10351027ՊԺԴ - 1365։
բոլորգիր։
Ա-ԻԳx 12, ապա ունի յաւելեալ երկու թուղթ։
թուղթ։
դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ. ունի դռնակ եւ զոյգ փականքներ՝ զոյգ գամերով. աստառը մութ կապոյտ լաթ։ - ՄԱԳԱՂԱԹԵԱՅ ՊԱՀՊԱՆԱԿի փոխարէն սկիզբը կայ երկու թուղթ, որու վրայ կատարուած են գրչի փորձեր, ինչպէս նաեւ ոմն փորձած է գծել Քրիստոսի դէմքը՝ բոլորակի մէջ։
բաւարար. առաջին անգամ մը նորոգուած է 1651ին, ապա կրկին վնասուած, յատկապէս դուրսի լուսանցնքները (թղ. 1-15, 226-267)։ Նորոգողին կողմւ աւելցուած են թղ. 3, 266, 267։ 1980-2 տարիներուն կրկին անգամ նորոգուեցաւ Տորինոյի մէջ։
նախ Վարդան գրիչը, որ ապա նուիրած է Աղ թամարցի Կարապետ աբեղայի։ 1375ին՝ Յովանէս միայնակեաց. 1651ին՝ Մկրտիչ երէց, որ նորոգած է ձեռագիրս։ Ապա ձեռագիրս անցած է Տրապիզոն, Ս. Յովհաննէս եկեղեցին, ու հուսկ 1755ին ստացած է Մխիթարեան Միաբանութիւնը։
կարմիր թանաքով են։
չկան։
թղ. 2բ, 267բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 246բ. «Փառք սրբոյ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։ Որոյ շնորհիւ աւարտեցաւ ողբերգական այս մատեան, զոր ի Հոգւոյ սրբոյ շարժեալ գրեաց սուրբն ի հարս Գրիգոր Նարեկացի։ Որում ցանկացաւղ եղեալ իմ նուաստի եւ անպիտան ծառայիս Աստուծոյ, Վարդան աբեղայիս, երկրորդ անառակ որդոյս, զի տեսի զանհամար ազգս անաւրէնութեանց իմոց զոր սա թուէ առ իս բազմապատկաբար կատարեալ եւ անդարձ ի նոյն եւ գրեցի ինձ զսա հրատարակիչ, դըսրովիչ եւ կառափիչ, պարսաւելով զխայտառակութեան արժանիս, զի թերեւս ողոքանացն որ աստ լուիցէ վասն իմ տէր, եւ ձեր սուրբ աղաւթիւք թողու զիմ շատ մեղքն։ «Ի թվ. հայոց ՊԺԴ (1365) գրեցի զսա ի սուրբ քաղաքս յԵրուսաղէմ, ի սուրբ Յակոբա(յ) վանքս, բազում աշխատսիրութեամբ, ի ստուգ եւ յընտիր ազնիւ աւրինակէ, զի ի շատ այսց աւրին(ա)կէ այսոր միայն հաւնեցա(յ), զի զոր տեղ որ տարակոյս կա(յ)։ ամէնն ի լու(ս)անցն եմ գրել, ուշիւ կարդա շատ եւ ապա իմանաս, զաւգուտն ի սմա կա(յ) ամբարեալ, հոգոյ կենդանութեան սպեղանիք եւ դեղ բժշկութեան մեղուցեալ հոգոյ։ Դու ո՛վ տէր եղբայր իմ, աղաչեմ զքեզ, վասն սիրոյն Քրիստոսի, յիշել զիս յաղաւթս զՎարդան գթող եւ մեղապարտ, եւ զծնաւղսն մեր եւ զեղբայրսն իմ եւ զամենայն ազգայինսն եւ զերախտաւորսն։ Նաեւ զԵրեմիա աբեղայն, որ ի ստուգելն աւգնեաց, եւ զբարի դրացինս իմ զԿարապետ աբեղայ. եւ Աստուած որ կարաւղն յամենայնի, զձեզ յիշէ յիւր յանճառ փառսն։ Յիշեցէք եւ զսըրբասէր հայր մեր զՄխիթար խոստովանահայր, որ զաւրինակն շնորհեաց»։ 2. Թղ. 253ա. «Փառք սուրբ Երրորդութեան, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ, յամենայն արարածոց, յերկնաւորաց եւ յերկրաւորաց, յաւիտեանս յաւիտենից։ Թվ. հայոց ՊԺԵ (1366) գրեցաւ սուրբ հաւրն մերոյ Նարեկայ մ(ատե)անք եւ հիւանդ հոգոյ սպեղանիք, ձեռամբ (ան) վարժ եւ անիմաստ գրչի Վարդան աբեղի, զոր վասն իմ գրեցի։ Եւ տեսեալ մեր եղբայր Կարապետ աբեղայս, սիրով խնդրեաց զսա, եւ ես վասն շատ սիրոյ եղբայրութեանն՝ չէ չկարացի ասել, եւ ստացաւ զսա յիւր ձեռաց աշխատանացն, յիշատակ իւր հոգւոյն, մխիթարիչ եւ սփոփիչ եւ յաւիտենական կենացն առիթ։ «Արդ որք կարդաք կամ աւրինակէք, յիշեցէք ի Քրիստոս զկուսակրաւն սրբասնեալ գերամաքուր, հոգեսէր եւ աստուածասէր ստացող սորա զԿարապետ աբեղայ Աղթամարցի. եւ զծնաւղսն իւր զՎահրամ հարն իւր եւ զմայրն իւր զՇնֆոր, եւ զմաւրքուրն իւր զԱղբրաց հաւատուորն, որ շատ մարութիւն է արել իւր, եւ զՄանանայն, որ հետ մեզ շատ աշխատեցաւ, եւ զեղբարսն իւր զՅովանէս եւ զԱբրահամ, եւ զքուերսն իւր զԹարգան եւ զ՛Լփջախ եւ զամենայն ազգայինս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ»։ 3. Թղ. 2ա. «Զգրող գրիս, զբազմամեղ ոգիս զՎարդան, աղաչեմ յիշել ողորմայիս ի 4. Թղ. 22բ. «ԶՄխիթար խոստովանահայր յիշեսջիք ի Տէր ողորմայիւ»։ 5. Թղ. 46ա. «Գրողիս ողորմութիւն եւ յիշողին պարգեւք բարեաց ի Տեառնէ. ամէն»։ 6. Թղ. 52ա. «Գրողի եւ ընթերցողի ողորմեսցի Տէրն ամէնի»։ 7. Թղ. 55ա. «ԶՎարդան խաբեղա(յ) զաէ(մ յիշել ի Տէր ողորմիւ, ի ով. Պժե 8. Թղ. 61ա. «Զգրողս գրիս աղաչեմ յիշել ի Տէր»։ 9. Թղ. 78ա. «ԶՎարդան խաբ(եղայ) յիշեա ո՛ տէր եղբայր ի սուրբ յաղաւթս քո»։ 10. Թղ. 79ա. «ԶՎարդան գրողս աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ Աստուած զձեզ յիշէ յիւր բարիսն»։ 11. Թղ. 81ա. «ԶՎարդան խոստովանող սուրբ Երրորդութեանն յիշեա՛ ի Տէր ո՛ եղբայր սուրբ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ»։ 12. Թղ. 85ա. «Գրեցաւ ի թվ. ՊԺԴ (1365), Մայիս ԺԲ (12)»։ 13. Թղ. 88ա. «ԶՎարդան գծողս յիշեա՛ ի 14. Թղ. 90ա. «Այսաւր ապուր չեմ լա15. Թղ. 92բ. «Զմեղաւոր գրողս աղաչեմ յիշէ Տէր»։ 16. Թղ. 95ա. «Զմեղաւոր գրողս յիշէ ի Տէր, եղբ(այր)»։ 17. Թղ. 97ա. «Զմեղաւոր գր(ողս) յիշէ 18. Թղ. 104ա. «ԶՎարդան մեղաւոր հողս աղաչեմ, ո՛ տէր եղբայր, յիշեա՛ առ Քրիստոս եւ Աստուած զձեզ յիշէ։ Գրե(ցաւ) ի թվ. ՊԺԺԴ (1365)»։ 19. Թղ. 112ա. «Ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ է գրած, հազար վաշ»։ 20. Թղ. 121բ. «ԶՎարդան գրողս աղաչեմ յիշել ի Տէր»։ 21. Թղ. 125ա. «ԶՎարդան Սալուք խաբեղայս յիշէ՛ ի Տէր, ով եղբայր»։ 22. Թղ. 132բ. «Ով եղբայր ընթերցող, յիշեա՛ զմեղապարտ գրողս Սայուք, որ եմ աղքատ եւ կարաւտ Քրիստոսի ողորմութեանն եւ ձեր աղօթից»։ 23. Թղ. 137ա. «Ո բարի կարդացող, յերես անգեալ աղաչեմ յիշել զմեղաւոր գրողս եւ անմեղադիր լինել սխալանաց որ ի սմա»։ 24. Թղ. 159բ. «Զգծողս յիշէ ի Տէր»։ 25. Թղ. 162բ-163ա. «Քունն խիստ նեղ էած զի աւագերէցի, անմեղադիր լերուք»։ 26. Թղ. 167ա. «Փառք մարդասիրին Աստուծոյ որ պահեաց զմեզ, զի յայսմ գիշերիս, Յունիս ԺԲ, հանց ահագին շարժ եղաւ. որ ահացոյց զմեզ. թէ որ Տեառն պահեալ էր ընկղմեալ էաք։ Եւ էր թվ. ՊԺԴ (1365)։ Եւ ես մեղաւոր հողս Վարդան Հանցահացա, որ կամի մեռնիլ, հազիւ ի վերայ ուշի եկի եւ ասացի մեղա Տէր, հասիր մեզ յաւգնութիւն»։ 27. Թղ. 172ա. «Զգրողս յիշեա ի Տէր»։ 28. Թղ. 183բ. «Մեղսաներգ գրողս Վարդան խաբեղա, յերես անկեալ աղաչեմ զընթերցողսդ, թողութիւն մեղաց խնդրել ի Քըրիստոսէ մեզ եւ ամենայն հաւ(ատացել)ոց, եւ Աստուած զձեր մեղքն ոչ յիշէ»։ 29. Թղ. 191ա. «ԶՎարդան խաբեղա(յ) գրող սորա, եղբայրս սուրբ (ի) Տէր յիշեա»։ 30. Թղ. 193ա. «ԶՎարդան գրող յիշէ ո տէր իմ»։ 31. Թղ. 203ա. «Ժամածին, երթանք աստի. ի թվ. ՊԺԴ (1365), Յուլ. ԺԵ (15)»։ 32. Թղ. 204բ. «Ո՛ եղբայր իմ, աղաչեմ, սխալանացս անմեղադիր լեր, զի չորս աւր է կան մախոխ եմ կերել բորբսած հացով, վասն այն գրչափոխ շատ կայ, այլ ստուգաբան խիստ է եւ յղորդ»։ 33. Թղ. 209ա. «Զմեղաւոր գր(իչս) յիշէ»։ 34. Թղ. 215ա. «ԶՎարդան խաբեղա(յ) գրողս յիշեա ի Տէր, ո՛ եղբայր»։ 35. Թղ. 227ա. «ԶՎարդան գրող յիշէ, ո տէր եղբայր եւ մի՛ մեղադրեր»։ 36. Թղ. 246ա. «Եւ զիս զբազմամեղ գրողըս աղաչել ի մեղաց թողութիւն, եւ Աստուած զձեր մեղքն ջնջէ»։ 37. Թղ. 254բ. «Զգրողս յիշէ ի Տէր»։ 38. Թղ. 259բ. «Արդ գրեցաւ ի թվ. հայոց ՊԺԵ (1366), յայսմ շմոր տարիս որ Աղեկսանդրի ֆռանգէն գերեցաւ եւ մեք բազում վիշտս կրեցաք, չորս ամիս բռնած կեցաք ի բերդն ի զնտան ձմեռն. յետոյ հանին եւ մէկ ի մէկ փանդան տարին եւ զՅարութեան դուռն քար ու կրովի վերածին, եւ մարդ չեն ի թողուլ որ երթա(յ) յաղաւթս, եւ ի մեծ սուգ կան ամենայն քրիստոնէք, զինչ յայս աշխարհս եկեղեցի կա փակած է, զվերջն Տէր գիտէ։ Ով եղբայր Կար(ա)պետ, զսակաւ գիրըս ընկալ յիսնէ քեզ յիշելիք. յԵրուսաղէմ է գրած»։ 39. Թղ. 264ա. «ԶՎարդան գրող յիշեա ի Տէր, ո՛ եղբայր»։ Բնագրէն տարբեր բոլորգրով, 40. Թղ. 264ա. «Վերստին ստացաւ զտառըս աստուածային ոգեա(յ) աստուածաբան վարդապետին սրբոյն Գրիգորի Նարեկացոյ մաղթանք եւ պաղատանք առ ողորմածն Աստուած, յաղագս հարց միանձանց սոփեր ողբերգական, ապականեալ հոգւոյ անապականութիւն, զոր հոգեւոր սիրով, յուսով եւ հաւատով ստացաւ Յովաննէս միայնակեացն, յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, հօրն իւրոյ (տեղը դատարկ) եւ մաւրն իւր Կիրախաթունին եւ Կիրակոսի, եւ եղբարց իւրոց Մարտիրոս սարկաւագին եւ Երնեկին, եւ ամենայն արեան մերձակայից։ «Արդ աղաչեմ զմենեսեան որք աւգտիք ի սմանէ վերծանութեամբ կամ գաղափարաւ, յիշեսջիք ի Տէր եւ ի ... յաղաւթս ձեր զվերոյ..., զՅովաննէս մի(այնակեաց) եւ ծնօղսըն եւ զԿիրակոս... եւ զԳոհար տիկին եւ զամենայն ազգայ..., որ ցաւակցաբար եւ սր... ի սմա, եւ ինքն յիշե(ալ) լիցի նովին չափովն ի Քրիստոս։ Եւ կատարեցաւ սա ի սուրբ քաղաքս յԵրուսաղէմ, առ ծնունդս եւ յարու(թեան) եւ առ ամենայն տնօրինականս...։ ... ամենակարող զօրութեամբն ... յիշատակ լիցի... եւ փրկութիւն հոգւոյ եւ մարմ(ն)ոյ եւ ուրախութեամբ վայելել տացէ ընդ երկայն աւուրս։ Գրեցաւ ի թվիս ՊԻԴ (1375), յԵրուսաղէմ, յաւագ հինգշաբաթոջս, ի փառս Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս. ամէն։ «Յաստուածընկալ գերեզմանէն Քրիստոսի եւ յայլ համաւրէն տնաւրինական(աց), սկսեալ ի ծննդենէն Քրիստոսի մինչեւ...աշ համբարձումն, ուր ...ին ոտք մարդացելոյ բանին Աստուծոյ,... հասարակ եւ ի մէնջ ի նուաստ ոգի Մխիթար խոստովանահաւրէ, աւրհնութիւն, շինութիւն, անդորրութիւն եւ խաղաղութիւն ժամանեսցէ սրտէ սիրեցեալ եւ հոգեւոր եղբարցդ մեր, Մարտիրոսիդ եւ Երնէկիդ, աւրհնեսցէ զձեզ Տէր Աստուած ամենայն հոգեւոր աւրհնութեամբ որ ոչ անցանէ եւ պահեսցէ զձեզ յամենայն հուպ եւ ի հեռի փորձանաց։ Գիտութիւն լիցի ձեզ, որ երէկ ձեր պարծանաց եղբայր արար ուխտ եւ ողոր մութիւն եւ աղաւթս Յովանէս միակեցս, եւ գոհացաւ զձէնջ բազմապատիկ դիմաւք, եւ ետ գրել ի յոգի եւ ի սիրտս մեր անջնջելի զանուանս ձեր, զոր յուսամ ի Քրիստոս որ ի գիր կենդանի ի մատեանս վերին դպրութեան (գր)եալ լիջիք անջնջելի յիշատակաւ։ Ողջ լերուք ի Տէր, եւ տէրն տերանց..