14761587շատ հաւանաբար գրուած ըլլայ ժԴ դարուն։
բոլորգիր հին, նման նօտր գիրի։
կը սկսին Ա-ԻԲ. ԻԳ-ԽԱx12 (ԻԹ՝ 10. ԼԱ՝ կը պակսի ամբողջութեամբ, ԽԱ՝ 11)։
թուղթ թուխ։
ուղիղ գիծերով զարդարուած մութ շագանակագոյն կաշի, միջուկը. տախտակ, դռնակով. զոյգ փականքներէն մնացած է երկրորդը. աստառն է թուխ սրճագոյն կերպաս։
անբաւարար. կը պակսին առաջին Ա-ԻԲ թերթերը. էջ 145 եւ 147 ածելիով կտրուած եւ անջատուած են Ձեռագրէս. նորոգող ձեոք մը կիսով չափ պոկուած էջեր՝ սպիտակ թուղթով ամբողջացուցած է (էջ 193-5, 453-6). նմանապէս Ձեռագրիս վերի լուսանցքները մասամբ կտրուած են եւ սպիտակ թուղթով ամբողջացած (էջ 293-452), մասամբ վնասելով նաեւ բնագրին։ Ինկած թուղթերու տեղն ալ զետեղուած են ճերմակ անգիր թուղթեր (էջ 95-104, 219-20, 291-2)։ Ձեռագիրս անցեալին շատ գործածուած ըլլալով՝ վարի անկիւնի գրութիւնները վնասուած են՝ թանաքին տկարութեան պատնառով։
սկիզբն ու վերջաւորութեան, որոնք բովանդակութեամբ իրարու շարունակութիւն են։ Երկու մագաղաթներն ալ են ամբողջական երկու սիւնակներով՝ իւրաքանչիւր երեսի վրայ, միջին երկաթագրով. իւրաքանչիւր սիւնակի մեծութիւնն է 5,5x16 սմ.։ Բովանդակութիւնն է 1. Յովհ. ԺԳ 21-38 («Զայս իբրեւ ասաց Յիսուս խռովեցաւ... Պատասխանի ետ Յիսուս, զանձն քո դիցե՞ս ի վերայ իմ. ամէն»). 2. Յովհ. ԺԳ 38 - ԺԴ 17 («ամէն ասեմ քեզ չեւ իցէ հաւու... բայց դուք ճանաչէք»)։
եւ այլ զարդեր չունի։
բնագրին թանաքով։
կարմիր թանաքով։
տե՛ս Հանգամանք։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Մատեանս է Բարթողիմէոս Եպս.ի Քարոզները եւ երա Պետրոս Արագոնացիի «Քարոզ ի վերայ եօթն մահուչափ մեղաց» (տե՛ս § 38). ունի հետեւեալ կարգը. 1. Էջ 9. «ԽԳ. (Քարոզ ի վերայ քաւարանի եւ դժոխոց). ... աւք մեռանին, զի թէ թագաւոր աշխարհիս անողորմ է վասն ամենայն մեղաց, զոմանս ի յաւիտենից զնդանս մատնէ, բայց կրկին բանդ ունի, մին յաւիտենական վասն մեծութեան մեղացն, եւ զայն ոչ ոք կարէ հանել, եւ մին ժամանակաւոր վասն ներելի մեղացն»։ Ձեռագրիս սկիզբը թուղթ ինկած ըլլալով կը պակսի առաջին մասին (Քարոզ ԱԽԲ)։ Նորոգողը աւելցուցած է նոր թուղթեր եւ գրած նոր նիւթեր, այսինքն Էջ 1. «(Անուանք գետոց դրախտին). Զի առաջին գետն Փիսոն թարգմանի բերան Էջ 2-4. Ցանկ Քարոզգրքիս։ Էջ 5. «Մովսէս Խորենացի զշարս թագաւորացն հայոց այսպէս կարգէ. Յաբեթ է որդի Նոյի...»։ - Վերջ էջ 8։ 2. Էջ 18. «ԽԴ. Այլ քարոզ վասն Յարութեան ի փառս Քրիստոսի. Զի՞ ննջէք... Վարդապետք ասեն թէ չորս եղանակաւ ասի 3. Էջ 29. «ԽԵ. Այլ քարոզ խոստովանութեան. Խոստովանիմք զքեզ Տէր... Վարդապետք ասեն թէ ապաշխարութիւնն մեծ զաւրութիւն ունի եւ այս բազում իրաւք յայտնի»։ 4. Էջ 39. «ԽԶ. Քարոզ եպիսկոպոսաց. Եթէ ոք եպիսկոպոսութեան ցանկայ... Վարդապետք ասեն թէ արեգակն յորժամ հեռի է յերկրէ, ոչ ջերմացուցանէ զերկիր»։ 5. Էջ 51. «Խէ. Դարձեալ այլ քարոզ վասն աւգտի հոգւոց. Մի՛ հոգայք վասն հոգոց... Վարդապետք ասեն թէ հոգքն երեք կերպի է. առաջին հոգ վասն բարութեան հոգոյ»։ 6. Էջ 63. «ԽԸ. Քարոզ ի վերայ բանին որ Քրիստոս սրբեաց զբորոտն. Տէր եթէ կամիս կարող... Հիւանդն յորժամ ծանր ունի զցաւըն, ոչ եպերէ տառ անգէտ եւ փոքր հաքիմ բժիշկ երթալ»։ 7. Էջ 76. «ԽԹ. Քարոզ վասն ողորմութեան. Եղերուք գթածք որպէս եւ Հայըն... Վարդապետք ասեն թէ ի հանդէս արքայութեան երկնից դատաստանն եւ արդարութիւնն մեծ զաւրութիւն ունի»։ 8. Էջ 90. «Ծ. Քարոզ Փոխման սուրբ Աստուածածնին. Դաւիթ եւ ամենայն տունն Իսրայէլի բերին զտապանակ... Սովորութիւն է մեծամեծաց, զի յորժամ հարսանիս առնեն կամ նոր նստին ի յաթոռ թագաւորութեան»։ Վերջ էջ 94. կը մնայ կիսատ։ 9. Էջ 106. «ԾԴ. Քարոզ խաչելութեան Տեառն. Եւ բուսոյց Աստուած զծառն կենաց... Արդ որք կամին ելանել ի ծառ, երեք իրք ի պէտք է նոցա»։ 10. Էջ 112. «ԾԵ. Քարոզ հարսանեաց. Հարսանիք էին ի Կանայ... Ասէ սուրբ աւետարանիչն Յովհաննէս թէ այս է առաջին սքանչելիսն զոր արար Քրիստոս»։ 11. Էջ 119. «ԾԶ. Քարոզ վասն սիրոյ. Եթէ զլեզուս մարդկան խաւսիցիմ... Սովորութիւն է թագաւորաց իշխանաց եւ զինուորաց, որք երեք ազգ հանդերձս պահեն»։ 12. Էջ 125. «Ծէ. Քարոզ Աւետեաց եւ Ծնընդեանն. Մանուկ ծնաւ մեզ որդի... Վարդապետք ասեն, թէ լոյսն այն սպիտակ ամպ էր պայծառ եւ յոյժ լուսաւոր»։ 13. Էջ 130. «ԾԷ. Քարոզ Պայծառակերպութեան Քրիստոսի. Յետ վեց աւուր առնու... Ասեն բնութեան վարդապետք, թէ է ակն մի որ կոչի օթալիոս»։ 14. Էջ 137. «ԾԸ. Քարոզ վասն հեզութեան եւ խոնարհութեան. Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ասէ. Ուսարուք յինէն զի ես հեզ... Վարդապետք ասեն թէ սուրբ կոյսն Մարիամ լի էր ամենայն առաքինութեամբ եւ շնորհօք»։ 15. Էջ 140. «ԾԹ. (Քարոզ). Այր մի իջանէր յԵրուսաղեմէ յԵրիքով... Արդ, երիս ունի պատճառ որով իջանէ աղեղն. առաջին զարեգակն, երկրորդ՝ զամպն, երրորդ՝ ըզցօղն որ յամպն»։ 16. Էջ 149. «Կ. (Քարոզ). Այնպէս ընթացարուք զի հասանիցէք... Վարդապետք ասեն թէ պարտ է որք յայլոց պաշտօն առնուն՝ ինքեանք այլոց պաշտօն տանին»։ 17. Էջ 162. «ԿԱ. (Քարոզ). Տէր ո՞չ սերմն բարի սերմանեցեր... Վարդապետք աւրինակ բերեն վասն սուրբ Աստուածածնին եւ ասեն թէ ոմն զաւրագլուխ մեծ ննջեաց յապարանս իւր»։ 18. Էջ 178. «ԿԲ. Քարոզ Համբարձմանն Տեառն. Եւ եղեւ յօրհնելն նորա... Վարդապետք ասեն թէ Քրիստոս նստաւ յաշխարհս ի վեց աթոռս»։ 19. Էջ 180. «ԿԳ. Քարոզ այգոյն Քրիստոսի. Այր ոմն տանուտէր որ տնգեաց այգի... Վարդապետք ասեն, թէ այս է առաջին այգին զոր Նոյ տնգեաց, Նոյ որ թարգմանի հանգիստ»։ 20. Էջ 194. «ԿԴ. Քարոզ այգոյն Քրիստոսի. Ընդէ՞ր կայք ցերեկի դատարկ... Վարդապետք ա(սեն թէ յանցեալ աւուրքն մարդ)կային սեռս կրկին կերպիւ ի վիշ(տ 21. Էջ 205. «ԿԵ. Քարոզ երկոտասան ամացն Քրիստոսի. Ո՞չ հայր քո եւ ես տառապէաք... Վարդապետք օրինակ բերեն վասն սուրբ Աստուածածնին ասեն թէ էր թագաւոր ոմն մեծ եւ հզօր»։ 22. Էջ 215. «ԿԶ. Քարոզ Քրիստոսի մարդեղութեան. Ահա սա կայ ի գլորումն... Վարդապետք ասեն թէ հոգեպէս արեգակն Քրիստոսի օրինակ է, եւ լուսին՝ սուրբ Աստուածածնին»։ 23. Էջ 221. «ՀԴ. Քարոզ վասն Յարութեան. ... որպէս գրեալ է ի գիրս Յոբայ ԻԱ, թէ ամպարիշտք բարձրացեալ հաս(անեն) ի մեծութիւն» (սկիզբը թերի)։ 24. Էջ 231. «ՀԵ. Խնդրի թէ հոգի յետ յարութեանն դարձեալ զգենո՞ւ ցնոյն մարմինն։ Եւ թէ նոյն մարդն յառնէ... Երեւի թէ ոչ, քանզի ասէ առաքեալ Ա Կոր. ԺԵ. Ոչ զնոյն մարմին որ ծնանելոցն իցէ սերմանես, այլ հատ մերկ»։ 25. Էջ 238. «ՀԶ. Խնդրի եթէ ամենայն անդամք մարմնոյ մարդոյ յարիցէ. Երեւի թէ ոչ, զի վախճան ամենայնի մի մի իւրաքանչիւր անդամոցն է գործն իւր, այլ ի յարութեանն ծնունդ ոչ լինի»։ 26. Էջ 240. «Հէ. Խնդրի եթէ ամենայն գիջութիւնք որ են ի մարմինս մարդոյ յարիցե՞ն թէ ոչ. Երեւի թէ ոչ. զի ասէ Պօղոս Ա Կոր. Դ. թէ մարմին եւ արիւն զարքայութիւն Աստուծոյ ոչ ժառանգեն»։ 27. Էջ 241. «ՀԸ. Խնդրի թէ ամենայն ին, որ ի ճշմարիտ բնութեան մարդոյ իցէ յարիցէ թէ ոչ. Երեւի թէ ոչ, զի կերակուրն դառնայ ճշմարիտ ի բնութիւն մարդոյ»։ 28. Էջ 245. «ՀԹ. Խնդրի թէ շարժութիւնք երկնային մարմնոցն ի յարութեանն հասարակ դադարեսցե՞ն թէ ոչ. Երեւի թէ ոչ, զի երկնային մարմինքն առ այսմն արարեալ են, զի բաժանեն զտիւն ի գիշերոյ»։ 29. Էջ 249. «Ձ. Խնդրի թէ ի յարութեանն տունկք եւ անբան կենդանիք կայցե՞ն թէ ոչ. Երեւի թէ այոյ, զի տեսակ տնկոց եւ անբանից են ի կատարմանէ աշխարհիս»։ 30. Էջ 251. «ՉԱ. Խնդրի թէ յետ յարութեանն դարձեալ է լինել նորոգումն աշխարհի. Երեւի թէ ոչ, զի այս պատրաստութիւն իրողութեանս որ այժմիկ է աշխարհիս՝ բնա31. Էջ 254. «ՉԲ. Խնդրի եթէ ամենայն մարդ ի նոյն եւ ի մի հասակ յառնէ. Երեւի թէ ոչ, զի Աստուած յարուցելոցն ոչ ի բաց առնու զայն իրս, որ ի կարողութիւն նոցա է»։ 32. Էջ 258. «ՉԳ. Խնդրի թէ յարիցեՐն մարդիք ի կենդանութիւնս կենդանեաց ուտելով եւ սերմանելով. Երեւի թէ այոյ, զի յարութիւն մեր կերպարանի յարութեանն Քրիստոսի, այլ որպէս ընթերցեալ լինի թէ յետ յարութեանն Քրիստոս կերեալ լինի»։ 33. Էջ 