1025
2026
ՌՄԼԳ - 1764։
նոտր մեծ։
Ա-ԻԴx12 (ԻԴ՝ 4 թղ.)։
թուղթ տոկուն։
ոսկեդրոշմ զարդերով մութ կարմրորակ կաշի, միջուկը տախտակ, աստառը ծաղկեայ տպուած թուղթ. կորսուած են երեք փականքները. առաջին կողքին վրայ մնացած է միակ գամ մը։
շատ լաւ. միակ թերութիւնը՝ գրադաշտը թանաքէն թեթեւ մը թխացած է։
Առաքել, որդի Մուշեղկըցի Նարինի։
չունի։
եւ այլ զարդեր չունի։
կարմիր։
թղ. 195ա-196բ, 280բ-282բ։
1. Թղ. 280ա. «(Փ)առք...։ Որ զօրացոյց զտկարութիւն իմոյ անկարութեանս հասանել ի կէտ գործիս եւ նորապէս շարադրելոյ զցանկս, թուին Հայոց ՌՄԺԳ (1764), Դեկտեմբերի եօթն։ Սա է սկիզբն դպրութեան իմոյ, զի ի դաս առնուլն իմ զգիր՝ զսա սկսայ «Ձեռամբ անարժան եւ անպիտան, տըխմար եւ բազմասխալ տիրացու Մատթէոս յետնեալ գրագրի։ Արդ աղաչեմ ընթերցողացդ, ներել բազում սխալանաց իմոց, եւ միով Հայր մերիւ յիշել նախ զգրեցուցանօղն սորին, եւս առաւել զվարժօղն իմ, մանաւանդ զվարժեցուցանօղն իմ։ Հուսկ յետոյ զմեղաւորս, ներելով բազմասխալութեանս իմոյ. եւ դուք յիշեալ լիջիք ի ներօղէ մեղաց Յիսուսէ Քրիստոսէ, որում փառք յաւիտեանս։ «Եւ արդ խնդրի յընթերցողացդ յիշել զպատճառ գծագրութեան սոյնոյ մատենիս զՄուշեղկըցի Նարինի որդի Առաքելն, որ գոլով այր բանասէր եւ ցանկացօղ կանոնաց սրբոց առաքելոց եւ հայրապետաց, ետ գրել մեծաւ ջանիւ եւ սիրով իսկ եւ իւրով արդեամբք, զի մի՛ ցիր եւ ցան եղեալ բանք սրբոյ մատենիս կորիցէ յազգէս մերմէ եւ այնու հեղգասցին պահել զնոյնս։ Վասն որոյ յընթեռնուլն ձեր զսա յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զվերոյ գրեալ բարեպաշտօն անձըն, հանդերձ ամենայն նընջեցելովք իւրովք, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի տեառնէ յԱստուծոյ մերմէ, որ է օրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Հայր մեր»։
կը պակԲովանդակութիւն. 1. Թղ. 1ա. «Սկիզբն առաքելական կանոնիս»։ Թղ. 1բ. «Կանոնք եւ սահմանք զոր եդին աշակերտքն Քրիստոսի ի սուրբ յեկեղեցի յետ վերանալոյ տեառն...» (ա-լգ)։ 2. Թղ. 6ա. «Սահմանք եւ կանոնք սուրբ առաքելոցն ի ձեռն Կղեմայ առաքեալ հեթանոսաց. Կանոնք երկրորդ առաքելականք» (ա-ձե)։ 3. Թղ. 9բ. «Սահմանք կանոնաց սրբոյն Թադէոսի ի քաղաքն Ուռհայի ի լուսաւորել