796

ՏԱՂԱՐԱՆ ԺԱ

ՌԿ = 1611 - ՌԿ = 1611

ID

Number

796

Old record number

1289

Title

ՏԱՂԱՐԱՆ ԺԱ

Start date

ՌԿ = 1611

End date

ՌԿ = 1611

Date details

ՌԿ - 1611։

Copy place

Տրապիզոն։

Reference

Type

Number of pages

314

Dimension

8x11

Layout

միասիւն (4x7)։

Writing details

բոլորգիր, իսկ թղ. 286բ-312բ նօտրգիր։

Codicology

26, իւրաքանչիւրը ունի 12 թուղթ, բացի վերջինէն՝ որ ունի 16։

Principal subject

Subject details

թուղթ տոկուն։

Number of lines

17։

Binding

դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը բարակ տախտակ, շատ նուրբ ու գեղեցիկ. աստառը երկնագոյն կերպաս։ Ինկած են փակելու կաշին եւ երկու ականջները։

State of preservation

շատ լաւ. միակ թերութիւնը՝ կռնակի կողմէն կաշին չորցած ըլլալով, կողքերը կազմի թելերով միացած են ամբողջութեան։

Copyist

Սրապ դպիր։

Owner

Աստուածատուր։

Commanditaire

Illuminator

անյայտ։

Binder

1655ին՝ Յովաննէս դպիր։

Parchment flyleaf

չունի։

Lettrines

սեւ գրիչով, նուրբ գիծերով։

Initials

կարմիր եւ կապոյտ։

Marginal illuminations

չկան։

Images

չըկան։

Canon tables 1

չկան։

Canon tables 2

թղ. 3ա եւ 49ա, կարմիր եւ կապոյտ գոյներով։

Title text

կարմիր։

Blank pages

թղ. 1ա-բ, 2բ, 46բ-48բ, 272բ-273ա, 313ա-314բ։

Colophon

Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 46ա. «Արդ գրեցաւ արարածքս ձեռամբ անարժան եւ փըծուն գրչի Սրապ սուտանուն սարկաւագի, որ անունս միայն ունիմ եւ գործս ոչ։ Թվին ՌԿ (1611), ի քաղաքն Պոնտոս, որ այժմ Տրապիզոն կոչեն, ի խնդրոյ բարեմիտ եւ հաւատարիմ Աստատրին (իմա՛ Աստուածատրին). ամէն»։ 2. Թղ. 183ա-184բ. «Փառք համագոյ, համազօր, համապատիւ, համատարած սուրբ Երրորդութեանն, