1665791ՌՀԱ1622։
նօտր։
Ա-Ի։
թուղթ տոկուն։
անզարդ շագանակագոյն կաշի, ունեցած է դռնակ՝ որմէ կէսը (վերէն վար) պոկուած է զոյգ փականքներուն հետ. աստառն է կապոյտ փոքր քառակուսիներով հասարակ լաթ։
բաւարար. առաջին երկու թերթերը կազմէն հեռացած են։
առաջինը՝ Յակոբ Թոխաթցի, ապա 1675ին Յովհաննէս Աստապատեցի, որդի Սէֆարի։
եւ այլ զարդեր չունի։
կարմիր թանաքով են։
Էջ 223-4, 497-500, 506։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Էջ 424. «Արդ, ես նուաստ յամենայնի Մաղաքիա սպասաւոր բանի, գրեցի զպատմութիւն տեառն Միխայէլի ասորոց, զոր է գրե(ա)լ ծաղկաքաղ յԱդամայ մինչեւ ի ծընունդն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, եւ ի ծննդենէն Քրիստոսի մինչեւ ի հայոց թուականն ՈՀ եւ Ը (1229), եւ զպատմութիւն տաթարին, այսինքն՝ ազգին նետողաց, ԽԴ ամաց գործեցելոց մինչեւ առ մեզ, վասն իմանալոյ զանցաւորութիւն սուտ եւ պատրող կենցաղոյս, ընթերցողացդ եւ լսողացդ, զի ոչ թագաւորութիւն, ոչ իշխանութիւն, ոչ այլ ինչ արարածական մնալոց է յամենայն աշխարհիս, այլ ամենեւին է ունայնութիւն ունայնութեանց, որպէս ասաց Սողոմոն անցանելով եւ տեսանելով զամենայն կենցաղս սուտ եւ ոչինչ եւ խաբող եւ անցաւոր»։ 2. Էջ 496. «Գրեցաւ Պատմութիւնս Սոկրատայ ի Կոստանդինուպաւլիս, նուաստ Մաղաքիա բանի սպասաւորէս, թվին ՌՀԳ (1622), Յունիս ԺԵ, օրն Գշ.բթի աւարտեցաւ, ի վայելումն Թոխաթցի Պարոնտիրանց տէր Յակոբին եւ իւր որդոցն՝ բանՅովանէսին եւ բան Պաւղոսին. անմեղադիր լերուք եւ աղօթից մի՛ մոռանայք. ողջ լերուք»։ Բնագրէն տարբեր գրչութեամբ. 3. Էջ 505. «Ձեռս գինայ, գիրըս մինայ, Հօգիս ել ու այլ ոչ դառնայ, Մարմի(ն)ս փիթի ի հող դառնայ, Ով ոչ յիշէ ողորմի տայ, Ես Յովանէս Աստապատցի, Որ Սէֆարի որդի կուչի. Թվ. հայուց ՌՃԻ եւ Դի (1675), ի Կամանից քաղաք եկի, Իմում ձեռուք զայս գերեցի»։
ունեցած ենք 1791էն առաջ։ Մատեանս կը բովանդակէ Սոկրատի Պատմութիւն, Թուղթք, Պօղոս Տարոնեցիի ընդդէմ Քաղկեդոնի, Պատմութիւն Միխայէլի Ասորւոյ (մասն), Մաղաքիա աբեղայի Պատմութիւն ազգին նետողաց, Պատմութիւն Հացունեաց խաչին, Եղիշէի ի Թաբօրական լերինն, հետեւեալ կարգով. 1. Էջ 1. «Պատմութիւն Սոկրատայ ըստ Հռոմայեցւոց նահանգին եպիսկոպոսաց եւ թագաւորաց, եւ որք ի նոյն յարմարին սրբոց եւ անսրբոց, գործք եւ բանք զորոց պատմութիւնսն բացայայտէ. Սկիզբն ի սրբոյն Սեղբեստրոսի պատմութեանս արասցուք, որ կոչեցաւ յաթոռ հայրապետութեան Պետրոսի եւ Պօղոսի մեծ քաղաքին Հռովմայ, որ յոլովս ունի պատմութիւնս, որ եւ զառաքելոցն վերագրեաց զվկայութեանց նահատակութիւԷջ 38. «Եւսեբի Պամփիւլեայ ի տասներորդ գիրսն եդեալ զեկեղեցոյ պատմութիւնն լռեաց ի ժամանակս Կոստանդիանոսի մեծի, եւ որ առ Դիոկղետիանոսիւ եղեալ հալածանք...»