1081913դատելով արտաքին պարագաներէն՝ ԺԵ դար։
բոլորգիր մանր եւ ընտիր։
Ա-ԺԸ x12 (Է, ԺԱ, ԺԵ, ԺԷ՝ 13 թղ., Թ՝ 11 Թղ., ԺԲ, ԺԶ՝ 10 Թղ.)։
մագաղաթ ընտիր։
ոսկեդրոշմ գեղեցկազարդ, բաց կարմիր կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը ծաղկեայ թուղթ։ - ՄԱԳԱՂԱԹԵԱՅ ՊԱՀՊԱՆԱԿի փոխարէն դեղին թուղթ։
բաւարար։
առաջինը՝ Թորոս աբեղայ։
կարմիր։
իւրաքանչիւր կանոնի սկիզբը, բազմագոյն եւ յոյժ ընտիր, կատարեալ եւ մաքուր։
թղ. 1բ, մեծութիւն՝ 5,5x8. կը ներկայացնէ Քրիստոս բազմեալ տաճարին վերեւ, կարմիր շրջազգեստով եւ կապոյտ փիլոնով, օրհնելու դիրքով. իր աջին կանգուն է հայրապետ մը՝ եպիսկոպոսական սպիտակ թագով եւ բազմախաչ կապոյտ շուրջառով, ձեռքերը միացուցած իրարու։ նկարը թէեւ գեղեցիկ, սակայն գունաթափ եղած է մասամբ։
թղ. 2ա, 109ա, բազմագոյն եւ ճոխ, կը տիրէ ոսկեգոյնը։
թղ. 104բ, 149ա, 160ա, 184ա, խորանի զարդերով։
կարմիր։
թղ. 183բ, (ուր յիշատակարան մը գրուած եւ ջնջուած է) 213ա-բ, 215ա-բ (ուր գրիչի փորձեր կատարուած են)։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 104ա. «Աղաչեմ զձեզ, ով եղանակաւորք, յիշեցէք ի սուրբ աղօթս ձեր զստացող սորա զԹորոս աբեղայն եւ զՔրիստոս(ա)տուր գրչակս»։ 2. Թղ. 183ա. «Զախմար գրչակս եւ զանմիտ գծողս յիշեցէ՛ք ի տէր, ով եղանակաւղք եղբարք, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Թղ. 212բ. «Յիշեա՛ տէր ի գթութիւնս եւ յողորմութիւնս քո զսուրբ եւ զերջանիկ հայրապետն Յակոբոս, եւ զկրկնակի ծնօղս նորին, որ ետ զայս գիրքս ըստ հոգւոյ որ դեկին իւրոյ Սահակայ ջահընկալի, ի յիշատակ բարի, ի ՌՄԺ (1761) թուին, եւ ի (տեղը պարապ)։ Որք ընթեռնուք յիշեսջիք ի Քրիս4. Թղ. 214ա. «Յիշեցէք ի բարի Դիլաքն եւ եղբարն իւր հանգուցեալ ի Քրիստոս Մարտիրոսն, եւ զկողակիցն իւր Խաթուշէն, եւ զորդին իւր Մարգարէն եւ Բաբաքն, եւ թոռնն իւր Մկրտիչն. ամէն։ «Թվին ՌԺԲ (1563) էր ովդան, արժան(... ջնջուած, ...)գրեց։ Ով որ զայս քաղցր ձանիւ կու եղանակէ առ Աստուած, Հոգին սուրբ զուր զգործ մեղքն թողու, կաման եւ զայնկաման, գիտութեան եւ զանգիտութեան, ներելին եւ մահացուն. ամէն։ Մէկ բերանաւ ողորմի կու խնդրենք. վայ։ Յիշեցէք տիրացու Սահա(կ)»։ 5. Վերջին յաւելեալ թուղթին վրայ, «Թվ. Հայոց ՌՄԺԵին (1766), Մայիսի ԺԱ, եղեւ աստուածասաստ բարկութիւն իմն, այսինքն շարժումն ահագին ի քաղաքս Բուզանդիայ։ Պատկեր աւուրն հինգշաբթի, Յինանց, Թ եւ Ժերրորդումն, ի յառաւօտեան ժամուն դղրդեցաւ քաղաքն ահագին»։