ա..ցի առ Նօտր գրչութեամբ. 41. Թղ. 266ա-բ. «Յիշեցէք ի մաքրայփայլ աղաւթս ձեր կրկին նորոգող սուրբ Նարեկ գիրքս, զանարժան եւ անպիտան, մեղաւոր մեղաւք լցեալ Մկըրտիչ էրէցս, միայն անուամբ եմ, այլ հոգով սեւայցեալ եմ. աղաչեմ զձեզ հայրք եւ եղբարք, որժամ կարդաք, անարժանս Մկըրտիչ երեցս մէկ հայր մեղայով մեղաց թողութիւն խնդրեցէք, Աստուած ձեր մեղացն թողութիւն շնորհեսցէ։ «Նորոգեցաւ սուրբ Նարեկս թվ. ՌՃ (1651) թվին, Մայիսին ԻԵին (25), ձեռամբ անարժան Տէր Մկըրտիչին, Աստուած ողորմի յիշատակ տուողին, վերջին նորոգողին հոգւոյն կարդացողաց եւ լսողաց հոգւոյն, հայր մեղայ ասողաց։ «Հայր մեր որ յերկինսդ ես, սուրբ եղիցի անուն քո, եկեսցէ արքայութիւն քո, եղէցի կամք քո, որպէս երկինս եւ երկիր. հաց մեր հանապագորդ տուր մեզ այսաւր»։ 42. Թղ. 169բ. «Եւ վերջին նորոգողին Տէր Մկըրտիչին հոգւոյն Աստուած ողորմի ասայցէք»։ 43. Թղ. 215բ. «Եւ վ(ե)րջին նորոգ(ող)ին Տէր Մկըրտիչին հոգոյն Աստուած ողորմի»։ 44. Թղ. 267ա. «Ձեռդ դալար Տէր Մկըրտիչ, որ զմեռեալ գիրգս յարուցիր։ Խիստ խելացի ես, այ եղբայր։ Յիշատակ է սուրբ Նարեկ գիրքս Տէրայպիզոն, ի դուռն Սուրբ Յովանէս եկեղեցին»։ 45. Թղ. 72բ-73ա. «Ողջուն ընդ քեզ Մարիամ, լի շն(որհ)օք, ուրախ լեր բերկրեալ, Տէր ընդ քեզ, օրհնեալ ես դու ի կանա(յ) եւ օրհնեալ է պտուղ որովայն(ի) քոյ։ Սուրբ Մայրիամ, մայր Աստուծոյ, բարեխօսեա մեր մեղաւորաց, փրկել զմեզ ի փորձութենէ եւ յամենայն վտակից մերոց»։ 46. Թղ. 123բ. «Յիշատակ է սուրբ Նարեկս Տէրպիզոն, ի դուռն սուրբ Յովանէս յեկեղեցին»։ 47. Թղ. 165բ. «Յիշատակ է Նարեկս ի դուռն Յոհանու եկեղեցոյ»։ 48. Թղ. 264ա. «Հոկտեմբեր Ա., Անդ(ր)իասն տնտես եմուտ ի վանքն, թվին ՌՃ1 (1681)»։