զնոսա»։ 4. Թղ. 11բ. «Կանոնք Տեառն Փիլիպպոսի առաքելոյ» (ա-ը)։ 5. Թղ. 12ա. «Կանոնք հարանց հետեւողաց յետ առաքելոցն» (ա-իդ)։ 6. Թղ. 13ա. «Անկիւրիա կանոնիս» (ա-ի)։ 7. Թղ. 15ա. «Դնի կանոնս Նիկիական» Թղ. 17ա. «Կոստանդիանոսի թագաւորի առ եպիսկոպոսս եւ առ ժողովուրդս»։ 8. Թղ. 17ա. «Կանոնք երկրորդ Նիկիականք զոր եդին ՅժԸ եպիսկոպոսունք կրկնաբանեալ կարճ ի կարճոյ» (ա-ճժգ)։ 9. Թղ. 19բ. «Կանոնք սրբոյն Գրիգորի առաքելոյ Հայոց» (ա-լ)։ 10. Թղ. 20ա. «Կանոնք Աթանասի» (ա11. Թղ. 26բ. «Կոստանդինուպօլսի ժողովոյն» (ա-գ)։ 12. Թղ. 27ա. «Սահմանք կանոնադրութեան երանեյոյն Գրիգորի Աստուածաբանի Անձիանձու եպիսկոպոսին, յաղագս ուղղափառ հաւատոյ» (ա-լ)։ 13. Թղ. 29ա. «Գիր կանոնական մեծի եւ քաջ գիտնականի երանելոյն Բարսղի եպիսկոպոսապետի, բան առ սուրբն Ակակիոս» 14. Թղ. 32բ. «Դարձեալ սրբոյն Բարսղի գիր կանոնական առ քահանայսն Դիոդորոս Անտիոքա վասն հեռանալոյ յազգականութենէն»։ 15. Թղ. 33ա. «Բարսեղի գիր կանոնական վասն պէսպէս եւ բեւրապատիկ ախտից» (ա16. Թղ. 43ա. «Կանոնականք Տեառն Եփրեմի արդիւնակատար կրօնաւորի, զոր սնուցանէր, անարատն, ի. Կուսութեան եառէն» 17. Թղ. 43բ. «Կանոնք Ներսէսի Կաթուղիկոսի եւ Ներշապւհու Մամիկոնէից եպիսկոպոսի» (ա-լզ)։ 18. Թղ. 45ա. «Կեսարիա կանոնի, որք ժողովեցան ի Կեսարիա եպիսկոպոսք Խ. վասըն ինչ անօրէնութեանց կանանց եւ սահմանեցին կանոնս» (ա-ժ)։ 19. Թղ. 46բ. «Այս կանոնք յետոյ եդան քան յԱնկիւրիայն, բայց զի քան զնիկիայն յառաջագոյն է, քանզի ժողովեալ ի Նիկոյ Կեսարիայ ԺԶ. եպիսկոպոսունս վասն պոռրնկական աղանդիցն որ թոյլ տային քահանայից վասն պղծութեան գործոց որ ժողովեալ սահմանեցին կանոնս» (ա-ի)։ 20. Թղ. 47բ. «Գանգրեայ կանոնք» (ա21. Թղ. 49ա. «Անտիոքայ կանոնիս» (ա-իդ)։ 22. Թղ. 51բ. «Խոստովանութիւն ժողովոյն Անտիոքայ»։ 23. Թղ. 52բ. «Լաւդիկեայ կանոնիս» (ա-ծե)։ 24. Թղ. 54բ. «Կանոնք Սարդիկեայ» (ա-իա)։ 25. Թղ. 57բ. «Կանոնական գիր Տեառն Եպիփանու ասացեալ» (ա-ե), 26. Թղ. 57բ. «(Կանոնք) Եղիշէի»։ 27. Թղ. 57բ. «Կանոնք ժողովոյն յԵփեսոսի» (ա-զ)։ 28. Թղ. 58ա. «Կանոնք Կիւրղի Աղեքսանդրացոյ» (ա-ե)։ 29. Թղ. 58բ. «Սրբոյն Սահակայ հայրապետին, յաղագս քորեպիսկոպոսաց...»։ Թղ. 61ա. «Նորին սրբոյն Սահակայ թէ որպէս սահմանեցաւ կարգ եւ ուխտ եւ որոշումն վանաց»։ Թղ. 63ա. «Նորին թէ որպէս պարտ է եպիսկոպոսաց ունել զընտանիս սուրբ եկեղեցոյ»։ Թղ. 64բ. «Նորին թէ որպէս պարտ է եպիսկոպոսաց զգանձս եկեղեցոյ կամ որպէս մատակարարեալ»։ Թղ. 112ա. «Նորին սրբոյն Սահակայ Հայոց Կաթողիկոսի գիր աւանդութեանց...»։ 30. Թղ. 66բ. «Հայոց ժողովոյն կանոն. եւ եդեալ միաբանութեամբ աւուրցն հայոց հետ եօթներրորդ ամի վաղճանելոյն Սահակայ կարգեցան կանոնքս» (ա-ժթ)։ 31. Թղ. 72բ. «Թուղթ Սեւանդիս եպիսկոպոսի» (ա-ժդ)։ 32. Թղ. 73ա. «Կանոնք երկրորդ Անտիոքայ» (ա-ժ)։ 33. Թղ. 74բ. «Յոհաննու Մանդակունոյ Հայոց Կաթողիկոսի...»։ Թղ. 75բ. «Նորին Յոհաննու Մանդակունոյ...»։ 34. Թղ. 76ա. «Աբրահամու Մամիկոնէից եպիսկոպոսի առն Վաջագան Աղւանից արքեպիսկոպոսի»։ 35. Թղ. 76բ. «Կանոնք վերջնոյ Սահակայ Հայոց Կաթողիկոսի. Կանոնականք Յովհաննու Սիւնակակենի քաղաքաց...» (ա-ժե)։ 36. Թղ. 77բ. «Կանոնք Տեառն Յովհաննիսի Իմաստասիրի Հայոց Կաթողիկոսի» (ա-լբ)։ 37. Թղ. 80ա. «Կանոնք Սիովնի Հայոց Կաթողիկոսի» (ա-իբ)։ 38. Թղ. 82ա. «Սահմանադրութիւն կանոնի Վաջագայ Աղւանից արքայի եդեալ ի ժողովն որ յԱղւանս ժողով եղեւ» (ա-իա)։ 39. Թղ. 83բ. «Կանոն Դւնայ ժողովոյն...» (ա-ժբ)։ 40. Թղ. 85բ. «Գլուխ վասն դիւահարաց թէ պարտ իցէ օրէնս տալ կամ թէ երեխայ իցէ կնիք մինչեռ դեւըն ի նմա իցէ»։ 41. Թղ. 87ա. «Յոհաննու Կոստանդինուպօլսոյ հայրապետի»։ 42. Թղ. 87բ. «Մեծի Ագաթանկեղոսի ի բանէն որ զԿայենէ»։ 43. Թղ. 88ա. «Երանելոյն Մեսրոպա(յ) վարդապետն»։ 44. Թղ. 88ա. «Սահմանք եւ կանոնք կարգի եկեղեցոյ սրբոյն Ներսէսի հայրապետին Հայոց» (ա-խբ)։ 45. Թղ. 89ա. «Կանոնք Յոհաննու Մանդակունոյ Հայոց Կաթողիկոսի» (ա-է)։ Թղ. 89բ. «Նորին Յոհաննու Մանդակունոյ կոչումն ապաշխարութեան»։ 46. Թղ. 90բ. «Կանոնք երանելոյն Եպիփանու Կպրացոյ եպիսկոպոսի մեծի եւ առաքինոյ, մարգարէի եւ նշանագործի»։ 47. Թղ. 92բ. «Ի հարանց կանոնացն է»։ 48. Թղ. 92բ. «Կղեմայ Հռովմայ եպիսկոպոսին»։ 49. Թղ. 92բ. «Սրբոյն Դիոնէսիոսի Աթենացւոյ եպիսկոպոսի բան ա.»