262. «ՁԴ. Խնդրի թէ քաւարան լինի, յորում հոգիք ննջեցելոցն մաքրին նախ քան զհասարակ յարութիւնն. Երեւի թէ ոչ, զի ի տեսիլն ԺԴ ասէ. Այոյ ասէ Հոգին սուրբ հանգիցեն ի բազում աշխատութեան իւր34. Էջ 285. «ՉԵ. Խնդրի եթէ իցէ երանութիւն ի մարմնաւոր բարութիւնս. Երեւի թէ այոյ, վասն զի ասէ Արիստոտէլ յառաջին գիրս զօրութեան եւ մեղաց, թէ որչափ բարութիւնն առաւել հասարակ է եւ այնչափ առաւել աստուածային է»։ 35. Էջ 293. «ՉԶ. Բանք վասն մեղաց եւ առաքինութեան. Ես եմ այբ եւ ես եմ օ, սկիզբն եւ կատարած. երանի որ լուանան զհանդերձս իւրեանց, նոքա ունին իշխանութիւն ուտել ի ծառոյն կենաց... Որպէս ասէ երանելին Թօմաս ի Ագինու զի հոգ ամենայն մարդկան առ մի կատարած ջանայ հա36. Էջ 397. «Չէ. (Քարոզ). Օրէնսգէտ արա՛ զիս, Տէր ի ճանապարհի քում. Ասեն իմաստունք թէ ամենայն ոք որ մոլորի կարօտանայ ուղղել զնայ ի գործն, որպէս տե37. Էջ 300. «ՉԸ. (Քարոզ). Եւ ահա նշան երեւեսցի յերկնից եւ վիշապ մեծ եւ ունի գլուխ եօթն եւ եղջիւրք տասն, եւ ի գլուխս նորա պսակք եօթն եւ տուտն նորա քարշէր զերրորդ մասն երկնից...»։ 38. Էջ 303. «ՁԹ. (Քարոզ). Եւ նշան մեծ երեւեցաւ յերկինս եւ երեւեցաւ այլ նշան յերկինս։ Եւ ահաւասիկ վիշապ հրեղէն մեծ, որոյ էին գլուխք եօթն եւ եղջիւրք տասն եւ ի վերայ գլխոյ նորա եօթն խոյրք...»։ 39. Էջ 304. «(Պետրոսի Արագոնացւոյ). Ի եօթն մահուչափ մեղս, եւ առաջինն է հրպարտութիւն. Եւ թէ զի՞նչ է հպարտութիւնն, ասէ Օգոստինոս, թէ հպարտութիւնն է ցանկութիւն մեծութեան փառաց իւրոց»։ 40. Էջ 307. «Ղ. Երկրորդ գլուխ վիշապին է նախանձն. Ասեն սուրբք, թէ նախանձ է տրտմութիւն ընդդէմ բարութեան այլոց»։ 41. Էջ 309. «ՂԱ. Երրորդ գլուխ վիշապին է բարկութիւնն. Եւ զի՞նչ է բարկութիւնն. բարկութիւնն է, որպէս ասէ սուրբ Օգոստինոս, ցանկութիւն վրէժխնդրութեան»։ 42. Էջ 313. «ՂԲ. Չորրորդ գլուխ չար վիշապին է ծուլութիւն. Եւ ծուլութիւնն է հեղգութիւն հոգւոյ»։ 43. Էջ 318. «ՂԳ. Հինկերորդ գլուխ վիշապին է ագահութիւն. Եւ ագահութիւնն է, որպէս ասէ Ագուինացին, անթիւ ընչից ցանկութիւն ունել»։ 44. Էջ 335. «ՂԴ. Վեցերորդ գլուխ վիշապին է որովայնամոլութիւնն. Եւ սա է բերան եւ դուռն ամենայն մեղաց»։ 45. Էջ 348. «ՂԵ. Եօթներորդ գլուխ վիշապին է բխջախոհութիւն. Եւ այս անիծից գլխովս սատանայ առաւել պատերազմի եւ ըմբռնէ զմարդիք»։ - Վերջ էջ 389. «Կատարեցաւ գիրք եօթն մահուչափ մեղացն, խրատ զգուշացուցանելոյ զեկեղեցի հաւատացելոց, ի լատին լեզուէ ի հայ թարքմանեալ ի ձեռն Սարգսի մականուն Վաշենց, ի սուրբ վարդապետէն Փրա Փերէ, ի կարգէն Տօմինիկոսի, թարգմանեցաւ ՌԳՃԼԴ (1334), ի ծննդենէ մարդեղութեան Տեառն մերոյ կենարարին