«Զայս ձեռագիր Նարեկս յղեաց վանաց մերոց յիշատակ Տէր Յակոբ Ղազարեան Խոտրջեցի ի Տրապզոնու, ընդ նանապարհս Կոստանդնուպօլսոյ, որ եհաս առ մեզ յամի Տեառն 1756, ի Մարտի 20»։ Բովանդակութիւն. Մատեանս է Նարեկի Գիրք աղօթիցը, որու առաջին եւ վերջին թուղթերը բաւականաչափ վնասուած են, եղծելով բնագիրը։ Հետեւելով կատարեալ օրինակներու, փակագիծի մէջ կ'ամբողջացնենք խորագիրները։ Ունի հետեւեալ բովանդակութիւնը. 1. 1ա. «(Վարք սուրբ հօրն մերոյ Գրիգորի Նարեկացւոյն). Սուրբ հայրս մեր աստուածաշնորհք (եւ կրօնաւ)որ Գրիգոր, էր Նարեկայ վանից»։ 2. 1բ. «Բանք նշանաւորք որ ի գիրս այս. (ԺԲ. Վասն զ)արհ(ու)րանաց գիշերայնոյ. Իէ Թէ զիար(դ զօրեղ է մեղ)այն, ընդէր ոչ աւգտեցան Յուդա եւ Սաւուղ...»։ - Վերջ թղ. 2ա. «ՂԲ Ի ժամահարն. ՂԳ Ի միւռոնն»։ Բնագիրը յոյժ եղծուած ըլլալով, նորոգող մը նօտր գրչութեամբ ընդօրինակած է նոյնը (տե՛ս թղ. 3ա-բ)։ 3. Թղ. 3ա. «(Ա. Բան). Ձայն հառաչանաց հեծութեան սրտի ողբոց աղաղակի քեզ վերընձայեմ տեսաւղ գաղտնեաց»։ Թղ. 3ա. Բան Ա - թղ. 244ա. Բան ՂԵ։ 4. Թղ. 244ա. «Յիշատակագիր պատասխանոյ սորին ընծայական գրոյ, երջանիկ եւ շնորհընկալ Տեառն Ստեփանոսի լերեսաց նորին հոգիաբուղխն վարդապետի. Շնորհակիր Հոգւոյն նորա ընդունակ, ընդրեալ եւ ներանձնացեալդ այցելու...»։ - Վերջ թղ. 245ա. «Եւ ինձ տառապելոյս աւգնեա՛ աղաւթիւք, որ յարաժամ դեգերիմ յընթեռնուլն, իսկ գործոյ եւ ոչ փոքր ինչ ժամանակ սահմանեալ որոշեմ»։ 5. Թղ. 245ա. «Յիշատակարան մատենիս դրութեան. Ըստ հոլովման ընթացից ամանակաց... եղիջիք գրեալ ի մատեանս կենաց վերին դպրութեանն»։ 6. Թղ. 247ա. «Կիրակոս վարդապետի ասացեալ վասն խոստ(ովանութեան), առ բանն որ ասեն թէ Հայոց քահանայք զխոստովանութիւնն ոչ գիտեն առնուլ եւ ոչ զդեղն դնել մեղուցելոյն. Առ այդ պատ(ասխան)եմք թէ խոստովանութիւն առնուլն քան զամենայն քահանայագործութիւն է դժուարին...»։ - Վերջ թղ. 253ա. «զՅիսուս անունըդ որ թարգմանի փրկիչ, որ են տնաւրինական անուանք մարդացելոյն վասն մեր, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 7. Թղ. 253բ. «(Խրատ ժամատեղեաց). Սկիզբն երկրորդ ժամուն, որ կոչի Արեւագալ, ունի խորհուրդս բազումս...»։ Թղ. 255ա. «Յերրորդ ժամուն, զի յայնժամ եբարձ զմեղս աշխարհի յաստուածեղէն ուսն...»։ Թղ. 256ա. «Ի վեցերորդ ժամաւուրն, զի ի նոյն ժամ մեռեալ ի վերայ խաչին եսպան զմահ...»։ Թղ. 258բ. «Յիններորդ ժամն, քանզի յայնժամ զմարդկեղէն հոգին աւանդեաց ի ձեռս Հաւր...»։ 8. Թղ. 260ա. «Հանգիստ երանելոյն Յովհաննու աւետարանչին. Էր ընդ եղբարս երանելի Յովհաննէս մեծաւ ուրախութեամբ»։ Վերջ թղ. 264ա. «եւ մինչդեռ մեք ուրախ էաք եւ լայաք, աւանդեաց զհոգին ի ձեռս Տեառն»։