1083575հաւանաբար ԺԶ դար։
առաջին մասին՝ բոլորգիր, ապա նօտրգիր։
Ա-ԺԸ եւ Ա-Բ։
թուղթ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը սեւ լաթ. ինկած են դռնակն ու երեք փականքները։
բաւարար։
երկրորդ մասին՝ Տէր Խաչատուր կրօնաւոր, աշակերտ Տէր Ներսէս վարդապետ Սեբաստացիի։
չունի։
միագոյն հանգուցագիր, շատ յաջող եւ նուրբ։
կարմիր։
սակաւ, կարմիր գրիչով։
թղ. 12բ. կը ներկայացնէ Մատթէոս աւետարանիչ նստած, մանիշակագոյն փիլոնով, դիմացի անկիւնէն հրեշտակը՝ որ գիրքը կ'երկարէ Մատթէոսի։ Եզական պատկեր մը իր դիրքով, դժբախտաբար հնութենէն գոյները վնասուած են եւ չունի իր առաջին փայլը։
չունի։
թղ. 2ա, 13ա, միագոյն եւ նուրբ։
կարմիր։
թղ. 1ա-բ, ուր կատարուած են գրիչի փորձեր, թղ.213ա-216բ, 224ա, 240ա-բ։
բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 212բ. «ԶԱրիստակէս վարդապետ եւ զգովեալ աշակերտ նորա զԵփրեմ, յիշեսջիք ի Քրիստոս, զի նա աշխատեալ ժողովեաց զբանս մեկնչացն ի մի, յետ Տեառն Ներսէսի։ «Յօրինակն այսչափ էր Յիշատակարան Արիստակիսի»։ Երկրորդ բնագրին գրչութեամբ. 2. Թղ. 230բ. «Գրեցաւ սակաւ գիրս ձեռամբ մեղաւոր եւ անարժան Ալեքսան երիցու, ի վայելումն աստուածահաճոյ վարուք կրթեալ եւ սնեալ առ ոտս Տեառն Ներսէսի մեծի վարդապետի Սեբաստացոյ, Տէր Խաչատուր կրաւնաւորի։ Արդ, աղաչեմ զձեզ, ով պատուակ(ան) հարք եւ եղբարք իմ ի տէր, որք հանդիպիք սմա, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զմեղաւոր զառածեալ յոգիս զԱ(լեքսան), եւ որք յիշէք եւ Աստուած ողորմի ասէք, յիշեալ լիջիք առաջի անմահ գառին. ամէն։ Կատարիչք աղաչանաց իմոց աւրհնիք յԱստուծոյ»։
Ձեռագրիս վերջաւորութեան կայ սա արձանագրութիւնը. «Յանարժան աշակերտէ Տէր Յովհաննէս առաջնորդէ, առ Յարգոյապատիւ առաջնորդ Խրիմու Վ. Հայր Մինաս վրդ. Բժշկեան»։ Բովանդակութիւն. Ձեռագիրս գրուած է երկու գրիչներէ, թղ. 1-213 եւ 217-239. 1. Թղ. 2ա. «(Տեառն Ներսէսի Կաթողիկոսի Հայոց) Մեկնութիւն խորանաց աւետարանին. Մատեանք աստուածագիծք եւ հոգեբուղխ վարդապետութիւնք իմաստից զպաշտելի Երրորդութիւն»։ - Վերջ 7ա. «Յերիս անձինս եւ ի մի էութիւն աստուածութեանն գովեալ գոհաբանեալ, այժմ եւ միշտ»։ 2. Թղ. 7ա. «Յեկեղեցական պատմութենէ. Առաքեալք էին Բժն եւ այլ աշակերտք ՀԲ եւ այլ բազումք»։ - Վերջ թղ. 9ա. «Ասել թէ յարեաւ Քրիստոս եւ ապա իւր իսկ Յիսուսի յերեւեալ նոցա, որում փառք յաւիտեանս. ամէն»։ 3. Թղ. 9ա. «Ժողովումն մեկնութեան սրբոյ աւետարանին ըստ Մատթէոսի ի բանից իմաստուն վարդապետաց եկեղեցւոյ, կարգեալ եւ յաւրինեալ դիւրահաս ընթերցողաց, առաջինն Ներսէսի Կաթողիկոսի, ի խնդրոյ նորին եղբաւր Գրիգորիսի վերադիտողի Հայոց. Սիրոյ զաւրութիւն գերազանցէ քան զբնութիւն եւ այնքան մինչ զի մոռացումն առնել տկարութեան»։ Ներսէս Շնորհալիի մեկնութիւնը կը հասնի մինչեւ թղ. 71ա, ապա առանց որեւէ նոր խորագրի, բնագիրը կը շարունակուի Արիստակէս վրդ.