14821610նկատած որ գրչութիւնը անտարակոյս երա Մխիթար Ապարանեցիի է, Ձեռագիրս օրինակուած պէտք է ըլլայ ժԺԵ դարու սկիզբը։
բոլորգիր։
խառնակ։
թուղթ թուխ։
մագաղաթակազմ, միջուկը ստուարաթուղթ։
վատ. պակասաւոր Ձեռագիր մըն է եւ նորոգութեան ատեն խառնակուած են թուղթերը։ Ունի անհամաչափ թուղթեր. կը տեսնուի նաեւ խոնաւութեան հետքը՝ զանազան թուղթերու վրայ։
եւ այլ ծանօթութիւններ կը պակսին։
սակաւք եւ պարզք։
կարմիր թանաքով։
եւ այլ զարդեր չունի։
թղ. 40բ։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Մատեանս է Բարթողիմէոս Եպս.ի Քարոզները, օրինակուած Մխիթար Ապարանեցիի գրչութեամբ։ Ձեռագիրս պակասաւոր է, միջանկեալ ունի բազմաթիւ թերի թուղթեր, ինչպէս նաեւ շատ մը ետեւառաջութիւններ. ներկայիս կը ներկայանայ հետեւեալ կերպով. 1. Թղ. 1ա. «Թ. Քարոզ վասն հանդերձեալ դատաստանի, որ է երկրորդ կիրակի գալստեանն. Զի որպէս փայլակն որ ելանէ յարեւելից եւ երեւի... Ասէ Սողոմոն յԵրգերգոցն ի դիմաց Աստուածածնին. Տարաւ զիս արքայ ի սենեակ իւր»։ Ձեռագրիս առաջին թերթերը կորսուած ըլլալով, այս քարոզը կանխող հատուած մը մնացած է. իսկ ներկայ քարոզը կը մնայ կիսատ՝ թուղթի անկումով։ 2. Թղ. 2ա. «ԺԲ. Դարձեալ քարոզ երրորդ կիրակէի գալստեանն. Իբրեւ լուաւ Յովհաննէս ի բանդին զգործսն Տեառն մերոյ. Ի յԱւետարանս այս, յետ այնմ որ ըսքանչելեօք եւ վարդապետութեամբն Քրիստոսի ժողովուրդն ուսան»։ 3. Թղ. 3ա. «ԺԴ. Քարոզ չորրորդ կիրակէի գալստեանն. Առաքեցին հրեայքն յԵրուսաղեմէ քահանայս եւ զեւտացիս առ Յօվաննէս, զի հարցցեն զնա թէ դու ո՞ ես... Սօլօմօն ասէ թէ առաքինութիւն պատուական է քան զոսկի եւ քան զարծաթ»։ 4. Թղ. 3բ. «ԺԵ. Դարձեալ այլ քարոզ գալստեան կիրակէի. Ես ձայն բարբառոյ... Յովհաննէս ձայն ասի եւ ոչ հնչումն»։ 5. Թղ. 4ա. «ԺԶ. Դարձեալ քարոզ նոյն աւուրս. Ես ձայն բարբառո(յ)... Ի յայսմ բանէ ծանուցանի մեզ ընթացք Յովհաննըւ Մկրտչին»։ 6. Թղ. 4բ. «Ժէ. Դարձեալ քարոզ չորրորդ կիրակէի գալստեան. Եւ ի միջի ձերում կա(յ) զոր դուքն ոչ գիտէք (Յովհ. ԺԱ). Պարտ է մեզ զայժմ ընթերձանել զԱւետարանս ըստ ճառին տեսութեան մեկնել»։ 7. Թղ. 5բ. «Դարձեալ քարոզ. Բանն մարմին եղեւ եւ բնակեաց. Համբուրեսցէ զիս ի համբուրից բերանոյ իւրոյ. Վարդապետք ասեն թէ յորժամ պատերազմ լինի ի մէջ մեծամեծաց եւ յայնմանէ բազում պակասութիւն լինի»։ - Վերջ թղ. 8բ. կը մնայ 8. Թղ. 9ա. «ԻԹ. Եւ իբրեւ լցան աւուրք ութ թլփատութեան. Եւ կոչեցաւ անուն նորա Յիսուս որ կոչեցեալն էր ի հրեշտակէն (Ղկ. Բ). Ա՛ռ զմանուկդ եւ զմայր դորա. Պարտ է բարեխօսին երկու սահման ունենալ, ապա կարէ բարեխօսել»։ 9. Թղ. 10ա. «ԼԴ. Դարձեալ մկրտութեան. Եւ իբրեւ մկրտեցաւ Յիսուս, ահա բացան նմա երկինք (Մթ). Ասէ Քրիստոս յԱւետարանին թէ ճշմարիտ վարդապետ է որ զասացեալն յինքենէ գործով կատարէ ցուցանէ»։ Այնպէս կը թուի որ թղ. 10-11ի միջանկեալ թուղթ ինկած է, սակայն նոյնանիւթ քարոզը կը շարունակուի։ 10. Թղ. 12. «ԽԴ. Քարոզ առաջաւորի կիրակէին. Այնպէս ընթացարուք զի հասանիցէք (ԱԿոր. Թ). Գրեալ է յԵրգերգոցին Ա. Ձգեա՛ զիս զհետ քո ի հոտ եղոց քոց ընթասցուք. Վարդապետք ասեն թէ պարտ է՝ որք յայլոց պաշտօն առնուն, ինքեանք այլոց պաշտօն տանին»։ 11. Թղ. 15բ. «ԽԵ. Դարձեալ քարոզ եօթներորդ կիրակէին. Ընդէ՞ր կայք աստ զօրս ցերեկ դատարկ. ասեն ցնա՝ զի ոչ ոք կալաւ զմեզ ի վարձու (Մթ. ԺԳ)... Վարդապետք ասեն թէ յանցեալ աւուրքն մարդկային սեռս կրկին կերպիւ ի վիշ(տ) կայր»։ 12. Թղ. 18բ. «ԽԶ. Դարձեալ քարոզ առաջաւորին. Երթայք եւ դուք յայգին իմ (Սթ. Ի). Ի յորս վարդապետն մեր Քրիստոս հրաւիրէ զմեզ ի հոգեւոր վաստակն»։ 13. Թղ. 19բ. «ԽԷ. Դարձեալ քարոզ առաջաւոր կիրակէին. Շուրջ եղեն զինեւ երկունք մահու... (Սղ). Այս կիրակիս կոչի առաջաւոր եւ ֆռանկերէն սեփթուաճեզիմա, իմա որ թարգմանի Հ (70) օր»։ 14. Թղ. 20ա. «ԽԸ. Դարձեալ քարոզ առաջաւորի կիրակէին. Այնպէս ընթացարուք զի հասանիցէք (Պօզ. Կորթ. Թ). Աստ առաքեալն երիս իրս ուսուցանէ մեզ, նախ՝ թէ յումմէ պարտ է մեզ փախչիլ»։ 15. Թղ. 21ա. «ԽԹ. Քարոց երկրորդ կիրակէի առաջաւորին, որ է սերմանն. Ել սերմանացան սերմանել սերմն (Մթ. ԺԳ). Ասէ Դաւիթ. Տէր տացէ զքաղցրութիւն, եւ երկիր մեր տացէ զպտուղ իւր. Գրեալ է ի կանոնս կայսերաց»։ 16. Թղ. 26ա. «Ծ. Դարձեայ քարոզ նոյն կիրակէիս. Եւ ի ժողովել բազում ժողովրդոց եւ ամենայն քաղաքաց (Լկ. Լ). Արդ, բանիւք այս Քրիստոս օրինակ ետ աշակերտացն իւրոց առ ի յուսումն մեզ»։ 17. Թղ. 26բ. «ԾԱ. Դարձեալ քարոզ սերմանացանին. Ել սերմանահանն, եւ էր որ անկաւ (Լուկ. Ը). Աստուած ինքն միայն յետ խորհելոյն զոր եղեւ ի մէջ Երրորդութեանն» կը մնայ կիսատ։ 18. Թղ. 27ա. «ՂԸ. Քարոզ մեծի հինգշաբաթին. Առից սակաւ մի ջուր, եւ լուասցեն զոտս ձեր եւ զովասջիք ընդ ծառով. եւ առից հաց եւ կերիջիք (Ծն. ԺԸն). Ասաց Տէրն, Գտանիջիք այր մի, որ բարձեալ ունիցի սափոր ջրոյ...»