6702158ՌՃԻԵ = 1676։
բոլորգիր, երգերը խաչագրուած են։
25, որոնցմէ ա եւ բ՝ իւրաքանչիւրը ունի 11 թղ., իե՝ 9 թղ., մնացածները իւրաքանչիւրը 12 թղ.։
մագաղաթ, թուղթ է՝ թղ.251295, այն է՝ իբ-իե թերթերը։
խաւաքարտ կաշեպատ, կոկիկ եւ դիմացկուն։
լաւ, գործածութենէ վարի լուսանցքները թխոտած են։ Թուղթ ինկած է ընդ մէջ թղ. 14-15ի։
ԳՐԻԿոՐ ԵպԻսԿՒԿԻս Պարոնտէր, որ նուիրած է իր Ուխտին՝ որու Առաջնորդն է. «Հռ(չ)ակաւոր Սուրբ Ուխտիս Եղըրդուտոյ, երկիրն Տարօնոյ, ի գաւառն Մամիկոնեանց»։
չունի։
բազմաթիւ են, կարմիր եւ կապոյտ գոյներով, բաւական յաջող են յատկապէս լուսանցազարդերը, որոնք նորոգութեան կամ կազմի ատեն երբեմն կտրուած են։ Զարդերը չունին աչքի զարնող փայլ ու գեղեցկութիւն, սակայն իրենց մթագին կերպարանքով՝ կը մնան արուեստի գործեր։
չկան. նկարի փոխարէն՝ ձեռագրին սկիզբը կպցուած է եւրոպական տպագրութիւն մը՝ որ կը ներկայացնէ Տիրամայրը։
չկան։
Թղ. 293ա1. «Փառք եզակի եռահիւսակ դաւանութեան ապենիազին կատարեալ երրեակ միակին, եւ միակ երրակին եւ անսահմանելի Աստուծոյ Հօր, որով անէքն էացան յանէից, եւ էացեալքն ձեւացան ըստ էացուցչին կամաց իմանալիք եւ զգալիք, յորոց մի է եւ մարդն բանական կենդանի, ձեռակերտեալ ի տիպ եւ ի կերպ տիրական բարերար պատկերի հոգւով իմանալեաւ, հաղորդս առեալ հոգւով՝ ընդ իմանալի էութիւնս, եւ մարմնով՝ ընդ զգալի բնութիւնս. եւ արդ։ զի բարի ստեղծաւ՝ միշտ բարւոյ ցանկայ։ Այլ բարեատեացն սատանայ, որ հակառակն է տիրատիպ պատկերի Աստուծոյ, պատրանօք ճաշակմամբ պտղուն աստուածանալով՝ արտասահեալ ի փառակենցաղ վայելչութեան դրախտէն փափկութեան յերկիր վշտալի, ի հովիտն տրտմալի, ախթացեալ ծննդօք մերկացուցեալ զնա յեօթնարփեան շնորհաց Հոգւոյն յերկոտասան փառաց եւ ի չորք առաքինութեանց, վէրս ի վեր եդեալ՝ կիսամահ թողեալ գնացին։ «Սակայն մարդասիրութիւն Աստուծոյ ոչ անտես արարեալ, այլ գթացեալ ի նոսա, այց ելեալ ի խնդիր մոլորելոց եւ էած ի սէր բարեգործութեան զանազան առաքինութեամբ, պնդութեամբ պահոց, ծնրադրութեամբ աղօթից, ջերմահոս արտասուօք եւ ի գերակատարն ողորմութիւն, եւ այլ բազմասեռ եւ ի տեսակս բարեսիրութեան, որով հասանեն իմանալեացն մասի եւ գտանեն զարքայութիւն երկնից։ Եւ ահա արքայութիւն Աստուծոյ նման է գանծի ծածկելոյ յագարակի եւ մարգարտոյ գեղեցկւոյ, զոր գտեալ մարդոց վաճառականաց՝ երդեալ վաճառեն զամենայն ինչս իւրեանց եւ գնեն զագարակն զայն եւ զմարգարիտն գեղեցիկ, վասն շահավաճառութեան շրջեալ հեռագնաց ուղեւորութեամբ ընդ ոլորտս տիեզերաց, զի լիով հասանիցեն ըղձի օգտութեան։ Քանզի որք մեծութեան ընչից ըղձանան, ոչինչ աշխատութիւն զմտաւ ածեն, յայլմէ յայլ անցանեն գաւառս հետիոտն հեռագնաց ուղեւորութեամբ, որպէս զի շահն աճեցուցեալ մարթասցեն։ Նաեւ ընդ համատարած ծովուն ծփանս նաւարկեալք, որք բարկացայտ ալեօք լեռնացեալ կոհակաձեւ դաշտանան, անդընդապտոյտ խորոցն բքացեալ կուտիցն, մէտ առ մէտ ալեացն ահ պակուցող տեսանողացն արկանելով։ Իսկ արիացեալքն ստորիջիցն ի խիղս խոռոջիցն ի խորս խաւարային ձորոցն համարձակին ի քարաժեռ եւ դժուարամուտ տեղեացն ի խնդիր ականցն զանազանելոց, լաւ համարելով զմահ անձանց՝ քան ունայն ձեռօք զվատացն ժառանգել զանուն։ Եւ այլք ըստ քրէական արհեստին հալոցօք հնոցաց զոսկոյն գիւտ արուեստաւորելով՝ յառաջ բերեալ զանօթն պատուական։ Այլ եւ հողագործք ջան եդեալ ի քիրտն աշխատութեան, ակօսս արկեալ պատառելով զերկիր եւ թաղեալ ի նմայ սերմն բարի, սպասեալ արդիւնաւոր պտղոյ պարարտութեան։ «Ըստ նմին օրինակի պատուական եւ աստուածասէր անձն Գրիգոր եպիսկոպոսն, քաղցրանուաք գեղգեղօղն երաժշտական արուեստի, բազում փափաքանօք եւ ջերմեռանդ սրտիւ ցանկացաւ այսմ հոգիանորոգ լուսերանգ ծաղկաւէտ, զարդափթիթ, անուշահոտ, քաղցր եղանակ բուրաստանիս, ստացաւ զշարամարգարտեա(յ) եւ զանառիկ մեծութիւն զպայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ։ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողացն եւ ամենայն արեան մերձաւորաց եղիցի. ամէն։ Ի միտ առեալ զբանն որ ասէ՝ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիօվն եւ ընդ անէակիցէն նորա յԵրուսաղէմ։ Քանզի ունի սա զբոլոր մասունս տօնից տէրունականաց զկարգեալն ի սրբոց նախնեաց, եւ զտօնանամակս սրբոց հրեշտակաց, նահապետաց, մարգարէից, առաքելոց, հայրապետաց, ճգնաւորաց եւ համօրէն ամենայն արեամբ ներկեալ մարտիրոսաց։ Ունելով զբովանդակ երգս պաղատանաց երիցս երրեակ աղօթից, զգիշերաժամին, զառաւօտին, զարեւագալին, ըզճաշու, երրորդ ժամուն, զհասարակացն զիններորդին, զերեկոյին, զխաղաղականին եւ զհանգստեան եկեսցէին։ Ընդ ինքեան միաւորեալ մեծ դաւանութիւն ամենասուրբ Երրորդութեան եւ զքաղցրանուագ երգ սըըբոյն Ներսէսի, անուշ համեղանակաւ եւ զմաղթանս սրբոյ Թումայի տիեզերալուր վարդապետին եւ զհոգէնուագ երգ սրբոյ մարգարէին Դաւթի եւ Յովհաննու, եւ փոքր ինչ ի թղտոցն Պօղոսի եւ ի կաթուղիկէից եւ ի պատգամաց մարգարէից, եւ զդպրութիւն ամենամագրիչ եւ սոսկալի պատարագին Քրիստոսի մարմնոյ եւ արեան։ «Արդ՝ ես Գրիգոր եպիսկոպոս՝ հողացալ կամ ի գերեզմանի, զի ահաւասիկ կամ յաջ եւ յահեակ պարապեալ հողով եւ ի ներքո(յ) անգողնեալ եւ ի վերոյ մածեալ եւ ոչ զոք ունիմ որ օգնեսցէ ինձ յայսմ տեղւոջ։ Զի յիշեմ զամենատես դատաւորն եւ զանաչառ ահեղ ատեան նորա, զհրապարակումն մեղաց եւ զբորբոքումն հրոյն, եւ յոյժ սրտաբեկեալ կամ. լի եմ մեղաւք չարութեամբ քան զոգունս ի վեր։ Բայց ամօթալի դի(մ)օք, արտասուալի աչօք եւ հառաջմամբ սրտիւ, կողկողագին պաղատանօք, դէմս ի ձեզ՝ ապաւինիմ, զի վասն իմ աղաչէք զողորմածն Աստուած, զի ողորմեսցի ի վերայ բազմամեղիս, զի մեղք եմ բազում են, եւ չարիք իմ մեծամեծք, եւ անօրէնութիւնք իմ ծովացեալ ծփին, եւ ալեկոծեալ կորուսանեն զիս։ Եւ արդ, կարող է Աստուած ի ձեռս այլոց աղաչանաց՝ այլում ողորմութիւն շնորհել, եւ ինքն ամենագութն Աստուած, որ հատուցանօղն է ամենեցուն, ձեզ ողորմեսցի եւ ննջեցելոց ձերոց եւ այնոցիկ որ սրտի մտօք մեզ մեղաւորացս անզաւակացս, որ ո՛չ դուստր ունմ եւ ո՛չ որդի, բայց միայն զՔրիստոս եւ զսուրբ գիրքս՝ զաւակ ի Սիոն եւ զսրբասէր եւ զմեղսաքաւիչ քահանայից աղօթքն, որ կարդան եւ պաղատեն եւ զԱստուած ողորմին լի սրտիւ ասեն Գրիգոր եպիսկոպոսին։ «Եւ առաւել աղաչեմ զամենեսեան, ըզմանկունս սուրբ եկեղեցւոյ, որք հանդիպիք այսմ հոգիանորոգ լուսերանգ վարդափթիթ անուշահոտ բուրաստանիս, յիշեցէ՛ք ի Քրիստոս եւ զծնողս իմ, զհայրն իմ զԱլեքսան եւ զմայրն իմ զԽալխաթուն եւ զեղբայրն իմ զԿարապետն եւ զքոյրն իմ զՄամախաթուն զփոխեցեալքն առ յոյսն ամենեցուն, եւ ըզմիւս քոյրն զԲաղչախաթուն եւ զորդի նորին զԿիրակոսն նոր մանկութեամբ նահատակեալն, եւ զդեռաբուսիկ մանկիկն նորին ժառանգորդ անուան իւրոյ զգեղաղէշն Կիրակոս. եւ փոխեցեալ քուեր որդին՝ զսրբանուէր քահանայն զտէր Բաղտասարն եւ զնորաբողբոջ որդին իւր զԱլէքսան։ Եւ հօրեղբայրն իմ զՍարգիսն եւ զկենակիցն իւր զԽզլարն եւ զդուստրն իւրեանց զՍուլթան զխոնարհեալք ի հող մահու, եւ զնորատունկ որդիս նոցին՝ զգեղաղէշ շառաւիղքն զԿարապետն եւ զԹորոսն եւ զնորափթիթ մանկունսն՝ զՍարգիսն եւ զՅովհանէսն զծաղկունս նռնեաց եւ զմարգարտահատն Մանուշակ դստրիկն (հինգ տող պարապ)։ «Կրկին մաղթանօք աղաչեմք զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ աստուածախօս մարգարտաշար տառիս, կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէ՛ք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր՝ զտաժանեալս մեղօք զԳրիգոր եւեթ անուն եպիսկոպոս, եւ զաստուածահաճոյ միաբանք սուրբ ուխտիս զԳրիգոր վարդապետն, զտ(ո)ւող աստիճանի իմոյ կրօնաւորութեան, եւ զուսուցիչն իմ զտէր Մարտիրոս, քաջ երաժիշտ գեղգեղեալ քաղցր եղանակօղ կրօնաւորն եւ զարհիեպիսկոպոս զտէր Սուքիասն, զյաւելեալսն առ հարսն ամենեցուն ի կեանսն երանաւէտ. եւ զհոգեւոր եղբարքն իմ՝ զՅովհաննէս վարդապետն եւ զտէր Արիստակէս եւ զտէր Յովհաննէս կրօնաւորքն եւ (չորս տող պարապ)։ «Դարձեալ կողկողագին պաղատանօք հայցեմ եւ զիս զեղեռնագործ քարտուղարս զտէր Յովհաննէս, մեղօք մածեալ քահանայս, որ քրտնաջան աշխատութեամբ տպագծեալ եղէ զշարամարգարտեա(յ) տառս այս՝ ժամագիրք յորջորջիւր, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ եւ ի վայելումն մանկանց ուսումնասիրաց եւ յիշատակ հոգւոյ փրկութեան։ Որ եւ հայցեմք հանդերձ ամենայն սրբասէր քահանայիւք եւ համօրէն աստուածահաճոյ ժողովրդովք, զապէնեազն Աստուած, զարարիչն ամենայն արարածոց, որ ընկալաւ զդարձ անառակ որդւոյն եւ էառ զերկուս լումայս ի ձեռաց կնոջն այրւոյն. նոյնպէս եւ զընծայս զայս, որ աւարտեցաւ իւրս կարողութեամբ, ընկալցի ի հաճոյս եւ մի՛ ի զայրացումն. եւ նոյն ինքն արարիչն ամենայն արարածոց, տէրն օրհնեալ եւ փառաւորեալ յաւիտեանս։ «Եւ խոշորութեան գրիս եւ բազում սղալանացս՝ աղաչեմ անմեղադիր լինել, զի կար մեր այս էր, եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց, Քրիստոս Աստուած մեր, ողորմեսցի յիշողացդ եւ յիշեցելոցս սմա՝ յիւր միւսանգամ գալըստեանն եւ համօրէն ամենայն հաւատացեալ ննջեցելոց՝ հանգիստ եւ ողորմութիւն պարգեւեսցէ, Քրիստոս Աստուած մեր. Ամէն։ «Ես Գրիգոր եպիսկոպոս տառապեալս, անձամբ մեղսամած դիմաւք, բազում փափաքանօք եւ մեծաջան աշխատութեամբ վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ յոյսոյ արքայութեան, գծագրեցաք զայս հոգիազարդ ժամագիրքս օգնականութեամբ նորին եւ եդաք ի մեծահանդէս վանս Եղըրդուտոյ։ «Ի թվականութեան հայկազան սեռի ՌՃԻԵ ( = 1676), ի հայրապետութեան փառաւոր եւ երջանիկ դիտապետի ամենայն Հայոց մեծաց՝ Յակօբ կաթողիկոսին, եւ յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտիս՝ նոյնոյ Գրիգոր եպիսկոպոսին, յերկիրն Արշաւօնեաց, ի գիւղն Գոմա, ի դուռն սուրբ Նշանին, ընդ հովանեաւ մեծահանդէս եւ գերահռչակ խոյակապ յականաւոր բարձրաբերձ, հաստահեղոյս եւ գմբէթայարկ, վիմարդեան երկնահանգէտ, քրիստոսահիմն, առաքելագիր, գրիգորաշէն, գեղեցկայարմար, նկարեալ հոգւոյն իմաստիւք, աստուածընկալ եւ փառաւոր սուրբ մենաստանացն՝ Յովհաննու մկրտչին մեծի եւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Ստեփանոս նախավկային եւ սուրբ Գրիգոր մեր Լուսաւորչին, որ բարեխօս առ Տէր լինին յահեղ աւուրն աներեկին եւ անկաշառ հրապարակին, ուր ամենայն սուրբք ժողովին եւ հրեշտակաց գունդք ծաւալին, եւ արդարոց դասքն բերկրին, Տէրն բազմի յաթոռ դատարանին, լսել տացէ զձայն երանին, Գրիգոր անուն Պարոնտիրին, կարգէ ի դասն աջակողմին, ուր ամենայն ընտրեալքն բերկրին, Տէր Աստուած պահեսցէ առանց ամաւթո(յ). Ամէն։ «Իմ սիրելի հարք եւ եղբարք, անմարմինք ի մարմնի, պարծանք ազգիս Հայաստանեայց, ակունք պատուականք, բանաւոր ծիծռունք, միամիտ աղաւնիք, ողջախոհ տատրակք, ով լուսատուք տիեզերաց սուրբ րաբունապետք մագրեալք զէթ զոսկի, պայծառ հոգւով հրեշտակաց նմանեալք, մաքրամիտ եւ մեղսաքաւիչ քահանայք, եւ լուսակարկաճ սարկաւագունք եւ սրբասնունդ մանկունք եկեղեցւոյ եւ սուրբ կրօնաւորք ճըգնազգեաց
Ձեռագրիս առաջին թուղթին վրայ կայ Անտոնեան Միաբանութեան կնիքը, որ կամաւոր ձեռքէ մը ջնջուած է։ Ձեռագիրս գնած է Տիար ժագ Մաթոսեան, որ 1963ին նուիրուած է մեր Մատենադարանին»։ Մատեանս է Ատեան ժամագիրք, Սաղմոսարան, Տօնացոյց եւ Կարգ դպրութեան. ունի հետեւեալ կարգը։ 1. Թղ. 1ա1. «Դառնան յԱրեւմուտս եւ երիցս կրկնեն ասելով, Հրաժարիմք ի սատանայէ եւ յամենայն...»։ - «Եւ ապա դառնան յԱրեւելս եւ սկսանին. Խոստովանիմք եւ Հօատամք...»