 1478). ի ժամանակի թագաւորութեան իսմայէլացոց ազգին սարակինոսաց, ի յազգէն Հագարու, որ նուազեալ էր թագաւորութիւն յունաց ի մայրաքաղաքն Կոստանդինուպօլիս, որ անխախթ (.) եւ անսասան կենայ այն քրիստոնեայքն, որ անդ բնակեալ են։ «Ի թագաւորութեան սուլթան Մէհմէտ խանին, եւ ի կաթողիկոսութեան ի յԷջմիածնին Տէր Սարգըսին, եւ ի հայրապետութեան ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպօլիս Տէր Նիկոլայոսին, եւ ի թվին հայոց վերոյ գրեալ ՇԻՆէ կարմիր գրին, եւ ի ոտն սուրբ Նիկօլայոս սքանչելագործ հայրապետին։ Թարքմանեցաւ յայս գիրքս ա. ա. դեղերուն զօրութիւն, ի բազում գրեանց այլ ազգաց, ձեռամբ մեղաւոր եւ անպիտան եւ անիմաստ բժշկին Ամասիացի Ամիրտօլվաթին, յիշատակ իւր եւ ամենայն քրիստոնէից, եւ որ կարդան կամ յօրինակեն, յիշեն Հայր մեղայիւ մի, եւ Քրիստոս յիշէ զինք ի միւսանգամ գալուստն. ամէն։ «Եւ զայս գիրս շինեցաք եւ ստուգեցաք շատ բառերով եւ պատմութեներով, եւ որ կարդայ՝ հեշտութեամբ յիմանայ, եւ անգէտն չյօկտիլ ի սմանէ. եւ անուանեցաք զայս գրոցս անուն Անգիտաց անպէտ, եւ պարտական եմ գիտնականացն եւ ծառայ ամենայն փիլիսոփայիցն...»։ Ընդարձակ Յառաջաբանս տես «Ամիրտովլաթի Ամասիացւոյ, Անգիտաց անպէտ», Վիեննա, 1927, էջ 1-14։ 2. Թղ. 10բ. Աղիւսակ, որու վերնագիրն է. «Այս է ԿԴ գործաւորութիւն եւ զօրութիւն ամենայն դեղերոյն»։ Թղ. 11ա. «Եւ այլ իմացիր, որ դեղերուն եւ զկերպն այսպէս է պատմած, եւ ան որ տուում է այն որ համ կու ասեն եւ զինքն ինն է բաժնած, որպէս գրել ենք ի վերն. եւ այն որ հոտն է ըռայի հայ կու ասեն զայն, զան այլ պատմել ենք զդեղերուն զգործքն եւ զգործաւորութիւն եւ ի դուրսէն զարուեստն, որպէս եփելն եւ որն տրորվիլն եւ որն այրիլն եւ այլ բաներ կա(յ), որ պիտի յիշվի»։ Անդ. «Եւ յիշենք զԿԴ գործաւորութեան գրեղերուն. Ա. Լատիֆ. որ է նուրբ...» Թղ. 13բ. «Այլ ցեղմն այլ պատմէր զդեղերուն զօրութիւն եւ զգործաւորութիւն եւ զարուեստն, որ եփելն եւ տրորելն եւ զայրելն եւ զորն լվանալն...»։ 3. Թղ. 17բ. «Վասն դեղերուն զօրութեան, մէկ մէկ առնու. Ալուսան, որ հայք վառվռուկ ասեն, եւ ինքն խոտ մն է, որ ի լերունքն կու բուսնի...»։ Թղ. 61ա. «Բեն, հետ այբին. Բաբունաճ, որ է պապունաճն...»։ Թղ. 65բ. «Գիմն. Գարի, որ արապն շէր ասէ եւ պարսիկն ճաւ ասէ...»։ Թղ. 70ա. «Այլ յիշենք զայն դեղերն, որ ի վերայ Դորա է. Դաղձ, որ է արապն ֆութանաճն եւ պարսիկն պուտինայ ասէ...»։ Թղ. 77ա. «Յիշենք զան դեղերն, որ ի վերայ Եչին է. Եասամին, երեք ցեղ է, լաւն այն Թղ. 80բ. «Յիշենք զայն, որ առաջին գիրն Ջայն է. Զաճ, որ հայ բառով առջասպ եւ ինքն հինգ ազգ է...»։ Թղ. 98ա. «Ի վերայ էին. Էպրոհ, որ է վայրի լուֆահն, յիշած է ի վերայ լիւնին իր համարն...»։ Թղ. 98բ. Ի վերայ Ըթին առաջն. Ըռզիանն, որ է արապերէն ռազէանաճն եւ պարսկերէն պատիեանն...»