։ 19. Թղ. 27բ. «ՂԹ. Դարձեալ քարոզ սոյն աւուրս. Առից սակաւ մի ջուր, եւ լուասցին ոտք ձեր եւ զովասջիք ընդ ծառովս, եւ եդից հաց զի զօրասցին սիրտք ձեր եւ ապա երթիջիք զճանապարհս ձեր (Ծն. ԺԼ). Կամեցողացն արժանապէս մատչել ի խորհուրդ տէրունական մարմնոյն»։ 20. Թղ. 28ա. «Ճ. Դարձեալ քարոզ մեծի հինգշաբաթին. Գիտէք զինչ արարից ձեզ. Սովորութիւն է վարդապետաց եւ մեծ ֆիլիզօֆայից, յորժամ բան ինչ նուրբ եւ դժուարիմաց խօսեսցի առ աշակերտսն, հարցանէ 21. Թղ. 29ա. «ՃԱ. Դարձեալ քարոզ Քըրիստոսի մարմնոյն. Եթէ ոչ կերիջիք զմարմին Որդոյ մարդոյ եւ արբջիք զարիւն նորա՝ ոչ ունիք կեանս յանձինս (Յովհ. Զ գլ.). Սուրբ եկեղեցի սահմանեաց ոչ տալ զարիւնն ժողովրդեանն, այլ միայն զմարմինն՝ վասն բազում պատճառի»։ 22. Թղ. 29բ. «ՃԲ. Դարձեալ քարոզ Քըրիստոսի մարմնոյն. Ես եմ հացն կենաց որ ի յերկնից իջեալ (Յովհ.). Ես եմ, այսինքն, զբնութիւնն աստուածային ասէ, հացն կենաց՝ զմարդկային, զոր էառ եւ ետ մեզ որպէս հաց»։ 23. Թղ. 30ա. «ՃԳ. Դարձեալ քարոզ մեծի հինգշաբաթին. Փորձեսցէ մարդ զանձն իւր (Ա Կոր. ԺԱ). Որպէս ի յառնուլ զմարմնաւոր դեղն, ի հարկէ յառաջանայ նախապատրաստութիւն ինչ»։ 24. Թղ. 32ա. «Քարոզ սուրբ եւ հրաշալի յարութեանն Քրիստոսի. Արդարեւ յարեաւ Տէր եւ երեւեցաւ Սիմոնի (Ղուկ. ԻԴ). Վարդապետք ասեն թէ սուրբ Աստուածածինն նման է արծուի վասն չորս պատճառի»։ 25. Թղ. 37ա. «ՃԺԹ. Դարձեալ քարոզ զատկին. Զատիկ մեր զենաւ Քրիստոս (Ա Կոր. Ե). Ասէ Մարկոս եւ Յովհաննէս, ընդ արեւագալն եկին ի գերեզմանն Տեառն»։ 26. Թղ. 37բ. «ՃԻ. Դարձեալ քարոզ զատկի երկուշաբաթին. Դու միայն կեաս յԵրուսաղէմ (Ղուկ. ի վերջն)». մնացած է միայն խորագիրը։ 27. Թղ. 38ա. «(ՃԻԶ) Դարձեալ քարոզ Նոր կիրակէին. Եցոյց նոցա զձեռս եւ զոտս (Յովհ. Ի). Թէ ընդէ՞ր ցուցանէ զխոցուածսըն բազում են պատճառք»։ 28. Թղ. 38բ. «ՃԻԷ. Դարձեալ քարոզ Նոր կիրակէին. Ամենայն որ յԱստուծոյ ծնեալ է, յաղթէ աշխարհի (Ա Յովհ. ի վերջն). Ըստ այնմ որ ի ժամանակիս յայսմիկ եմք վերըստին ծնեալք եւ արեամբ անարատ գառինն»։ 29. Թղ. 39ա. «ՃԻԸ. Դարձեալ քարոզ սոյն աւուրս. Գայ Յիսուս դրօքն փակելօք եւ եկաց ի մէջ նոցա եւ ասէ՝ խաղաղութիւն ընդ ձեզ, եւ ասէ Տեսէք զձեռս եւ զոտս, զի ես նոյն եմ (Յովհ. Ի). Գիրք աստուածաշունչ վասն գալստեանն Քրիստոսի»։ 30. Թղ. 40բ. «ՃՁԴ. Քարոզ հինգերորդ կիրակէին յետ տասներորդ. Վարդապետ, զամենայն գիշերս աշխատ եղաք եւ ոչինչ կալաք (Ղուկ. Ե). Քարոզողքն Աստուծոյ կոչին ձկնորսք, որսորդք, այգի, քաղաք»։ 31. Թղ. 41ա. «ՃՉԵ. Դարձեալ քարոզ ի սոյն կիրակիս. Թողին զամենայն եւ գնացին զհետ նորա, այսինքն՝ Քրիստոսի (Ղկ. Ե). Յորս երկու իրս ցուցանի մեզ»։ 32. Թղ. 42ա. «ՃԼԹ. Դարձեալ քարոզ սոյն կիրակէիս. Ջամենեսեան պատուեցէք, յԱստուծոյ երկերուք, զեղբայրսիրութիւն սիրեցէք (Ա Պետր. Բ). Որ երթայ զարտուղի, յանկարծակի գլորի»։ 33. Թղ. 42բ. «ՃԽ. Քարոզ երրորդ կիրակէին յետ ութօրէից յարութեան. Յորժամ եկեսցէ մխիթարիչն, յանդիմանեսցէ զաշխարհս... Բանքս այս են Որդւոյն Աստու34. Թղ. 43ա. «ՃԽԷ. Դարձեալ քարոզ կիրակէի. Լինիջիք առնելիք բանին եւ ոչ լսելիք միայն խաբելով զանձինս (Յկբս. Ա). Առաքեալս որպէս ընդանի եւ հաւատարիմ սիրել հեղու ի մեզ»։ 35. Թղ. 43բ. «ՃԽԸ. Քարոզ Համբարձմանն Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ. Եւ եղեւ յօրհնելն նորա... Գրեալ է ի Ծննդոց ԺԱ, Եկայք շինեսցուք մեզ քաղաք եւ աշտարակ, որ լինիցի գլուխ մինչեւ յերկինս»։ 36. Թղ. 45ա. «ՃԾ. Դարձեալ քարոզ Համբարձմանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս համբարձաւ յերկինս եւ նստաւ ընդ աջմէ Հօր. Վարդապետք ասեն թէ այն իրքն որ ծանր է եւ մրուր խոնարհ իջանէ»։ 37. Թղ. 46բ. «ՃԾԱ. Քարոզ կիրակէին որ ի մէջ ութօրէից համբարձմանն. Յորժամ եկեսցէ մխիթարիչն... Գիտացեալ գթած Տէրըն զի սիրտ առաքելոցն տրտմեալ էր վասն երթալոյն Քրիստոսի»։ 38. Թղ. 47բ. «ՃԾԲ. Դարձեալ քարոզ սոյն կիրակէիս. Դուք վկայ էք վասն իմ... Ի բանս յայս երկու իրք ցուցանին. նախ հաստատութիւն արդարոցն...»։ ... 39. Թղ. 48ա. «ՃԾԶ. Դարձեալ քարոզ Հոգոյն սրբոյ գալստեանն. Լցան ամենեքին Հոգով սրբով (Գործք Բ). Հոգին սուրբ եկեսցէ ի քեզ եւ զօրութիւն. Եւ աստ գիտելի է, զի Հոգին սուրբ երկու անգամ եկն ի վերայ սուրբ Աստուածածնին»։ 40. Թղ. 49ա. «ՌՃԷ. Դարձեալ ասացուածք վասն Հոգւոյն սրբոյ. Հոգին սուրբ այսօր ի Գործս առաքելոցն վկայի հրեղէն լեզուօք հեղեալ յառաքեալսն»։ 41. Թղ. 50ա. «(Քարոզ Գայստեան քառասնօրեայ Տեառն ի տաճարն). ... Եւ Սիմէոն առընկալաւ զնա ի գիրկս իւր. վար դապետք ասեն թէ սուրբ Աստուածածինն նման է հաւի մի որ կոչի ալթիօն»։ 42. Թղ. 51բ. «Քարոզ Ագաթա կուսին եւ այլոց կուսանաց. Շնծասցուք եւ ուրախ լիցուք... (Երգոց Ա). Խնդան հաւատացեալքն եւ ցնծան արդարք ընդ յաղթութիւն երանուհոյ կուսին Ագաթայ»։ 43. Թղ. 52ա. «(Քարոց յԱւետումն կուսին Մարիամու). ... եւ երիս իրս արար առաջի նորա. նախ գովեաց զնա քաղցրաբարբառ ողջունիւ, զի լրջմտութեամբ եւ մտադիւրութեամբ ունկն դնիցէ...»։ 44. Թղ. 53բ. «Դարձեալ քարոզ աւետեաց սուրբ Աստուածածնին... Ասէ յԱրարածքն ծառն կենաց էր ի մէջ դրախտին. վարդապետք օրինակ բերեն վասն սուրբ Աստուածածնին, թէ էր թագաւոր ոմն եւ ունէր երկու պարտէզ»։ 45. Թղ. 55բ. «Դարձեալ քարոզ աւետեաց սուրբ Աստուածածնին... Վարդապետք օրինակ բերեն վասն սուրբ Աստուածածնին, թէ էր թագաւոր մի եւ ունէր պարտէզ մի երեք .46. Թղ. 57ա. «Քարոզ սուրբ Գէորգայ զօրաւարին եւ մարտիրոսին. Տեսի ձի սպիտակ եւ որ հեծեալ էր ի վերայ նորա... Ասէ Արիստոտէլ ի գիրս Հոգոյն՝ մարդս կերպիւ ինչ է ամենայն»։ 47. Թղ. 57բ. «Քարոզ սուրբ խաչին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ. Այլ ինձ քաւ լիցի պարծել... Ասէ Սողոմոն՝ զերախտիս բարեկամին քո մի՛ մոռանար. վասն չորս պատճառի մոռանայ ոք զերախտիս»։ 48. Թղ. 59ա. «Դարձեալ քարոզ սուրբ խաչին ի գիւտն եւ յայլն. Եւ բուսոյց Տէր Աստուած զծառն կենաց ի մէջ դրախտին (Ծննդոց). Արդ որ ոք կամի ելանել ի ծառ երեք իրք պիտոյ է»։ 49. Թղ. 60բ. «Քարոզ Յօվաննու Մկըրտչին. Եղեւ այր մի առաքեալ... Աստուած ի ստեղծանելն զաշխարհս նախ ստեղծեացլոյս»։ 50. Թղ. 63ա. «ԺԴ. Քարոզ ծառի. Ամենայն ծառ որ ոչ առնէ պտուղ... Որդին Աստուծոյ յոյժ սիրէ զպտուղս հոգեւորս, քանզի որ յամենայն ժամ ուտէ զպտուղս երեւի թէ սիրէ զնայ»։ 51. Թղ. 64բ. «ԺԵ. Դարձեալ քարոզ ծառի. Ծառ բարի պտուղ բարի առնէ... Վարդապետք ասեն թէ է ծառ ինչ որ կոչի ի լատինն անկնուս քասթուս»։ 52. Թղ. 66բ. «ԺԶ. Դարձեալ քարոզ ծառի. Ոչ կարէ ծառ բարի պտուղ չար առնել... Վարդապետք ասեն թէ սուրբ Աստուածածինն նման է պալասան ծառոյ»։ 53. Թղ. 68ա. «ԽԸ. Գիրք եւ քարոզ վասն հաւատոյ դաւանութեան. Ճշմարիտ բանն Պաւղոսի որ ասէ Յեբր. ԺԱ գլ. այսպէս. Առանց հաւատոյ անհնար է հաճոյ լինել Աստուծոյ, այլ հաւատալ արժան է այնմ որ մերձենայ առ Աստուած թէ է Աստուած եւ որ խնդրեն զնա լինի նոցա պարգեւատու. Վարդապետք ասեն, թէ որպէս մարմնոյ աչքն առանց սգալի լուսոյ ոչ կարէ տեսանել»։ Վերջ թղ. 73բ.։