873511ՈԾԵ - 1206։
բոլորգիր հին։
առաջին երկու թերթերը միասին՝ ունին 10 թղ., ապա Գ-ԻԴx10 (ԺԳ, ԻԴ՝ 9 թղ.)։
թուղթ բամպակեայ, դեղնորակ։
ստացած է ի Ս. Ղազար, հազիւ Ձեռագիրը Ս. Ղազար հասած. ունի պարզ սրճագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը տպուած ծաղիկներով զարդարուն թուղթ։
ոչ լաւ. խոնաւութեան հանդիպած ըլլալով՝ շատ վնասուած է, յատկապէս ստորին մասերը (թղ. 194-258). ցեցակեր է (մասամբ նաեւ բնագիրը) թղ. 153-189, թուղթերու վերջին տողերը. թանաքն ալ նուաղ է եւ դժուարաւ կը կարդացուի բնագիրը։
Յովհաննէս կրօնաւոր։
չունի։
սակաւք, բնագրին թանաքով, հանգուցագիր։
սեւ, բնագրին թանաքով։
չունի, որոնց փոխարէն վերջին տողի տառերը երկարելով՝ ստէպ կը զարդարէ ստորին լուսանցքը։
, չունի։
թղ. 168բ։
թղ. 66ա, 128բ, 238բ, միագոյն կամ երկու գոյնով, գրեթէ անճաշակ, սակայն ունի հնութեան բոյր։
չկան։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 65բ. «Փառք Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ յաւիտեանս յաւիտենից։ Գրեցաւ առասպելս այս եւ աղճատանք հեթանոսականք, զորս յիշէ Գրիգոր Աստուածաբան, առ ի խաղ առնել զնոսա, ԻԴ գլուխ ի Դարձեալ իմ Յիսուս ճառին, եւ ԺԸ ի Բարսղի արձանականն եւ այլն ի Յուլիանոսի եւ ի Կիպրիանոսի ճառսն ընդ ամենայն ՃԿէ գլուխ, ձեռամբ Յովանիսի յոգնամեղ կրաւնաւորի, ի թվ. ՈԾԵ (1206), ի հռչակեալս Սանահին։ Արդ որք կարդայք կամ ընդաւրինակէք, ըզբազմամեղս գծող յաւ(ղ)աւթս յիշեցէք. ընդ նմին եւ զԽաչատուր վարդապետ»։ 2. Թղ. 122ա. «Ի թուիս Հայոց ՈԾԶ (1207) գրեցաւ ճառիս պատճառ եւ մեկնութիւն որ կոչի Բարձրացուցէք, զոր արարեալ է երիցս երջանիկ սուրբ Կաթողիկոսն Հա(յ)ոց Ներսէս, ի խնդրո(յ) Վարդանա(յ) վարդապետի, որ ի Հաղբատ հանգեալ ի դամբանի, որոց յիշատակն աւրհնութեամբ։ «Արդ գրեցաւ ձեռամբ Յովանիսի յետին եւ ախմար գրչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս ի Սանահինս, քանզի յոյժ փափաքեցա(յ) գրել զսա ի պէտս պիտոյից բանից սպասաւորաց, նախ ինձ՝ որչափ եւ կենդանի լինիմ եւ յետո(յ) ուր եւ անկանի, եթէ առ վարդապետ եւ եթէ ի վանս ճգնաւորաց, եւ աղերսեմ մեծաւ պաղատանաւք, զի յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթսն ձեր անմոռանալի, ասելով երիցս անգամ Աստուած ողորմեսցի Յովանիսի ի քո գալստեանդ, եւ Աստուած ձեզ ողորմե(ս)ցի. ամէն»։ 3. Թղ. 61ա. «ԶՅովանէս յիշեայ ի տէր»։ 4. Թղ. 115ա. «ԶՅովաննէս մեղուցեալ ծրող յիշեցէք ի Քրիստոս»։ 5. Թղ. 210ա. «ԶՅովաննէս գծողն յիշ6. Թղ. 216. «ԶՅովաննէս յիշեայ ի Տէր»։ 7. Թղ. 238ա. «ԶՅովաննէս անպիտան գրիչս յիշեցէք ի տէր, քանզի (ջնջուած խոնաւութենէ)»։
