151856ՌԿԷ - 1618։
բոլորգիր։
թղ. ա-117՝ Ա-Ժx12 (Ա՝ 11, Դ՝ 10). թղ. 118-240՝ Ա-ԺԱx12 (Ա՝ 11, Է, ԺԱ՝ 9, Ը՝ 10)։
թուղթ։
թղթակազմ։
բաւարար. արտաքին լուսանցքէն սկսած է թափանցել խոնաւութիւնը, բայց չէ հասած գրադաշտին։
Տէր Զաքարիա, որդի պարոն Տէր Գասբար աւագերէցի։ Պատկանած է Ստեփանոս Ռոշքայի։
եւ այլ զարդեր չունի։
կարմիր։
կարմիր միայն առաջին բառը՝ երբ երկար են խորագրերը։
թղ. 1ա, 114բ-118բ, 237բ-240բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 113բ. «Փառք...։ Որ ետ կարողութիւն տարտամ անձինս եւ տհաս գրչիս, հասանել ի վերջին գիծ տառիս, որ կոչի Գիրք բնութեան մարդոյ՝ Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացոյ ասացեալ, ի վայելումն սրբազան հեզ եւ հեզահոգի Տէր Զաքարիայի, որդոյ պարոն Տէր Գասբար ավագերէցի, զոր Տէր Աստուած վայելել տացէ նմա խաղաղ կենօք եւ անսասան ամօք, մինչեւ ի կէտ կոչման իւրոյ. ամէն։ «Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա ի թվ. հայկազան տումարի ԻԱ ոբելանի եւ ԺԸ թիւ աւելի (21x50ք184551 = 1619. լուսանցքի րայ՝ «Թվ. ՌԿԸ (1619)»), յամսեանն Մարտի ժԷ--երորդի, օրն Դ.շաբթի, ձեռամբ Խաչքոյի մականուամբ Տօմաժիրսքի, յերկիրս Իլախաց, ի քաղաքն Լով, առ դրան ննջման Սուրբ Աստուածածնին, ի թագաւորութեան երրորդ Զիկմունտին եւ ի կաթողիկոսութեան Տեառն Տեառն Մելքիսեդեկին։ «Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սըմա կարդալով կամ օրինակելով եւ կամ տեսանելով, զաւելորդն կշռեցէք եւ զպակասութիւն լըցէք եւ անարհեստութեան գրիս եւ սըղալանացն անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր. եւ այսչափ գրեցաւ։ Այլ եւ յիշեցէք զվարժապետն իմ զՏէր Դաւիթ քահանայն եւ զծնօղս իմ եւ զամենայն արեան մերձաւորս իմ. յիշեցէք եւ Աստուած ողորմի ասացէք, եւ նա ինքն որ Տէրն է ամենայնի, յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առհասարակ պարգեւեսցէ զիւր առատ ողորմութիւն աստ եւ ի հանդերձելումն, եւ նմա փառք եւ գոհութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 2. Թղ. 204ա. «Զյետնեալս ի բոլոր բարեաց գործառնութեանց զսորին գծող զԲասիլ, որ բազում ամօք ծառայեցի գրոյն եւ ի հոգին ոչ ժամանեցի, աղաչեմ յիշել ի Տէր, ո բարեմիտ պատահողք սմին. նաեւ զաշակերտըն իմ զԳրիգորն. եւ որ առատն է յամենայնի՝ յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ողորմեսցի։ Եւ զծնօղսն իմ եւ զեղբարսն ըստ հոգոյ եւ ըստ մարմնոյ աղաչեմ յիշել ի մաքրափայլ յաղօթս, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք յողորմութիւնն Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն»։ 3. Թղ. 237ա. «Շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին յանկ հանեալ աւարտեցի զգիրգ որ կոչի Սարդակազմութիւն, ի խնդրոյ սրբազան եւ ուսումնասէր Տէր Զաքարիա քահանայի։ Բայց գրեցաւ սա ձեռամբ փցուն եւ անիմաստ գրչի Գրիգորի մականուամբ Տօմաժիրսքի. ի թուաբերութիւնս Հայոց ՌԿԷ (1618), Դեկտեմբերի ամսոյ ԺԸ(18)ին։ Արդ, որք հանդիպիք այսմ տառի եւ աչաւք հայիք այսմ գրածի, ասացէք Աստուած ողորմի Գրիգորի այսմ գծօղի. եւ զյիշողքդ Քրիստոս յիշէ յիւր միւսանգամ գալստենէն. Հայր մեր յերկինս»։
«Ընծայեալ Հ. Մինաս Վրդ.ին մերոյ Բժշկեան, ի Ստանիսլաւ քաղաք, 1820»։ Մատեանս կը բովանդակէ Գրիգոր Նիւսացիի Շաղագս բնութեան եւ Յաղագս կազմութեան մարդոյ գիրքերը, լուսանցքներուն վրայ ունենալով հլուծմունք»։ Բովանդակութիւնը ամբողջապէս նոյնն ըլլալով նախորդ առաջին օրինակին հետ, կու տանք միայն սկզբնաւորութիւնները, հետեւեալ կեր1. Թղ. 2ա. «Գրիգորի եպիսկոպոսի Նիւսացոյ Յաղագս բնութեան մարդոյ. Զմարդն ի հոգւոյ իմանալոյ եւ ի մարմնոյ գեղեցիկ կազմեալ, եւ այնպէս բարիոք որպէս ոչ հնար գոլ այլազգ լինել կամ հաստիլ թուեցաւ բազմաց եւ արանց բարեաց...» (հմմտ. Գր. Նիւս. Ա., §§ 1-42)։ 2. Թղ. 119ա. «Գրիգորի եպիսկոպոսի՝ եղբօր Բարսղի, Տեսութիւն ի մարդոյն կազմութիւն, գլուխ յորում է իմն մասնաւորական յաղագս աշխարհիս բնախօսութեան եւ գեղեցիկ իմն եւ պայծառ պատմութիւն. Զի եթէ ընդ այնոսիկ՝ որ ի ձեռն ստուացուածոցըն, պարտ է պատուել զայնոսիկ՝ որ ի ձեռն առաքինութեան զանազանեալ են, փոքր արդեւք որպէս ասէն Սողոմոն՝ Ամենայն աշխարհ ստացուածոց երեւեալ լինէր առ քո առաքինութիւնդ զուգակշիռ...» (հմմտ. Գր. Նիւս. Ա., §§ 43-74)։ Թղ. 203բ. Յիշատակարան բնագրին. «Ի վեցհազարերորդի երկերիւրերորդի Ի. երորդի Է. երորդի արարածոց աշխարհիս, ըստ յունարէն թուոյ...» (հմմտ. Մաթեւոսեան Ա., «Հայերէն Ձեռագրերի Յիշատակարաններ, Ե-ԺԲ դար», Երեւան, 1988, էջ 26)։ 3. Թղ. 204ա. «Լուծումն Բնութեան գրոցն. Որպէս ոչ հնար այլազգ լինել. Լծ. Այնքան գեղեցիկ արար Աստուած զմարդոյս կազմութիւն, որպէսզի քան զայս այլ գեղեցիկ ոչ ոք իմանալ կարէ։ Որպէս ակն ի մարմնի է, այնպէս միտք ի հոգի. Լծ. Ապողինարի մարմինն Տեառն...»։ - Վերջ թղ. 237ա. «Բայց զկիրս սպանմանն ի մեզ ոչ կամիմք, այսինքն՝ զի մեռանիմք, այսպէս որ սպանեալ լինէր, ոչ կամէր մեռանէր, բայց դահիճն յարձակեցաւ եւ սպան, ժլատիցն ագահացն»։