։ - Վերջ էջ 222. «եւ պատերազմն վանի աղօթիւք, զոր լուար ի պատմութենէ զոր եւ տեսաք, զի եւ խաղաղութիւն Քրիստոսի բնակեսցէ ի քեզ առատապէս եւ յեկեղեցիս քո եւ յաշխարհի, զի որոց ցանկացար պատմութեանս թարգմանել ընդ նոյն ճանապարհ թագաւորաց գնասցես, շնորհօք եւ մարդասիրութեամբ տեառն մերոյ Յիսու2. Էջ 225. Անխորագիր. «(Պատմութիւն եւ կանոնք ժողովոցն հայոց). (Ա)ռաջին ժողով արար երանելի հայրապետն մեր սուրբն Գրիգոր, քսաներորդի ամի կաթողիկոսութեան իւրում եւ ՅԼԵ ամի թագաւորութեանն ծրդատայ...»։ Էջ 243. «Նորին՝ ընդդէմ այնոցիկ որ ապականեն զսուրբ խորհուրդն ի ձեռն խմորոյ եւ ջրոյ. Ահա յառաջագոյն ծանուցեալ առաքելոցն զապստամբութիւն հերձուածոյն ի ճշմարիտ հաւատոյն, եթէ այլայլեն զխորհուրդ տնօրէնութեան Քրիստոսի...»։ 3. Էջ 255. «Թուխթ առաջի Պետրոսի պատրիարգի Աղեկսանդրացւոյ, զոր գրեաց առ Ակակ ի Կոստանդինուպօլիս վասն միաւորութեան, գրեցաւ առաջի թուխթ խորհըրդիւ. Երանելին Յուլիանէ սարկաւագն իմ եկն ի գիշերի առ իս կըսեր Պետրոս պատրիարգ Աղեկսանդրացոց, եւ ունէր ի ձեռսն սուրբ զաւետարանիչսն...»։ 4. Էջ 258. «Երկրորդ թուխթ Պետրոսէ առ Ակակ. Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոյ առ Ակակ, յութսուն աւուրց կատարելոց ելանելոյ աստի Յուլիանէ սարկաւագին իմոյ, ետ բերել առ իս թուխթ ի ձեռն Թէոդոսի մանկան իւրոյ...»։ 5. Էջ 259. «Թուխթ առաջին Ակակա(յ) առ Պետրոս Պատրիարգ. Իմաստունք բժշկաց զանդամս ապականեալս ի ձեռն երկաթոյ սրոյ սովոր են հատանել, նոյն օրինակ եւ դու, հայր իմ իմաստուն, ի ձեռն հոգե6. Էջ 261. «Երրորդ թուխթ Պետրոսի առ Ակակ. Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոյ առ Ակակ, զգրեալսդ որ ի ձէնջ առ մեզ ետուր բերել, տրտմութիւն ի վերա(յ) տրտմութեան յաւելին յանձն իմ, քանզի մինչեւ ցայժմ մի տրտմութիւն էր անձին իմոյ, թէ որպէս արժանի եղէց հրաժարել յաշխարհէ...»։ 7. Էջ 262. «Թուխթ երկրորդ Ակակա(յ) առ Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոց. Ես այժմ ինձ արդար համարիմ զանձն իմ, զի տեսի զքեզ զի յանձն առեր զտրտմութիւնս 8. Էջ 263. «Թուխթ չորրորդ Պետրոս առ Ակակ. Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոց. լռեա՛ սիրելի, որչափ աշխատ առնես զանձն իմ, լռեա՛ այն որ զայժմ դատապարտէիր զանձն իմ...»։ 9. Էջ 264. «Թուխդ երրորդ Ակակա(յ) առ Պետրոս. Ակակայ առ Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոց. Սի ժամ ասացից եւ այլ ոչ յաւելից խօսել այսուհետեւ, ով հայր սուրբ, նայեաց ի շնորհն որ տուեալ են քեզ, եթէ յամիցես, եթէ թողուցուս...»