«Յիշատակ է Շոռոթեցի Պարոն Ռափայէլի, զոր եբեր ի Վարատինու եղբայր նորա Վ. Հ. Սուքիաս մրդ.ն մեր Աղամալեան, յամի 1781, Յունուարի 3»։ Բովանդակութիւն. Ա. Նոննոս, Հաւաքումն մեկնութեանց, Բ. Պատճառ Բարձրացուցէքի, Գ. Չափ ժամանակաց, Դ. Գուշակութիւնք իմաստասիրաց, Ե. Թէ քանիցս խօսեցաւ Աստուած, Ջ. Թէ քանիցս յիշի անունն Տէր եւ Աստուած, է. Քարոզ. Զոր կապիցէք յերկրի...1, Ը. Վերջին թագաւորք Յուդայ, Թ. Կանոնք Դաւթի Ալաւկայ որդւոյ, Ժ. Սամուէլ Անեցի, Ժամանակագրութիւն, ԺԱ. Մեկնութիւն բանից Եւագրեայ, ժԲ. Յանկ սաղմոսաց Ա. Նոննոս, Հաւաքումն մեկնութեանց, 1. Թղ. 2ա. «Հաւաքումն մեկնութեան առասպելացն զորս յիշատակեաց Գրիգոր Աստուածաբան ի գերեզմանական բանի սըրբոյն Բարսղի. Ա. Հռետորքն եւ սոփեստոսք արտաքնոցն՝ զառ ի նոցունց ներբողեալքն կամելով ազնուականս ցուցանել, ասեն թէ սայ ազգաւ ի Պեղոպոսէ եւ ի Կլոպոսէ կամ ի Հերակլեայ եւ կամ յայլոցն առ ի նոցունց կարծեցելոց դիւցազանցն, կամ յայլապէս բարի արանցն թուեցելոցն դիմեալ գայ» (Գլ. Ա-ԺԸ)։ 2. Թղ. 11բ. «Մեկնութիւն այնոցիկ առասպելեաց որ եւ յառաջնումն Յույիանոսի յարձանականին եղեն յիշատակեալ առ ի պատմութեանցն. Արձանական բանն պարսաւ է Յուլիանոսի գործոցն, այլ զանազանի ի պարսաւէ արձանականն, քանզի պարսաւն ի ձեռն ներբողական գլխոցն, որզան յազգէ, ի վարժից, ի գործոց, ի բաղդատութենէ, այլ արձանականն ի ձեռն գործոց միայն ասի, եւ թէ պատահէ՝ ի բաղդատութենէ» (Գլ. Ա-Ղ)։ 3. Թղ. 47բ. «Նմանապէս պատմութիւն եւ այնոցիկ որ յերկրորդում արձականին առասպելացն զորս յիշէ սուրբն Աստուածաբան. Ա. Առաջին յաղագս Արիադնայ պսակին եւ Բերենիկեայ հիւսակին եւ կարապին եւ ցլուն եւ առիւծուն եւ օձակալին, որք են այսպէս. Արիադնա դուստր էր Մինովայ Կրետացւոյ թագաւորին, սա տռփեալ Թեւսոսի Աթենացւոյ թագաւորին, ի գալ նորա ի սպանումն Սինովտրոսի չոգաւ ընդ նմա, եւ Թեւսոսէ առեալ զնա Դիոնեսիոս՝ եհան զնա ի Նաքսոս կղզի, եւ անդ շաղաշարեալ ընդ նմա՝ առ ի պատիւ նմա պսակ յերկինս գըրեաց» (Գլ. Ա-ԼԱ)։ 4. Թղ. 64ա. «Յաղագս որ ի սրբոյն Կիպրիանոսի ճառին գրեալ է հեթանոսականացն իրաց բանք. Ա. Ոչ ոստ ձիթենոյ ողոմպիական ձիթենի տուն Գաթենայ անուանի եւ Աթենայ աստուածուհի կոչի, որ եւ ասի վերատեսուչ խոհականութեան եւ արութեան, վասն որոյ եւ արիացելոցն յասպարէզս եւ հանճարեղացն յատեանս ոստս ձիթենո(յ) տային իբրեւ նշան յաղթութեան եւ որպէս յԱթենայ պատուեցելոյ» (Գլ. Ա-Դ)։ Բ. Ներսէս Շնորհալի, Պատնառ Բարձրացուցէքի. 