։ Անդ. «Սրբոյն Դիոնէսիոսի Արիսպագացւոյն յաղագս Աստուածածնի բանի եր50. Թղ. 92բ. «Կանոնք սուրբ ժողովոյն Թէոդուպօլսի որ այժմ կոչի Կարնոյ քաղաքո 51. Թղ. 95ա. «Հիպողիտայ սրբոյ բան ի Ծնունդն եւ ի Մկրտութիւն տեառն»։ 52. Թղ. 95ա. «Մեյիտոսի եպիսկոպոսի թուղթ Առտոյ եպիսկոպոսի»։ 53. Թղ. 95ա. «Մանուէլի գլուխ Ա. Ի ձեռըն Կոստանդիանոսի մեծի հաստատեցաւ...»։ 54. Թղ. 95ա. «Ի Սոկրատայ գլուխ Ա. Հանդէս երեքհարիւր տասն եւ ութիցն յաւուրս մեծի Կոստանդիանոսի...»։ 55. Թղ. 95բ. «Կանոնք Տեառն Սիմէոնի Աղւանից Կաթողիկոսի, յետ կործանման Ներսէսի Աղւանից կաթողիկոսի որ վասն Քաղկեդոնին խորհելոյ եւ շփոյթելոյ զաղւանք մերժեցաւ ձաղանօք ընդ ձեռն Եղիայի Հայոց Կաթողիկոսի եւ ժողովոյն Աղւանից»։ 56. Թղ. 96բ. «Կանոնք եդեալ յառաջին սուրբ հարցն վասն ժամարարաց»։ 57. Թղ. 106բ. «Կանոնք եւ բանք գեղեցիկք եւ յոյժ պիտանիք վասն աթոռոյն Աղթամարայ որ է ի ներքոյ բանադրանաց, ի սրբոյն Գրիգորի Տաթեւացւոյն առաքելաշնորհ վարդապետն ասացեալ, վասն այնոցիկ որ հակառակէին սուրբ աթոռոյն Էջմիածնի եւ ինքնէնէ կաթողիկոսք էին»։ 58. Թղ. 109ա. «Թուխտ ընթհանրական Տեառն Ներսէսի Հայոց Կաթողիկոսի առ համօրէն համասեռից ազինս, որոց տեսչութիւն հաւատացաւ ի Տեառնէ»։ Թղ. 113բ. «Առ կրօնաւորս որ ի վանո Թղ. 119ա. «(Առ) առաջնորդս սրբոց ուխտից վանականաց»։ Թղ. 120բ. «Առ առաջնորդս եկեղեցւոյ որ են յաշխարհի, որ կոչին եպիսկոպոսք»։ Թղ. 124ա. «Առ դասս քահանայից»։ Թղ. 130ա. «Առ իշխանս որ ըստ աշխարԹղ. 133ա. «Առ զինուորաց դասս»։ Թղ. 133բ. «Առ քաղաքականսդ»։ Թղ. 134ա. «Առ երկրագործս եւ համօրէն ժողովրդեանն»։ Թղ. 134բ. «Առ կանայս ասէ»։ 59. Թղ. 135ա. «Նուաստ վարդապետ Յոհ(աննէս) Եզն(կացւոյ) խրատ հասարակաց քրիստոնէից, քահանայից եւ ժողովրդեան ի կանոնական սահմանաց, առաքելոց սրբոց եւ հայրապետաց եւ սուրբ հօր մերոյ Վարդանայ վարդապետի, յոր յամենայնէ ժողովեցի եւ գրեցի. Ամենազօր թագաւորին մերոյ Քրիստոսի եւ բարերար փրկչին հաւատարիմ ծառայք...»։ Թղ. 135բ. «Յաղագս հաւատոյ դաւանուԹղ. 136բ. «Յաղագս մկրտութեան»։ Թղ. 137բ. «Յաղագս տղայ սնուցանեԹղ. 138ա. «Յաղագս պսակի եւ խրատու ամուսնութեան»։ Թղ. 138բ. «Կանոնք սրբոց հարց»։ Թղ. 138բ. «Կանոնք սրբոց հայրապեԹղ. 