։ 10. Էջ 268. «Չորրորդ թուխթ Ակակա(յ) առ Պետրոս. Ակակ հայրապետ որ է ի Կոստանդինուպոլիս. Պետրոս հայր իմ եւ հայրապետ Աղեկսանդրացոց, ամենայն ինչ ըստ աղօթից իմոց կատարեցաւ առ յիս, եւ այժմ յանձն իմ գիտեմ թէ կոչիմ ես ի փառաւորեալ լոյսն որ յերկինսն է...»։ 11. Էջ 269. «Վեցերորդ (թուղթ) Պետրոսի առ Ակակ. Քանզի զամենե(սե)ան որ Աստուծոյ հաճոյ են եւ ընդունելի ընկալայ, այսինքն զապաշխարութիւն քո եւ զայլոց քահանայից որ կենդանի են եւ ամենայն ժողովրդեան...»։ 12. Էջ 277. «Ձեռնարկ զոր արար ի թղթին Ակակիոս հայրապետ որ ի Կոստանդինուպօլիս. Կարդացի եւ ընդունիմ զամենայն որ ինչ յառաջագոյն գրեալ էր եւ յայսմ թողթի զոր գրեաց ձեռն քո, Պետրոս հայր եւ գլուխ եպիսկոպոսաց...»։ 13. Էջ 278. «Հինգերորդ (թուղթ) Ակակա(յ) առ Պետրոս. Ակակ հայրապետ որ են ի Կոստանդինուպօլիս եպիսկոպոսք զՊետրոս հայր իմ եւ հայրապետ Աղեկսանդրացոց, որպէս զճարտարապետ իմաստուն ընկալար յԱստուծոյ հիմն ապաշխարութեան հաստատուն եւ անշարժ...»։ 14. Էջ 279. «Եւթներորդ թուխթ Պետրոսի առ Ակակ. Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոց առ Ակակ, գլուխ եպիսկոպոսաց որ են ի Կոստանդինուպօլիս, զթուխթն իմ զոր ետուր բերել, զոր իմով ձեռնարկութեամբ գրեալ էր, յորժամ ընկալա(յ) յերանելի Թէոդոսիս մանկանէ, փառաւորեցի զմարդա15. Էջ 280. «Վեցերորդ թուխթ Ակակայ առ Պետրոս. Ակակ հայրապետ եպիսկոպոսաց որ են ի Կոստանդինուպօլիս զՊետրոս հայր իմ եւ հայրապետ Աղեկսանդրացոց. յորժամ եկին յայս քաղաք թագաւորութեան երանելիք եւ սրբասէր եպիսկոպոսք եւ քահանայք եւ անապատականք, զամենայն ինչ սքանչելապէս արար Աստուած...»։ 16. Էջ 281. «Միաւորութեան գիր որ տուաւ բերել ի ձեռն երանելոյն Պերգմիոս ագստղիոս ի բարերար արքայէ Ձինոնէ եւ յԱկակա(յ), գլուխ եպիսկոպոսաց որ են ի Կոստանդինուպօլիս առ երանելին Պետրոս գլուխ եպիսկոպոսաց եւ հայրապետ հաւատարիմ քաղաքին Աղեկսանդրացւոց. Ինքնակալ կայսր Զենոն բարեպաշտ եւ յաղթող եւ նշանաւոր, մեծ եւ միշտ բարի օգոստոս աշխարհակալ, որք յԵգիպտոս եւ յԱղեկսանդրիա եւ ի Լիբիու եւ ի Պենդապօլիս, երկիւղածաց եպիսկոպոսաց...»։ 17. Էջ 284. «Ութերորդ թուխթ Պետրոսի առ Ակակ. Պետրոս հայրապետ Աղեկսանդրացոց առ Ակակ սիրելի իմ, գլուխ եպիսկոպոսաց որ են ի Կոստանդինուպօլիս. ի ժ եւ Թ ամսոյն որ կոչի փիքոն, եւ ըստ հրամայեցոց համարոյ ի տասն եւ չորք ամսոյն միոս, որ կոչի ասորերէն ի յար եւ ըստ հայերէն բարբառոյ կոչի Մարգաց ամիս, մինչ եկինն առ իս...»։ 18. Էջ 286. «Վեցերորդ թուխթ Ակակա(յ) առ Պետրոս. Սուրբ եւ հաւատարիմ, քանզի Պետրոս կոչեցից զքեզ զքարոզիչդ ուղղափառութեան...»։ 19. Էջ 287. «Իններորդ թուխթ Պետրոսի առ Ակակ. Ահա արժանի եղեր, սուրբ հայր իմ, տեսանել զփառս տեառն մերոյ եւ լսել բանս յԱստուծոյ մարմնացելոյ, զոր եւ ես ի կատարման պահոցն խորհրդեան յաւուր կիւրակէի...»