4. Թղ. 66ա. «Պատնառ Բարձրացուցեացն եւ մեկնութիւն. Սկիզբն բարեպաշտութեան հաւատոց Հայաստանեաց ունիմ իմանալ զԼուսաւորիչն Գրիգորիոս, զի ի նմանէ յառաջացան կրաւնք եկեղեցոյ եւ ուսումն գիտութեան, որ ոչ միայն բանի քարոզ էր զհաւատոյ արդարութիւն, այլ եւ արդեամբք բարեաց աւրինակ էր ճշմարտութեանն, սընեալ եւ ուսեալ յոյն եւ ասորի դպրութիւն զմատեանս աստուածային կապադոկացոց»։ - Վերջ թղ. 122ա. «Ցուցանէ թէ Քրիստոսիւ Յիսուսիւ տեառն բոլորեցունց այսոքիկ փըրկաւէտ զաւրութիւնք կատարեցան եւ աւարտումն առին, այն որ փառաւորեալ է յամենայն արարածոց, յիմանալեաց եւ ի զսգալեաց, մշտնջենական եւ յաւիտեան փառաւորութեամբ, Քրիստոսի փառք յաւիտեան եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ Գ. Չափ ժամանակաց. 5. Թղ. 122բ. «Եթէ կամիցիս գիտել զդարագլու(խ)սն որ եղեն ի սկզբանէ արարածոց այս է. Առաջին դարուն Ենովք փոխեցաւ, յերկրորդ դարուն ջրհեղեղն եկն, յերրորդին աշտարակն շինեցաւ, ի չորրորդ դարուն աւետիքն Աստուծոյ առ Աբրահամ վասն որդեծնութեան, ի հինգերորդ դարուն Սողոմոն զտաճարն շինեաց, ի վեցերորդ դարուն Քըրիստոս ի կուսէն մարմնացաւ»։ Դ. Գուշակութիւնք իմաստասիրաց. 6. Թղ. 123ա. «Կեսդաս՝ թէ որդի ես Աստուծոյ. Պղատոն իմաստասէր ասէ՝ թէ իմաստասիրութիւն կոչեմ ես ոչ զյոգնագէտն եւ ոչ զայն որ կարող է բազում ինչ առնել ի բերան, այլ զայն որ ամբիծ անաղարտ վարս ստացեալ ունի...»։ Ե. Թէ քանիցս խօսեցաւ Աստուած. 7. Թղ. 123ա. «Խաւսեցաւ Աստուած ընդ Ադամա(յ) Ե, Կա(յ)ենի՝ Դ, Նո(յ)ի՝ Զ, որդոցն՝ Բ, Աբրահամու՝ Ը, Սահակա(յ)՝ Գ Ա, Մուսիսի Յակոբա(յ)՝ Ղաբանու ՃԿԴ, Ահարոնի Զ. Թէ քանիցս յիշի անունն Տէր եւ Աստուած. 8. Թղ. 123բ. «Յարարածոց գիրսն յիշի անուն արարչին՝ ՉԵ, տէր՝ ՌԵ, Աստուծոյ ՄՁԱ...»։ է. Քարոզ. որ կապիցէք յերկրի.... 9. Թղ. 123բ. «Յաւետարանէն. "Զոր կապիցէք յերկրի՝ եղիցի կապեալ յերկինս եւ զոր՝. Աղբիւրն զմի բնութիւն ունելով ջըրո(յ), յոլովից եւ զանազան կենդանեաց ըզծարաւն անցուցանէ, վասնզի անդեայք արջառոց եւ հաւտք ոչխարաց առ նա ընթանալով արբուցումն ընդունին չորքոտանեաց հոյլք եւ որովայնագնաց բազմազան ազգ առ նա ճեպելով»։ - Վերջ թղ. 128ա. «Խորհուրդ հարցանէր թէ քանիցս եթէ մեղիցէ եղբայրն, եօթն անգամ հրամայես ի մկրտութեանն ըզեղբայրասպանին Կա(յ)ենի զյանցանս թողից նմա. իսկ տէր զի՛նչ առ նա, ոչ միայն զԿա(յ)ենի զեաւթնիցս ի մկրտութեանն թողցես, այլ եւ զՂամէքին զեւթանասնեկին»։ Ը. Վերջին թագաւորք Յուդայ. 