139բ. «Յաղագս շնութեան»։ Թղ. 141ա. «Յաղագս սուտ վկայից»։ Թղ. 141ա. «Յաղագս յիշոցնատուաց»։ Թղ. 142ա. «Յաղագս ատելութեան»։ Թղ. 142բ. «Յաղագս սիրոյ»։ Թղ. 143բ. «Յաղագս աղօթից»։ Թղ. 144ա. «Յաղագս խոստովանութեան»։ Թղ. 144բ. «Յաղագս հաղորդ տալոյ»։ Թղ. 144բ. «Սահակայ յաղագս ողորմութեան»։ Թղ. 145ա. «Յաղագս պահոց»։ Թղ. 145բ. «Յաղագս անդարձ առնելոյ»։ Թղ. 145բ. «Յաղագս ոչ առնելոյ զսուգ մեռելի»։ Թղ. 146ա. «Սահակայ է կանոնքս»։ Թղ. 146ա. «Սրբոյն Բարսեղի կանոնք»։ Թղ. 146բ. «Կանոնք յաղագս քահանայից..»։ Թղ. 147ա. «Ի սուրբ Թադէոսի առաքելոյն կանոնացն»։ Թղ. 147բ. «Յոհաննու Մանդակունեցոյ»։ Թղ. 147բ. «Թէ քան Լ. ամն պակասէ հասակն պահրտ է ձեռնադրել թէ ոչ, եւ չափ ուսման որքան լինիցի բաւական»։ Թղ. 149ա. «Ի կանոնականաց սրբոյն Բարսղի եպիսկոպոսի վասն քահանայից»։ Թղ. 150ա. «Կանոնք յաղագս պէսպէս յանցանաց որք հանդիպին քահանայից եւ սարկաւագաց»։ Թղ. 150բ. «Կանոնք Յոհաննու Մանդակունոյ Հայոց Կաթողիկոսի»։ Թղ. 151ա. «Թաթէոսի առաքելոյն կանոնացն»։ Թղ. 151բ. «Հայրապետաց կանոնք վասն եպիսկոպոսաց»։ Թղ. 151բ. «Խրատ ժամարարաց պատարագաց. Եթէ ոք բան մոռանայ ի սուրբ խորհուրդն...»։ Թղ. 153ա. «Սերմն որ անխափան ի քուն անցանի»։ Թղ. 153բ. «Սրբոյն Ներսէսի Հայոց Կաթողիկոսի վասն մանկանց որ ծնանին»։ Թղ. 154բ. «Պատճէն որով զորովայնամոլս եւ զարբեցողսն յամօթ առնէ այսպէս»։ Թղ. 156ա. «Վասն սիրոյ եւ մախանաց եւ խորամանկութեան»։ Թղ. 158ա. «Վասն խորհրդոյ սուրբ պատարագին, զոր եւ ջուր ոչ սիրեսցուք»։ 60. Թղ. 160բ. «Կիրակոս վարդապետի ասացեալ. ՅԱստուծոյ ամենակալէն օրհնութիւն եւ պահպանութիւն, ի նուաստ Կիրակոս վարդապետ...»։ 61. Թղ. 164բ. «Բան վասն հաւատոյ եւ օրինաց պատերազմ համառօտ եւ պարզ ի Յօհաննէս վարդապետէ. Բարի է Աստուած եւ ամենայն բարեաց արարիչ եւ բոլոր բարոյն եւ յանեղ գոյացան մասնաւոր բարիքս եւ եղականքս, եւ ոչ գոյ այլ բնութեամբ բարի...»։ 62. Թղ. 166ա. «Սրբոյն Ներսէսի պատասխանի թուղթ Յակոբայ վասն Ասորոց Մելիտոնոյ մայրաքաղաքի Հայոց. Հարցումն գոլ քո առ իս եթէ ասիցէք ընդ մեզ լուծումն յապականութիւն զկերակուրսն...»։ 63. Թղ. 168ա. «Տեառն Ներսէսի արքեպիսկոպոսի Կիլիկեցոյ յորժամ չոգաւ դեսպանութեամբ ի թագաւորէն Հայոց Լեւոնէ ի Կոստանդնուպօլիս, հարցումն պատրիարգին եւ պատասխանի սրբոյն Ներսէսի. Իբրեւ յառաջեաց սուրբն Ներսէս առաջի թագաւորին...»