։ 20. Էջ 288. «Թուխթ զոր արար Անաստաս թագաւոր ընդդէմ ամենայն հերձուածողաց. ...ի է սահման հաւատոյ զոր ունիմք, 3Ժ( սուրբ հարցն որք ի Նիկիայն ժողովեցան, այն որ ցուցանէ մեզ թէ մի ի սուրբ երրորդութենէն էր տէր մեր Յիսուս Քրիս21. Էջ 289. «Այս երրորդ թուխթ է Կիւրղի եպիսկոպոսի ապաշխարութեան, յառաջ քան զմերժելն նորա յեպիսկոպոսութենէն, զի չեւ եւս էր լեալ սուրբ սիւնհոդասն, որ կամօքն Աստուծոյ ժողովեցան յԵփեսոս. Թուխտ կիւրղի առ Նեստոր. Առ սուրբ եւ աստուածապաշտ եւ պաշտօնակից մեր Նեստոր, Կիւրղոս եւ ամենայն որք ժողովեալ են ընդ մեզ յԱղեկսանդրիա(յ) ի կողմանց եւ ի բնակութենէ եգիպտացոց ի տէր ողջոյն. Փրկիչն մեր ասացեալ է յայտնապէս թէ որ սիրէ ըզ22. Էջ 299. «Երանելոյն Կելեստիանոսի եպիսկոպոսի Հռոմա(յ) թուխթ առաջին առ Նեստոռ. Ոչ գիտեմ ուստի ի մերս հասանել լսելիս, իբր թէ հաւատ իմն հեղեալ ի քէն նորաձեւս...»։ 23. Էջ 301. «Թուխթ Դիոնէսիոսի Արիսբագացոյ առ Յովհաննէս աստուածաբան առաքեալ եւ աւետարանիչ, պարասահմանեալ ի Պատմոս կղզոջ. Ողջունեմ զքեզ պատուականդ իմ եւ սիրեցեալ անձն...»։ 24. Էջ 303. «Թուխտ Կոստանդիանոսի առ Շապուհ արքայ պարսից. Հաւատս աստուածեղէնս պաշտեմ ես, եւ զայն որոյ ճշմարտութիւն իւր ի լոյսէ ունիմ ես...»։ 25. Էջ 306. «Պատնէն թղթոյն մեծի հայրապետին Կոստանդինուպօլսի Փոտա(յ) առ Աշոտ իշխանաց իշխան. Քաջայայտդ բարեպաշտութեամբ, հզօրագոյնդ ճոխութեամբ, բարձրագոյնդ ի համասեռս Աշոտ, իշխանդ Հայոց Մեծաց...»։ 26. Էջ 310. «Պատասխանիք թղթոյն Փոտա(յ), գրեալ Սահակա(յ) հայոց վարդապետի, հրամանաւ իշխանաց իշխանի. Քահանայապետ զգօնացելոյ պարկեշտի եւ առաքինասէր որ ի Քրիստոս վարուք, Փոտ, վերադիտող թագաւորական մեծ քաղաքիդ նոր հռոմա(յ)...»։ 27. Էջ 324. «Թուխտ Գագկա(յ) Վասպուրականի թագաւորի առ կայսր յունաց Ռոմանոս վասն հաւատոյ. Հովուապետի հանդարտի եւ զգօնացելոյ, ցածուն եւ պատուական վարուք ի տէր...»։ 28. Էջ 332. «Պաւղոսի վարդապետի (Տարոնացւոյ) ընդդէմ հերձուածոյն Քաղկեդոնի. Աստուածային եւ մեծն առաքելոց Պօղոս գրէ առ կորընթացիսն ասելով. Զիմաստութիւն խօսիմք ընդ կատարեալս...»։ 29. Էջ 355. «Թուղթ հոռոմոց ի հայս, ձայնակից եւ համախոհ ժողովոյն Քաղկեդոնի եւ տումարի հայհոյութեան Լեւոնի, զոր եբեր աստուածապատիւ Տէր Ստեփանոս Սիւնեաց եպիսկոպոս յառաջ քան զեպիսկոպոսութիւնն իւր, որ վասն թարգմանութեան։ հասեալ ի թագաւորական քաղաքն ի Կոստանդինուպօլիս. իսկ նոցին յաղագս միաբանութեան հաւատոյ ընդ նորա գրեալ եւ առաքեալ հայրապետին կապարեայ կնքով, զոր ոչ ընկալեալ զնոցայն հայհոյութիւն մերոյ աշխարհիս, այլ արձանացեալ ի հաւատս սուրբ առաքելոցն, եւ ի խոստովանութիւն երիցս երանելոյ սրբոյն Գրիգորի, ամենեւին անշարժ մնացեալք ոչ ետուն տեղի, դրդուելով ի շաւղաց ուղղափառութեան. (Ք)րիստոս է խաղաղութիւն մեր, որ արար զերկոսինն մի, եւ զմիջնորմն ցանկոյն քակեաց, զթշնամութիւն ի մարմնի իւրում...»