։ 2. Թղ. 3ա2. «Խրատք ժամատեղեաց ըստ արեւելեան սահանացն սկսուածոց եւ ասութեան աղօթից, զոր խնդրեայ սուրբ վարդապետն Յակոբ Ղրիմեցին ի մեծէ րաբունւոյն Գրիգորէ Խալթեցւոյն»։ 3. Թղ. 4ա1. «(Կարգաւորութիւն Գիշերային ժամու). Տէր եթէ զշրթունս իմ բանաս...»։ 4. Թղ. 12ա2. Օրինակուած են Դաւթի ՃԾ սաղմոսները լրիւ, ութը բաժանումներով, իւրաքանչիւր մաս կ'աւարտի համապատասխան ձայնին Քարոզով եւ աղօթքով։ 5. Թղ. 11801. «Կանոնագլուխք» Բուն բարեկենդանին, Աւագ Ուրբաթու, Շաբա6. Թղ. 120բ2. «Երգ Տեառն Ներսիսի որ յաղագս հսկման Մեծի Ուրբաթուն... Այսօր անճառ լուսոյն ծագումն...»։ Միջանկեալ նշանակուած են երգուելիք եւ ըսուելիք սաղմոսները, Աւետարանները եւ կցուրդները, Աւագ Ուրբաթի թէ՛ գիշերային եւ թէ ցերեկի ժամերգութիւններուն, որոնց կը յաջորդէ «Եւ յաւարտ երգոյն ասի սաղմոս Նշանեցաւ կամ ըստ ձայնի», եւ ութը ձայներուն համաձայն օրինակուած են ըսուելիք սաղմոսները. «ԱՁ. Տէր մի՛ սրտմտութեամբ քով...»։ Հանգըստեան չորս Աւետարաններէն ետք ունի «Արարիչ եւ մարդասէր», «Ես ասացի վերանալ յինէն» երգերը։ Գիշերային ժամերգութեան աւարտին երգուելիք Ալէլուիաներով եւ «Թագաւորք ապաշխարութեան»ով կ'աւարտի այս մասը։ 7. Թղ. 151ա1. «Կարգաւորութիւն հասարակաց աղօթից Առաւօտու ժամուն»։ 3. Թղ. 181ա1. «Կարգաւորութիւն... Արեւագալին ժամուն»։ 9. Թղ. 186ա2. «Կարգաւորութիւն.. Երրորդ ժամուն»։ 10. Թղ. 195ա1. «Ժամամուտք ըստ կարգի աւուրց»։ Կը հետեւի Դպրութեան կարգը, ուր ընդարձակ կերպով օրինակուած են Ճաշու շարականներ, Սաղմոսներ, Կցուրդներ, Ալէլուիաներ, Նոր կտակարանէն հատուածներ, պատարագի ընթացքին սարկաւագին արտասանելիք մասերը, որոնք կ'աւարտին համառօտ չոր պատարագով։ 11. Թղ. 220բ2. «(Մարմնաւոր) Սեղան աւրհնէք»։ 12. Թղ. 222բ2. «Կարգաւորութիւն... Երեկոյի ժամուն»։ 13. Թղ. 231բ1. «Կարգաւորութիւն... Խաղաղական ժամուն»։ 14. Թղ. 237բ1. «Կարգաւորութիւն... Հանգստեան ժամուն»։ 15. Թղ. 242ա2. «Աղօթք... Տեառն Ներսիսի Հայոց Կաթուղիկոսի. Հաւատով խոստովանիմ...»։ 16. Թղ. 244ա2. «Խրատք սարկաւագութեան եւ դպրութեան արարողութեան պատարագին։ Խրատ պատարագին. Առնու քահանայն երկու սարկաւագունս եւ մտանէ ի սրբատունն...»։ Օրինակուած են միայն սարկաւագին եւ դպիրներու պատարագի ընթացքին երգերը։ 17. Թղ. 255ա2. «Պաշտմանն շարական ըստ չորից աւետարանաց. Աստուած անեղ անժամանակ...» (Ա-Ք)։ 18. Թղ. 257ա2. «Տօնացոյց եւ Աւետարանացոյց եւ Հարցնացոյց եւ Կարգօորութիւնք եւ հրահանք տէրունական տաւնից... Աստուածայայտնութեան ճրագալուցին առաջի աւուր...»։ 19. Թղ. 291բ2. «Խրատք Իւղաբերից Աւետարանին. Վասն ի վերուստ...»։ 20. Թղ. 292ա1. «Այս խրատք Բ. դասու ժամատեղեաց. Իսկ յորժամ տէրունական տօն հանդիպի...»։ - Վերջ թղ. 292բ2. «զի աջակողմեան դեհն այն եկեղեցւոյն որ սուրբ աւազանն է»։