։ 64. Թղ. 171բ. «Թուղթ Տեառն Գրիգորի Հայոց Կաթողիկոսի, գրեալ եղբօր նորին (Ներսէսի) (...), ի խնդրոյ ումեմնէ աստուածասիրէ Առիւծ կոչեցելոյ իշխանի Թըլ կուր անւանի. Թէպէտեւ տէրունական հրամանն...»։ 65. Թղ. 176ա. «Կիրակոս վարդապետի ասացեալ յաղագս ութ խորհրդոյ. (Ջ)արմանալին քննութեամբ անօթն ընտրութեան Պօղոս զամենայն խնդրուածս...»։ 66. Թղ. 178բ. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս շնութեան»։ 67. Թղ. 180բ. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս արծաթսիրութեան»։ 68. Թղ. 182բ. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս տրտմութեան»։ 69. Թղ. 184ա. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս ձանձրութեան դիւին»։ 70. Թղ. 185ա. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս սրնափառութեան»։ 71. Թղ. 186ա. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս ամբարտաւանութեան»։ 72. Թղ. 187ա. «Նորին Կիրակոս վարդապետի յաղագս բարկութեան»։ 73. Թղ. 188ա. «Յաղագս պսակի ամուսնացելոյ. Գիտելի է զի կանոն է այնոցիկ որք սրբութեամբ սնանին եւ լինին կտրիճ...»։ 74. Թղ. 189ա. «Ի խնդրոյ Թումայի վարդապետի հրեշտակաբնակ սուրբ ուխտիս Մեծոփա(յ) վանաց եւ ծառայաբար կատարեալ Յակոբայ վարդապետի Ղըրիմեցոյ, աշակերտին Գէորգայ վարդապետի Եզնկոյ, յաղագս ազգականութեան բաժանման. Գիտելի է ազգականութիւն տարորոշեալ անձանցն...»։ 75. Թղ. 197ա. Մխիթարայ Գօշի, Դատաստանագիրք. «Նախադրութիւն գրոց դատաստանի...»։ Անդ. «Նախադրութիւն գրոց դատաստանի, գլուխ առաջին, յորում կայ պատասխանի...»։ Թղ. 205բ. «Յաղագս ի սկզբան դատաստանին եւ վիճակի դատաւորաց. (Ե)կեսցուք այժմ ի գործ դատաստանի, գիտելով զի ըստ քաղաքաց...»։ - Վերջ թղ. 262բ. «(ՄՄԱ). Վասն որք յաւարէ վաճառեաց (...) զիարդ օրինաւոր գործ թագաւորաց եւ իշխանաց, ուստի եւ կանոնք ընծայս ընդունին պատարագի, իսկ զգողացեալսն եւ զյափշտակեալսն ոչ եւս»։ Ունի Ա-ՄԾԱ կանոնները, որոնք լուսանցքներուն վրայ չեն նշուած։ Բնագիրը կը հետեւի համառօտ խմբագրութեան։ 76. Թղ. 262բ-280ա. «Յանկ գրքիս այսորիկ»։ Նիւթի այբբենական ցանկն է։