1477681հաւանաբար ժԴ-ԺԵ դարու, քանի նոյն շրջանին Ունիթորներէն մնացած Ձեռագիրներուն ոճով է։
բոլորգիր հին։
կը պակսին Ա-Գ, յաջորդաբար Դ ունի 7 թղ.։ Ը՝ 10 թղ., Թ-ԺՐ միասին՝ 10 թղ., ԺԴ՝ 4 թղ., իսկ մնացածները (Ե, Զ, է, ԺԳ) իւրաքանչիւրը 12 թղ.։
թուղթ թուխ եւ բամպակեայ։
մագաղա թակազմ, միջուկը ստուարաթուղթ։
խեղն. կը պակսին բազմաթիւ թուղթեր (տե՛ս Թերթք). ունի ցեցակեր թուղթեր. նորոգողը սպիտակ թուղթով ամբողջացուցած է կիսատ թուղթը, ծածկելով գրութենէն մաս մը (էջ 97). թուխ են գրադաշտերը՝ թէ՛ խոնաւութեան եւ թէ թանաքին պատնառով։ Յետագայ ձեռք մը մանր նոտր գրութեամբ լուսանցքներուն մէջ ամբողջացուցած է գրութիւնները։
առաջինը՝ Գրիգոր. թղ. 155բ. ի վրայ գրուած եւ ջնջուած է։ «Գիրքս յիշատակ է Մարտիրոս վարդապետի, ի դուռն Վարագայ սուրբ Նշանին»։
եւ այլ զարդեր չունի։
բնագրին թանաքով։
կարելի է նկատել այն գրիչի խաղերը, որոնք կը բաժնեն մէկ գրութիւնը միւսէն։
1. Էջ 19. «ՉԳրիգոր յիշեայ զըստացող գրոյս. վայ ի նենգէժոտ յազգէն հայոց»։ 2. Էջ 65. «Զսուտանուն Բարսեղ վարդապետ, զգրողս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ սխալանաց թողութիւն արարէք. այս էր կար իմ. վայ ի նենգէժոտ ազգէն հայոց»։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Մատեանս է Բարթողիմէոսի Քարոզները, որոնք օրինակուած են առանց խորագիրներու կամ բաժանումներու, այլ կը ներկայանան իբր մէկ հատուած։ Մենք հետեւելով իմաստներուն՝ կու տանք նոր խորագիրներ փակագիծերու մէջ. 1. Էջ 1. «(Քարոզ Քառասնօրեայ գայըստեանն Քրիստոսի ի տաճարն). ... Երրորդ պատճառ, կամեցաւ սրբիլ, զի մեղաւորացն աւրինակ տացէ սրբիլ, զի թէ նա որ անմեղ էր եւ ծնաւ զՈրդին Աստուծոյ՝ կամեցաւ սրբիլ, որչափ եւս առաւել պարտին սրբիլ մեղաւորք, որ ծնանին զմեղս»։ - Վերջ էջ 19. «Այսպէս պարտ է քառասուն աւր պահաւքս մերկանալ զմեղքն եւ նորոգիլ բարի գործաւք, յերկար մեկնած է քարոզ ի Բարդողիմոսի քարոզն, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեան» (սկիզբը թերի)։ 2. Էջ 11. «(Քարոզ վասն քառասնօրեայ պահոց). Գրեալ է ի Մաթէոսի Աւետարանն. Եւ պահեալ զքառասուն տիւ եւ զքառասուն գիշեր ապա քաղցեաւ. Գրեալ է թէ թագաւոր ոմն կամեցաւ շինել աշտարակ ընդդէմ թըշնամեացն»։ 3. Էջ 19. «Վասն ննջեցելոց... Վարդապետք ասեն թէ Աստուած ոչ անփոյթ առնէ վասն փրկութեան մարդկան, բազում անգամ քարոզողս առաքէ, բազում անգամ քարոզէ եւ հրեշտակաւք, երբեմն քարոզել դիւաւք»։ 4. Էջ 35. «Բանն մարմին եղեւ, բնակեաց ի մեզ. Հրամ(այ)է Սողոմոն եւ տեսանելով տեսանիցէք ծիածանս, որ երեք պատճառ ունի որ իջանէ աղեղն. առաջին արեգակն, երկրորդ ամբն, երրորդ ցաւղն որ յամբոյն»։ 5. Էջ 42. «Ծաղկազարդին. Եւ իբրեւ մաւտ եղեւ Երուսաղէմ, եկին ի Բեթբաքէ ի Բեթանիայ, մաւտ ի լեառն Ձիթենեաց... Պաւղոս ասէ. Մատիցուք այսաւր համարձակութեամբ առաջի աթոռոյ շնորհաց նորա, զի ընկալցուք զողորմութիւն նորա. Վարդապետք ասեն թէ Աստուած երկու աթոռ ունի»։ 6. Էջ 65. «Գիրք յաղագս դժոխոց. Հարցումն, թէ հոգիքն բաժանեալք ի մարմնո(յ) ի նմին ժամն հասանել կարեն ի տեղիս իւրեանց. Պատասխանեմ եւ ասեմ թէ ոչ. վասն զի ասէ Աւետարան ի դատաստանի աւրն թէ եկայք աւրհնեալք Հաւր իմոյ, եւ մեղաւորացն ասէ՝ գնացէք ի տանճանս. ապա երեւի թէ մինչ ի դատաստան ոչ արդարոցն փառք կա(յ) եւ ոչ մեղաւորաց տանճանք»։ 7. Էջ 97. «(Ի գալուստ Հոգւոյն սրբոյ). Զի որպէս Քրիստոս ետ աշակերտացն զՀոգին սուրբ ըստ նմանութեան հրոյ, նոյնպէս ատիէլ հնազանդելոցն իւրոց...» մասամբ 8. Էջ 100. «Վասն պատարագի խորհրդոյ. Ա՛ռ հաց, աւրհնեաց, գոհացաւ... Գրեալ է ի Թագաւորութեանց (ԻԵ գլ.), Ասէ կինն ցԵղիա, կենդանի է Տէր Աստուած քո թէ գուցէ իմ նկանակ բաց բռամբ մի ալիւր ի սափորի եւ սակաւ մի եղիփսակի... Այսպէս եւ հոգեւորապէս երեք տարի եւ կէս անձրեւ ողորմութեան Աստուծոյ ոչ տեղաց ի յեր9. Էջ 113. «Այլ քարոզ վասն խորհրդոյ պատարագին. Փորձեսցէ մարդ զանձն իւր... Եթէ կայր այնպէս երկիր որ լցեալ էր հիւանդութեամբ, եւ լինէր անդ բաժակ մի որ ունէր այնպիսի յատկութիւն, զի որ ընբեր, նովաւ փարատէր ի հիւանդութենէն»։ 10. Էջ 128. «(Մեկնութիւն) Եզեկիայի տեսիլն որ տեսանէր յերկրին Քաղթիացոց. խաչաձեւ կառք որ շրջէին, չորս առաջք եւ ամենայն միջոց չորից չորս, որ լին(ին) տասնուվեց կենդանի, եւ կերպարանք կենդանեաց մարդոյ, առիւծոյ, եզին, արծվի, եւ ամենայն չորս մարդ, չորս առիւծ, չորս եզն, չորս արծիւ»։ 11. Էջ 130. «(Ի գալուստն Հոգւոյն սըրբոյ). Երեւեցաւ նոցա բաժանեալ լեզուս իբրեւ ի հրոյ, եւ նստաւ իւրաքանչիւր ի վերայ նոցա. Վարդապետք ասեն թէ սուրբ Աստուածածին նման է կարմիր ոսկոյ, վասն երկու պատճառի. առաջին, զի ոսկին քան զամենայն հրահանկս պատվական է»։ 12. Էջ 137. «Մեկնութիւն. Հուր եկի արկանել յերկիր եւ զինչ զի արդէն իսկ բորբոքէր. Վարդապետք ասեն թէ հա(յ)ելին երեք ազգ է, զի արվեստաւորք կազմեն հա(յ)ելի յապիկոյ ի նմանութիւն ձորո(յ)»։ 13. Էջ 145. «Քարոզ (գալստեան Հոգւոյն սրբոյ). Երեւեցան բաժանեալ լեզուս. Վարդապետք ասեն՝ հուրն երեք ազգ պակասութիւն ունի. առաջին յորժամ փայտ չլինի, երկրորդ՝ որ պակաս լինի, երրորդ՝ յորժամ ի վեր առնուն զփայտն»։ 14. Թղ. 150. «Այլ քարոզ վասն գալըստեան սուրբ Հոգոյն. Երեւեցաւ նոցա ի բաժանել լեզուս... Վարդապետք ասեն թէ սուրբ Աստուածածին նման է կարմիր ոսկոյ, որ բուսանի վասն երկու պատճառի. առաջի պատճառ զի ոսկին քան զամենայն հրահալելիս պատվական է»։ 15. Էջ 151. «Այլ քարոզ յարութեան ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ. Մի՛ ննջէք, յարի կացէք յաղաւթս... Վարդապետք ասեն թէ չորս եղանակաւ ասի քուն, երկու բարի եւ երկու չար, եւ այն որ բարի է՝ մէկ բարի է եւ մէկ բարեգոյն»։ - Վերջ էջ 155։