16691334Հ. Մկրտիչ Աւգերեան դիտել կու տայ որ Յիշատակարանին մէջ Յովհաննէս Երզնկացի կը ներկայանայ դեռ ողջ, եւ որով կը համարի թէ Ձեռագիրս գրուած ըլլայ ԺԳ դարու առաջին կէսին։
մինչեւ էջ 306՝ բոլորգիր, ապա նօտր։
հին Ձեռագրին (էջ 1-306) կը պակսին Ա-Ե. Զ-ԺԵx16 (Զ՝ 15, Ը՝ 14, ԺԱ՝ 19, ԺԵ՝ 9). մնացած մասը՝ Ա-ԻԹx12 (ԻԳ՝ 18, ԻԹ՝ 10)։
թուղթ, առաջին մասը դեղնորակ, նորոգողին աւելցուցածը՝ անողորկ եւ այլազան։
առաջին կողքը՝ ստուարաթուղթ, ծածկուած մանիշակագոյն կերպասով. մնացած մասը դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ. կորսուած են դռնակն ու երկու փականքները. ետեւի կողմը աստառն է կարմիր սեւ սպիտակ տպածոյ հասարակ լաթ։ - ՄԱԳԱՂԱԹԵԱՑ ՊԱՀՊԱՆԱԿ ընդմէջ էջ 990-991՝ մնացած է ծուէն մը՝ մէկ տող երկաթագիր գրութեամբ։
արտաքսապէս ներկայանալի, սակայն գործածուած ձեռագիր ըլլալով՝ լուսանցքները իւղոտած են. կը պակսին առաջին հինգ թերթերը, եւ հին ձեռագիրը կը դադրի էջ 306էն։
եւ այլն անյայտ։
հին մասին մէջ՝ սակաւք, բոլորն ալ ընտիր հանգուցագիրք։
երբեմն կարմիր, սովորաբար բնագրին թանաքով։
սակաւք՝ բայց վարժ գրիչէ գծուած։
չունի։
էջ 155, պարզ եւ ընտիր։
կարմիր եւ երբեմն սեւ։
էջ 776, 1006-1010։
Հին բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 88. «Փառք.... Մախթանս աղաչանաց մատուցանեմք վերլուծողաց այսմ մատենի մեծ իմաստնոյն Փիլոնի, որք առ ի սմանէ աւգտութիւնս ինչ գտանէք, թողութիւն յանցանաց հայցեցէք յԱստուծոյ յոգնիմաստ հռետորին, որո(յ) անուն կոչի Յոհանէս րաբունի եւ մականուն Եզնկաեցի եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց։ «Եւ իմոյ յանցանացն այլ հայցեցէք թողութիւն անարժան գծողիս, պիտականուն քահանայ Վնդն (Վարդան) սպասաւօր բանի եւ ծնողացն մերոց եւ ուսուցչացն. եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ յիւր անճառ բարիսն. 2. Էջ 63. «Ով վեհագոյնդ եւ հարստամիտք քաջուսումն հռետոր, զանպիտանս յիշ3. Էջ 154. «Ով սրբասնեալ ընթերցողք, որք աւգտիք յայսմ աստուածաշունչ տառիցըս, զսրբասնեալ րաբունապետս մեր զՅովանէս եւ զանարժան գրիչս զՎդն (զՎարդան) սպասաւոր բանի, եւ Աստուած զձեզ յիշէ յիւր անճառ բար(ութիւնսն)»։ 4. Էջ 206. «ԶՅովսէփ մեղաւորս յիշէ»։ Նորոգողին գրչութեամբ (ժէ դար). 5. Էջ 846. «Յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր, ով սուրբ վարդապետք, զթղթի կոկօղն ըզմուղդըսի Պաւղոսն ի յաղ(օթս)»։
Պոլիսէն Վենետիկ դրկած են Մխիթարեան Հայրեր, 1799 Օգոստոս 24ին։ Մատեանս կը բովանդակէ Փիլոն Եբրայեցիի Մատենագրութիւնը, տարբեր շարադասութեամբ քան Ձեռ. թիւ 1040 (Փիլոն Ա). ունի հետեւեալ կարգը. 1. Էջ 1. «(Փիլոնի Կեանք իմաստնոց. (Տէր)ունեան աւրինացն ի հինգ գիրս վերագրեցելոց, առաջինն կոչի եւ մակագրի լինելութիւն աշխարհիս, ի լինելութենէ առեալ զառասութիւնն)»։ Ձեռագրիս առաջին հինգ թերթերը ինկած ըլլալով, խորագիրը եւ սկզբնաւորութիւնը վերցուցինք Ձեռ. թիւ 1040էն (§ 18)։ Ձեռագիրը կը սկսի հետեւեալ կերպով. «...