։ 30. Էջ 373. «Սրբոյն Աթանասի եպիսկոպոսապետին Աղեկսանդրացոց ի վերացումն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. Որ ի սկզբանէ յառաջ քան զյաւիտեանս առ Աստուածն Բան անձանց մերոց փրկութիւն, սատանայի պատերազմիչն, տիեզերաց ազատութիւնն...»։ 31. Էջ 387. «Յովհաննու Ոսկեբերանի ի Վերացումն Տեառն. Պայծառ է ինձ այսօր եկեղեցւոյս տեսարան...»։ 32. Էջ 393. «Նորին տեառն Միխայէյի պատրիարգի ասորոց յաղագս քահանայութեան թէ ուստի սկսանի եւ թէ զինչ է քահանայութիւնն. Սկիզբն քահանայութեան Աստուած է անսկսբնաբար եւ տիրապէս ունելով Էջ 407-420. Գաւազանագիրք։ 33. Էջ 424. «(Մաղաքիայ աբեղայի) Պատմութիւն վասն ազգին նետողաց, թէ ուստի՞ կամ յորմէ ցեղէ աճեցին եւ տիրեցին բազում աշխարհաց եւ գաւառաց. Յետ ելանելոյ աստուածաստեղծ մարդոյն Ադամայ ի դրախտէն, եւ պատուիրելոյ Տեառն Աստուծոյ քրտնաջան աշխատութեամբ ուտել...»։ Վերջ էջ 468. «Ընդ այս աւուրքս յայտնեցաւ պատուական եւ սուրբ նշխարք մեծին Ներսէսին հայրապետին հայոց, յիւրոց հանգստարանին, որոյ սուրբ աղօթք նորա տացէ Քրիստոս Աստուած խաղաղութիւն ամենայն աշխարհի եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն։ Կատարեցաւ պատմութիւն տաթարիս գործելոց ՈԴ ամաց, բայց համառաւտ եւ ոչ ամէնն»։ 34. Էջ 469. «Պատմութիւն յաղագս սրբոյ Խաչին որ Հացունեաց կոչի, եւ թէ որպէս դարձաւ ի Պարսից աշխարհէն խաչն աստուածընկալ, եւ յայնժամ մասն ընկալեալ տիկնոջն Սունեայց. Եւ եղեւ յետ թագաւորելոյն Մօրկայ արքային հռոմայեցոց, քանզի առեալ էր նորա...»։ 35. Էջ 491. «Եղիշէի երիցոյ ասացեալ յաղագս Թափաւրական լերինն. Վասն լերինն գեղեցկութիւն եւ վայրուցն վայելչութեան եթէ կամիք ախորժելով ունկնդրել, սակաւիկ մի երկրորդեցից զտեսիլ ցանկալի տե36. Էջ 495. «Վասն եօթն նշանացն Երուսաղեմի. Առաջինն ի վերայ քան զքաղաքն եկաց աստղ մի նմանն ի զաւակի, ժամ մի ողջոյն կանգնեալ...»։ - Վերջ էջ 496։ 37. Էջ 501. «Գրիգորի գործնական եւ արդիւնական հայոց վարդապետի համառօտաբար արարեալ մեկնութիւն Եւագրեայ սրբոյ. Արդ, նախ զվարս նորա զամենայն սկսեալ, եթէ ի բազում իրս...»։ Չորս թուղթեր են, որոնք իրարմէ բաժնուելով, երկուքը տեղաւորուած են Ձեռագրիս վերջաւորութեան եւ երկուքը՝ սկիզբը, էջ 1էն առաջ, ուր կայ նաեւ «Զճիճին յիշէ, որ ի վերայ ջրոցն երագ երագ մանի մանի...» (լրիւ օրինակը տե՛ս Եւագր Ա., §§ 2-3)։