«Փոքրաւորն Գերապայծառ Յարութիւն Արհիեպիսկոպոսի Բասենցւոյ՝ Պաշգեղցի կամ Բասենցի Կիւրեղ Ալեքսանեան, որդի Ալեքսանի, ետ յիշատակ զգիրս ի դուռն սրբոյն Ղազարու, 1787 Նոյմբերի, ի ձեռն Վ. Հ. Սահակ Վրդ. ի մերոյ Պրոնեան Բերիացւոյ»։ Բովանդակութիւն. 1. Թղ. 2ա. «(Ներսէսի Կաթողիկոսի Ողբերգութիւն վիպասանական). Յիսուս որդի Հաւր միածին, եւ ճառագայթ կերպարանին, ծընունդ անճառ սկըզբնատպին, անհատաբար քում ծնողին»։ - Վերջ թղ. 105ա. «Փառք եւ պատիւ եւ զաւրութիւն, եւ բարձրագոյն իշխանութիւն, յանցեալն յայժմոյս յապագային, եւ յանըսպառ յաւիտենին»։ թղ. 104բ. «Յիշատակարան երգողին բանիս. Ի վեց հարիւր Հայոց թուական, եւ յառաջին սկսեալ նոր ամ, բանըս գրեցաւ աղաւթական, երկհազարեան տամբ յանգական»։ Վերջ թղ. 108բ. «Եւ նմա փառք յեկեղեցի, ընդ հաւր հոգւովն ճըշմարտի, յաւէտ յայժմուս եւ միշտ էի, եւ յաւիտեանս յաւիտենի. ամէն եղիցի. աւրհնեալ է Աստուած»։ 2. Թղ. 109ա. «(Տեառն Ներսէսի Բան հաւատոյ). Խոստովանիմ Աստուած ըզՀայր, անծին անեղ եւ անսկիզբն, խոստովանիմ Աստուած զորդին, անժամանակ հաւր միածին»։ - Վերջ թղ. 145ա. «Յանցեալն յայժմուս եւ յապագայ, երրորդութեանն մշտակայ. տունք ՈՁ»։ Թղ. 145ա. «Յիշատակարան նորին. Վասըն Աստուծոյ խաւսել զայս բան, ինձ ոչ էր անգ եւ ոչ նըման»։ - Վերջ թղ. 164ա. «Ի փառըս հաւր պատիւ որդւոյ, ի գոհութիւն տուողին հոգւոյ, որ միշտ երգի յարարածոց, յիմանալեացն եւ ի զգալւոյ»։ 3. Թղ. 149ա. «Նորին այլաչափ տաղք ի խնդրոյ անուան նախագիծ տաղիս տանց. Միշտ էիտ անեղ բնութիւն բնաւորեցան, անեղիտ անմահութիւն հետեւեցան»։ - Վերջ թղ. 151ա. «Ազդէ փող մեզ յարութեան, զերդ խոստացաւ դատաստան, յօիտենից որ ծանուցաւ, նըմա փառք յայս յաւիտեան, որ ընթացաւ եւ յանկէտ, յաւիտենին որ կայացաւ» (սկ. «Մխիթար բժիշկ ընկալ ի Ներսէսէ զայս բան»)։ 4. Թղ. 151բ. «Տեառն Ներսիսի Յաղագս երկնի եւ զարդուց բարառնաբար ի դիմաց նորա, ի չափ երկոտասանիցն պարզեալ ոտից, ի խնդրոյ առն բժշկապետի եւ աստեղագիտի Մխիթարայ. ՃՀ. Ի մեղական գոլով բնութիւն եւ սկըզբնական յանեղէն, ձըգեալ կամարան զուգական»։ - Վերջ թղ. 159բ. «Նայիմ յերկինս եւ նըկատեմ զայս ամենայն, եւ փառըս տամ անեղ բնութեանն արարչական. տունք Ճ.Ս.Պ.Ձ.Բ. տուն է»։ 5. Թղ. 160բ. «Տեառն Ներսէսի Հայոց Կաթողիկոսի բան ներտաղական ի խրատ ոգւոց համայնից ի դիմաց մերոյին տառից, յիւրաքանչիւրսըն քառից. տունք ՃՀԱ. Այբն Աստուծոյ զքեզ մերձակայ, խրատէ լինել թէ հաւատա(յ), տեսող գործոց ըզնա իմա, լցսաւղ բանից ծանիր ըզնա, գաղտնիք սրտից յաչաց նորա, չեն ի ծածուկ այլ յայտնի կայ, թէ այս մտաւք նայիս ի նա, անմեղ մընաս միշտ յարակայ» (սկ. Ա-Ք)։ Թղ. 167բ. «Նորոգ բանիս այսմիկ հանդէս, գումարելոց աստ տիրապէս»։ - Վերջ անդ. «Սուրբ հոգեւոր բանըս պէսպէս, որոց նպաստ եղեւ Ներսէս» (սկ. «Ներսէս»)։ 6. Թղ. 168ա. «Բան անեղին վասն անեղին եւ եղելոց բարառնաբար, ի դիմաց հայկական տառից չափաբերմամբ ոգեալ ի Ներսիսէ. Այբն անսկիզբն ասէ Աստուած, անեղ բնութիւն ոչ արարած, յերիս անձինըս բաժանած, ի մի բնութիւն միաւորած» (սկ. Թղ. 172ա. «Նորոգ մանկունք իմաստութեան, տըւաք զայս բան ձեզ խրախութեան»։ - Անդ. «ԶՆերսէս յիշել մի՛ դանդաղիք, որք զուարճանայք ի յայսոսիկ, տունք փոխարէն զոր եւ պարտիք, զաղաւրթս սուրբս զոր պաղատիք» (սկ. «Ներսէս»)։ 7. Թղ. 172բ. «Տեառն Ներսէսի խրատ ուսումնականաց ի դիմաց այբ եւ բենից տառից, ոտանաւոր տաղիւ չափոյ. Այբն առաջին ըզքեզ տղայ, հանէ իմաստն գերակայ, երրորդութեանըն մերձակայ, լինիս երիւք ստեամբք նորա» (սկ. Ա-Ք)։ Թղ. 176ա. «Նախանձելի մարդկան լինիս, թէ զվերոյ գրեալսդ ի միտ ունիս»։ Վերջ թղ. 176բ. «Եթէ ի յայս սէր բորբոքիս, անանց կենաց ժառանգ լինիս» (սկ. «Ներսէսի է»)։ 8. Թղ. 176բ. «Տեառն Ներսէսի յիշատակարան Սաղոմոնի. Աստուածեղէն հոգովն ի սմա, խաղաղութեան անուն արքայ, բարբառեցաւ իմաստութեամբ, զորդիս խըրատեաց զգաւնութեամբ» (սկ. եւ վերջատառք Ա-Ք)։ 9. Թղ. 178բ. «Անդրադարձութիւն տաղիս յիշատակի. Քաղցրագունիս այս բաղձանաւք, լըցեալ հոգիս մեռեալ մեղօք» (սկ. եւ վերջատառք Ք-Ա)։ 10. 180բ. «Նորին ի Սողոմոն արքայ. Սա մարգարէ աստուածաբան եւ իմաստուն յոյժ խոհական» (սկ. «Սողոմոն»)։ 11. Թղ. 182բ. «Նորին Ժողովող անունն. Նմանաբար խորհուրդ խորին, յայտնէ եւ միւս անուն նորին» (սկ. «Ներսէսի բանս 12. Թղ. 184ա. «Գովեստ ներբողա(կա)ն պատմագրական բանիւ յաղագս վարուց մեծի հայրապետին Տեառն Ներսէսի Հայոց Կաթողիկոսի եւ տիեզերական վարդապետի, ասացեալ Տեառն Ներսիսի սրբոյ վարդապետի եւ սորա հարազատի որդւոյ դստեր եղբաւր. Շարժել ստիպէ հարկ տէրունի, ըզդադարումն իմս բանի, նիւթ գովեստի տալ յապառնի, հաւրն որ արժան վարուք պատուի»։ - Վերջ թղ. 210ա. «Հայցեա՛ լինել մեզ լսելի, զեկայք աւրհնեալքըն հայրենի, եւ զիմ թշուառ անձն եղկելի, որ ձեռնարկեալ սա գրեցի»։ 13. Թղ. 210ա. «Անձին զղջացելոյ խոստովանութիւն յանցանաց ողբերգական ձայնիւ խօսք ընդ աշխարհի, երրակի բանիւ ըստ իւրաքանչիւր այբուբենից տառիցն, Ներսէսի Կլայեցոյ ասացեալ. Աշխարհ ամենայն, առ իս նայեցեալ, ախտակից լերուք» (սկ. Ա-Ք)։ Թղ. 212ա. «Նորոգող բնութեան մարդկան, զիս նորոգեա՛ ի կեանս անմահ» (սկ. «Ներսէսի երգ»)։