տատեալ նստի, յորմէ յայտ է զի զվատայոյսն ոչ մարդ այլ մարդակերպ համարի գազան, որ զբուն զընտանեգոյնն զմարդկաին զոգոյն զյոյս յինքենէ ի բաց հանեալ ընկեց. քանզի երեւելապէս արդարն» (հմմտ. Փիլոնի Հեբարայեցւոյ, Ճառք, Վենետիկ, 1892, էջ 39)։ - Վերջ էջ 62. «Իսկ որպէս առ յինէն բանս եցոյց աւրէնք ինքն ելով եւ անգիր գիրք»։ 2. Էջ 63. «Փիյոնի Յաղագս կենաց վարուց տեսականի միակեցացն է գիրքս այս. Հեսսեայցն սակս խաւսեցեալ, որք զգործական նախանձն առին եւ գործեցին զվարս ամենայնիւ»։ 3. Էջ 89. «Փիլոնի, Աստուածային օրինացն այլաբանութիւն. Եւ կատարեցան երկին եւ երկիր միանգամայն եւ ամենայն զարդ իւրեանց. Մտաց եւ զգայութեանց զեղանութիւնն ասելով յառաջ, այժմ զերկոցունց զկատարելութիւնն հաստատեալ բաղկացուցանէ»։ - Վերջ էջ 154. «Զգեղեցիկ եւ զբարգաւաճ պսակն, զոր եւ ոչ մի ամենաժողով տաւնք մարդկան տաւնել կարասցեն»։ 4. Էջ 155. «Փիլոնի, Այնոցիկ որ ի լինելութեան են խնդրոց եւ լուծմունք. Բան առաջին» (մասն Ա-2)։ Էջ 206. «Փիլոնի, Այնոցիկ որ ի լինելութեան խնդրոց եւ լուծմանց. Բան երկրորդ» (մասն Ա-ՁԱ)։ Էջ 278. «Փիլոնի, Այնոցիկ որ ի լինեյութեան խնդրոց եւ լուծմանց. Բան երրորդ» (մասն Ա-ԿԱ)։ Դիտելի է որ էջ 306ով կ'աւարտի հին Ձեռագիրը (մասն Ա-ԻԷ) եւ էջ 307ով կը սկսի նորոգողին կողմէ աւելցուած մասը (ԻԸ-ԿԱ)։ Էջ 347. «Փիլոնի այնոցիկ որ ի լինելութեան խնդրոց եւ լուծմանց. Բան չորրորդ» (մասն Ա-ՄԽԵ)։ - Վերջ էջ 617։ 5. Էջ 617. «Փիլովնի. Այնոսիկ որ յԵլսն է, խնդրոց եւ յուծմանց. Ամիսս է այս ձեզ, սկիզբն ամսոց. առաջին է յամիսս տարւոյ» (մասն Ա-ԻԳ)։ Էջ 656. «Փիլովնի, Այնոցիկ որ յԵլսն է, խնդրոց եւ լուծմանց. Զի՞նչ է եթէ զձեռին գործին արկեր ի վերայ նորա եւ պղծեալ է» (մասն Ա-ՃԻԴ)։ 6. Էջ 779. «(Փիլոնի) Յաղագս քահանայիցն. Տոհմք են ազգին երկոտասան, եւ մինն յամենեցունց որ լաւագոյնն է ընտրեցաւ քահանայել»։ - Վերջ էջ 815. «Զկնի այսորիկ վերըստին ուսուցանէ յաղագս կենդանի անասնոցն որք ի ճահ են ի պատարագս. Փիլոնի յաղագս քահանայիցն»։ 7. Էջ 815. «Փիյովնի, Յաղագս բագնին իրաց. Հուր ասէ այրեսցի ի վերայ բագնին հանապազորդ անշէջ. Վայելչապէս կարծեմ եւ արժանապէս, վասնզի Աստուծոյ շնորհքն յաւէտախաղաց են»։ - Վերջ էջ 846. «իսկ այնոցիկ որ ի կարգի էին Աստուծոյ կարգեցան եւ անմահ կեանս կեան»։ 8. Էջ 847. «Փիլոնի, Յաղագս տասն բանիցն. Էր երբեմն ժամանակ յորժամ իմաստասիրութեան պարապեալ էի»։ - Վերջ էջ 924. «եւ զինչ է պարտ կրել կամ հատուցանել պատուհաս, հատցէ ատեանն ի վերայ 9. Էջ 924. Առանց պատրաստութեան ի Սամսոն. Այսր իբրեւ յորձանաց գիջութեան կորզեալ հեղեղեցաւ»։ - Վերջ էջ 958. «Այլ ոչ վայելէր այսպիսի անշնորհակալութեան կցորդ երեւել արդարոյն»։ 10. Էջ 958. «Փիլոնի, Յաղագս Յովաննու (իմա՛ Յովնանու). Այնոցիկ որք զմարգարէսն ընթեռնուն, ոմանք ընդ պիտանացուն մարդկան (զ)արմանան»։ - Վերջ էջ 996. «այսպէս ապաշխարութեան նոցա հակառակամէտ զմարդասիրութիւն»։ Էջ 996. «Փիլոնի յաղագս Յովաննու (իմա՛ Յովնանու). Եւ էր տեսանել ի ծովու ահագին ատեան»։ - Վերջ էջ 997. «Եւ յերկրի փախչելով ոչ գիտացի զի երբեմն զողղն թօթափեալ զկորխայինսն կենդանւոյն ծած11. Էջ 997. «Փիլոնի, Յաղագս զԱստուած ի բարեգործութեան հուր ծախաւղ անուանել, ի տեսլեան երից մանկանցն, որ առ Աբրահամ, յորժամ նստէր ի մէջաւրէին եւ համբարձեալ զաչս ե(տես). Քանզի այն որ համեմատեալ են յըստ Աստուծոյն իմանալւոյն»։ - Վերջ էջ 1003. «Զորս ունի ի մահկանացու ի բնութենէս եղեալ»։ 12. Էջ 1004. Անխորագիր. «(Ի)սկ միւս եւս այլ առադրութիւն, սակս կենաց եւ վարուց տեսականին, այսինքն արանց արդարոց եւ անուանեաց»։ - Վերջ էջ 1005. «Եւ զամենայն որպէս վիպասան ճշմարտաբան եւ անպարսաւ պատմաբանիչ որքան է եւս»։