10. Թղ. 128ա. «Եւթնեւտասներորդ թագաւոր է Յուդա յԵրուսաղէմ ի Սողոմոնէ, Ովսիա ամս ԼԱ, Սեդեկիա՝ որ եւ Յովաքազ ամիսս Գ...»։ Թ. Կանոնք Դաւթի Ալաւկայ որդւոյ. 11. Թղ. 128բ. «Հարցումն պէսպէս խոստովանութեան բանից եւ պատահմանց եկեղեցո(յ), ի զգուշութիւն, զոր հարցեալ համբակ քահանա(յ), որոյ անուն Արքա(յ)ութիւն կոչի. Հարցումն. Թէ զի՞նչ է որ յարարածս Աստուծոյ ոմանք սուրբ կոչեցան եւ ոմանք անսուրբք։ Պատասխանի. Քանզի Աստուած բարի է եւ ամենայն տուրք բարիք եւ պարգեւք կատարեալք ի բարերար հաւրէն իջեալ առ իւր արարածս...»։ - Վերջ թղ. 168ա. «Կատարեցաւ կանոնք երջանկին Դաւթի որ մականունաբար ասի (ցեցակեր)առս Աստուծոյ»։ Ժ. Սամուէլ Անեցի, ժամանակագրու12. Թղ. 168բ. «Սամուէլի քահանա(յ)ի հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց յաղագս գիւտի ժամանակաց անցելոց մինչեւ ի ներկայս ծայրայքաղ արարեալ. Յերիս որոշմունս բաժանեալ ծայրաքաղ արարեալ սահմանեցան թիւք ժամանակաց, յանցեալն, ի ներկայն, յապառնիսն. իսկ յաւժարութիւն կամաց մարդկութեանս ներհուն լինել տեսանի անցելոցն եւ ապառնեացն առաւել քան ներկա(յ)ին, որպէս ուսաք ի գրոց հարցա քննեալ զայսոսիկ յարանց աստուածայնոց եւ արտաքնոց»։ - Վերջ թղ. 238ա։ Ունի ժամանագրական քառեակ սիւնակները՝ խառն ժամանակագրութեան հետ, որոնք կը հասնին մինչեւ Հայոց թուական ՈԻԳ (1174) եւ կը գրէ. «Փոխի մահուամբ առ Քրիստոս Տէր Ներսէս եւ փոխանորդէ զաթոռըն Տէր Գրիգոր Տղա(յ) կոչեցեալն»։ ԺԱ. Մեկնութիւն բանից Եւագրեայ. 13. Թղ. 238բ. «Երանելին Եւագր Պոնտացի գոլով ի քաղաքէն Բերիա(յ), որդի երիցու, գրակարդաց սրբոյն Բարսղի. կառքըն աւրինակ էր Նաբուքոթոնոսորայ. մարդո(յ) դէմքն՝ զի մարդ եւ առիւծոյ, զի սրտմտող էր»։ - Վերջ թղ. 253բ. «Որ ի նորին շաւղաց որ իմաստութեան հասանեն կամ առաքինութեան Եւագրի ոմանց ի չարի, որպէս» յաջորդաբար խոնաւութենէ փճացած։ ԺԲ. Ցանկ սաղմոսաց. 14. Թղ. 253բ-258բ. Նշանակուած են ՃՍ Սաղմոսներու առաջին բառը, տալով մէկ տող նաեւ անոնց իմաստը՝ թէ ինչ նիւթ կլ շօշափէ։ Խոնաւութեան հանդիպած ըլլալով գրութիւնը գրեթէ անընթեռնլի է. կը տեսնուին քանի մը սաղմոսի առաջին բառերը։