Յիսուսի Քրիստոսի, ի փառս Աստուծոյ»։ 46. Էջ 389. «ՂԶ. Գիրք յաղագս մեղաց լեզուի. Ով է մարդ որ կամի զկեանս... Ոըպէս ոք յօժարի եւ ցանկայ ապրիլ եւ երկնչի ի մահուանէ, նոյնպէս պարտին ամենայն ոք սիրել եւ պահել գլեզուս ի չարէ»։ 47. Էջ 403. «Ղէ. Քարոզ վասն սիրոյ. Լրումն օրինաց սէր է. Յառաջագոյն պատուիրան աւանդեցաւ Մօսէսի զԱստուած եւ զեղբայրն սիրել, եւ այս ոչ վայրապար»։ 48. Էջ 409. «ՂԸ. Քարոզ Յարութեան տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. Արդարեւ յարեաւ Տէր եւ երեւեցաւ Սիմոնի. Ասեն վարդապետք եկեղեցւոյ, թէ Քրիստոսն Բանն յորժամ յաշխարհի էր, գիտաց զի փոխելոց էր յաշխարհէս, կարգաւորեաց եւ կտակս հաստատեաց»։ 49. Էջ 416. «ՂԹ. Քարոզ Ծննդի. Բանն մարմին եղեւ. Աւրհնեալ, սուրբ եւ փառաւորեալ սքանչելի ծնունդն Քրիստոսի յուսոյն մերոյ եւ Աստուծոյ, յարարածոց յիմանալեաց եւ ի զգալեաց եւ ի բնաւին»։ 50. Էջ 424. «Ճ. Թանաքի դեղեփ է. Սամխ դիր Ի. կանաչ գղթոր դիր ԺԵ...»։ 51. Էջ 424. «ՃԱ. Քարոզ Ամենայն սրբոց տօնին, համառօտեալ ի սուրբ վարդապետաց. Տօն ամենայն սրբոց վասն չորս պատճառի եդեալ եղեւ. նախ վասն տաճարի միոջ եղեւ, զի հռոմայեցիքն մինչ ամենայն աշխարհիս իշխանք էին»։ 52. Էջ 431. «ՃԲ. Քարոզ սրբութեանց երանելի կուսին Մարիամու. Սրբութիւն երանելի կուսին Մարիամու, քառասուն աւուրբք յետոյ ծննդեանն Տեառն եղեալ է»։ 53. Էջ 437. «ՃԳ. Քարոզ առաքելոյն Անդրէի. Տո՛ւր ինձ ջուր ըմբելոյ. այս են բանք ծառային Աբրահամու, որ ցանկութիւն ունէր ըմբել ջուր. յայս բանս երկու իրք իմանամք»։ 54. Էջ 439. «ՃԴ. Քարոզ Յովհաննու Մկրտչին. Իբրեւ լուաւ Յովհաննէս ի բանտին զգործսն Քրիստոսի. Ի յԱւետարանն այս յետ այնմ որ սքանչելեաւքն եւ վարդապետութեամբն Քրիստոսի ժողովուրդն ուսան»։ 55. Էջ 442. «ՃԵ. (Քարոզ). Առաքեցին հրեայքն յԵրուսաղեմէ քահանայս եւ ղեւտացիս առ Յովհաննէս. Զի Յովհաննէս ոչ էր լոյսն ճշմարիտ, այլ զի վկայեսցէ վասն լու56. Էջ 446. «ՃԶ. Քարոզ վասն ուղղութեան հաւատոյ. Յորժամ յաղօթս կայցէք, մի՛ շատախօս... Միջնորդն է յատուկ միայն ապաւէն վիրաւոր հոգւոյն՝ աղօթքն 57. Էջ 451. «ՃԷ. (Քարոզ). Յարուցեալ ի ժողովրդենէ անտի, եմուտ ի տուն Սիմոնի... Ելանելն Յիսուսի արտաքս ի ժողովարանէն հրէից եւ մտանելն ի տուն Սիմոնի նշանակէ զբարձումն շնորհաց ի հին ժողովոյն»։ 58. Էջ 453. «Ողբ աւագ ուրբաթին. Բնականապէս տեսանելի (...)կիր ի քաջ եւ իբր ի պտղաբերութիւն ածել. նախ հերկել»։ 59. Էջ 455. «ՅԱդամայ մեղացն. Եօթն պակասութիւն է»։ 60. Էջ 456. «(Քարոզ). Որպէս փափաքէ եղջերու աղբերց ջուրց... Եղջերուն յորժամ հիվանդանայ կամ նետով խոցած լինի»։ Վերջ էջ 453. կը մնայ կիսատ։