ի եւ անոր աշակերտ Եփրեմի գրիչով, որոնք ուրիշ բան չեն ըրած՝ եթէ ոչ Յովհան Ոսկեբերանի Մեկնութիւն Մատթէէն քաղել, առանց հետեւելու տառացի կերպով անոր։ Այս աշխատութիւնը բոլորովին տարբեր է Յովհաննէս Ծործորեցիի ըրածէն։ Բնագիրը կ'աւարտի թղ. 212բ. «Այսուհետեւ զայս ամենայն զոր ասացից իմաստիւք եւ ըստ կարի մերում արասցուք զհաճոյսն Աստուծոյ, զի եւ հանդերձելոց բարեացն հասցուք շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում ընդ հօր եւ հոգւոյն սրբոյ փառք պատիւ յաւիտեան եւ յաւիտեանս. ամէն»։ Կը հետեւի Յիշատակարանը (տե՛ս ստորեւ)։ 4. Թղ. 217ա. «(Մասն բժշկարանի). Դեղ միջացաւի. Զաղաւնո(յ) ծիրտն եփէ որ թանծրանա եւ ի միջացն ձգէ»։ - Վերջ անդ. «Պորտն որ ընկնի մի գխտոր աղա եւ շաղվէ եւ ջրով խմէ»։ 5. Թղ. 217բ. Աստինանք ազգականութեան։ Թղ. 218ա. «Մեծին Ներսէսի Հայոց Պատրիարգի եւ երկրորդ Լուսաւորչի արարեալ ընթեռնլով մեր խրատ. աստիճանաց ազ գականութեան. Մեծաւ աշխատութեամբ հասու եղեալ ի դրոշմած աղիւսակաձեւ աստիճանացն իւրաքանչիւր իւրոցն հանդիպողութեան, թէ որ որոյ զուգակշռի»։ Թղ. 218բ. «Վասն աստիճանաց ազգականութեան, երրորդ գրոցն Տիտոսի առաքելոյն. Ազգականութիւն ծննդականութեան անուն է եւ բաժանի յերիս կարգս, յորում էաքն, այսինքն որ զմեզ ծնան»։ - Վերջ 220ա. «Եւ որք ի սոցանէն կերպարանին ըստ որում գրեալս ունի նկարագրեալ եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն»։ 6. Թղ. 220ա. «Ամենայն առաքինութեամբ զարդարեալ եւ կատարեալ աստուածակիր հոգելից առն յԱստուծոյ Յակոբ Վարդապետի Ղրիմեցւոյ ասացեալ յաղագս ազգականութեան. Գիտելի է զի ազգականութիւնն ուր որոշեալ անձանցէ եւ ոչ անհատին, զի անհատն ինքն է որ ոչ հատանիլ կարէ»։ Վերջ թղ. 230բ. «Այսպէս եւ օրինաւորն, որ է հոգեզաւակն, երկրորդն խնամենան, եւ երրորդն օտարացան առնուն զիրար. եւ այս այսքան շատ լիցի որ ցուցեալս եղեւ ի մէնջ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս. ամէն»։ 7. Թղ. 231ա. «Վասն որ ասեն թէ հեշտ ցանկութեամբ լինին մի մարմին այր եւ կին. Պատասխանի. Նախ նորին որ ասէ ի քաղուածուն սաղմոսին, Ադամ ի դրախտին պսակեցաւ եւ յերկրի ամուսնացաւ եւ պսակաւ մի մարմին կոչեցաւ, որպէս եւ էրն»։ Թղ. 231բ. «Բ. Վասն որ ասեն թէ այր եւ կին յաղագս վշտակցութեան ասին մի մարմին. Նախ առաքեալ ասէ կորընթացւոց, կնոջ այր իւր զպարտսն հատուսցէ, նոյնպէս եւ կին առն իւրում»։ Թղ. 232բ. «Գ. Ընդդէմ այնոցիկ որ ոչ ընդունին զկինն եւ թէ կէս մարդոյ ոչ կարէ գործել եւ աղաւթել. Նախ վարդապետն մեկնիչ ասէ կիսամարդ է մինն առանց միւսոյն»։ Թղ. 233բ. «Դ. Վասն որ ասեն երկու սաղմից ընել մի մարմին եւ ոչ պսակն. Նախ առաքեալ հռովմայեցւոց ասէ, քանզի կին առնակին ի կենդանի այր իւր կապեալ կայ աւրինաւք»։ Թղ. 235բ. «Ե. Վասն որ ասեն այր զգեղ կնոջն իւր համարի, եւ կին զինչս իւր առն իւր համարի. Նախ նորին Գրիգոր ասէ, զի մարմին եւ շաղկապութեամբ սիրոյն, որ ի մէջ առն եւ կնոջ, եւ այնչափ եղեն մի մարմին որպէս առաքեալն կորընթացւոց ասէ»։ Թղ. 236ա. «Զ. Յաղագս թէ ոչ են այր եւ կին մի անձն կամ մի հոգի, այլ մի մարմին. Նախ նորին Գրիգոր Մատթէոսի քաղուածուն ասէ, պսակն ոչ է կնիք ի հոգին այլ ի մարԹղ. 237ա. «Է. Վասն առն եւ կնոջ մի մարմին գոլոյն. Նախ յարարածոց որպէս ասէ Մովսէս, եւ արար Աստուած զմարդն ի պատկեր իւր, ըստ պատկերի Աստուծոյ արար զնա»։ - Վերջ 239բ. «Իսկ ճշմարտութեան հակառակողքն ըստ արժանեացն առնուն յԱստուծոյ, եւ ճշմարտութեան հետեւողքն աւրհնեալ են ի յԱստուծոյ. ամէն»։