։ Թղ. 100ա. «Ի վերայ Թոյին առաջն. Թանպուզ, ինքն տերեւ մն է անուշահոտ...»։ Թղ. 107ա. «Ի վերայ Ժէին առաջին գիրն. ժանկառ, որ է զանճառ յիշած իր համար ի վերայ զային...»։ Թղ. 107ա. «Ի վերայ Ինիին առաջին գիրըն. Իսղիլն, որ է իսկիլն, որ է մկնսոխն...»։ Թղ. 110բ. «Ի վերայ Լիւնին է առաջի գիրն. Լատան, ինքն մանայ է եւ խոտ մի Թղ. 122բ. «Ի վերայ Խէին առաջի գիրն. Խաղացնի անֆահայ, յիշած. Խանի ղըլնամը...»։ Թղ. 135ա. «Յիշենք զան, որ յառաջն Ծա. Ծարուր, որ է իսմիտն, որ թուրքերէն սուրմայ ասեն...»։ Թղ. 136բ. «Յիշենք զան դեղերն, որ առաջն Կեն. Կաթն, որ է լապանն եւ յիշած է ի վերայ Լիւնին. Կաւ...»։ Թղ. 138բ. «Յիշենք զան դեղերն, որ առաջին գիրն Հոն է. Հաշայոր, թուրքն այս խոտիս տուկ մալուճայ ասուփուր կու աԹղ. 163ա. «Յիշեմ զՁայ գիրն, որ ի վերայ է դեղերն. Ձուկն, որ արաբ բառով սամաք ասեն...»։ Թղ. 164ա. «Յիշենք զՂատն գիրն, որ դեղերն ի վերայ նորա. Ղար, որ է ֆռանկն լայսուրի ասէ եւ հայն կասլայ ասէ...»։ Թղ. 186բ. «Ճավշիր, ինքն սախ մն է, որ հոտն սուր...»։ Թղ. 197բ. «Յիշենք զՄեն գիրն, որ ի վերայ նորա է դեղերն. Մաշ, ինքն ցեղ մն է, լաւն այն է որ...»։ Թղ. 224բ. «Յիշենք զՅի գիրն, որ ի վերայ նորա է դեղերն. Յաճ, որ է փեղին ոսկրն, եւ լաւն այն է որ...»։ Թղ. 240ա. «Յիշենք զՆու գիրն, որ ի վերայ նորա է դեղերն. Նարճիլ, որ է հնդի ընկուզն...»։ Թղ. 250բ. «Յիշենք զան դեղերն, որ յառաջի գիրն Շան է. Շատնաճ, էգ եւ որձ է եւ էգն ի ոսպն կու նմանի...»։ Թղ. 266ա. «Յիշենք զան դեղերն, որ յառաջին գիրն Ոն է. Ուշթարղըյ, որ թուրքն տավատիքանի ասէ...»։ Թղ. 269ա. «Յիշենք զան դեղերն, որ առաջին գիրն Չան է. Չաման, որ է քամոնն, յիշած է իր համարն...»։ Թղ. 269ա. «Եւ այժմ յիշենք զան դեղերն, որ առաջին գիրն Պէն է. Պատրանճպուէ, որ հայն թուրինճ խոտ կու ասէ...»։ Թղ. 296բ. «Յիշենք զան դեղերն, որ առաջի գիրն Ջան է. Ջաւտայ, որ է ճօտայ, որ է մարեմ խոտն...»։ Թղ. 296բ. «Յիշենք զան դեղերն, որ առաջին գիրն Ռան է. Ռաթինաճ, որ է փիճոյ խէժն...»։ Թղ. 302բ. «Յիշենք զան դեղերն, որ առաջին գիրն Սէն է. Սատէճ, որ է ինքն սատէճ հնդին, ի հնդկաց կու գայ...»։ Թղ. 336ա. «Եւ այժմ գրենք զՎէվն թէ Աստուած կամի. Վառվռուկ, որ է հայ բառով եւ իշաքեղ այլ կու ասեն...»։ Թղ. 340բ. «Եւ այժմ գրեմ զՏիւնն գիրն Աստուծով. Տատի, ինքն մաղով հատկներ է Թղ. 359ա. «Եւ այժմ գրեմք զՐէն. Րեւանդ, որ է ըռեւանդն...»։ Թղ. 359բ. «Եւ այժմ գրենք զՅոն. Յորեն, որ է արապ լեզուաւ հանդայ, յիշած է ի վերայ Հոյին...»։ Թղ. 359բ. «Եւ այժմ գրենք զՓիւրն. Փանիտ, որ է Փանիտն, յիշած է ի վերայ Փէին, յիր համարն Աստուծով. Փանճանկուշտն...»։ Թղ. 359բ. «Եւ այժմ գրեմ զՔէն Աստուծով. Քաշիմի ռումի, ինքն ի բարձր լերունքն կու բուսնի...»։ Թղ. 374բ. «Եւ այժմ յիշեմ զՖէն Աստուծով. Փանիտ, որ է պանիտն, որ է փանիտն, լաւն այն է որ...»։ - Վերջ թղ. 382բ։

Content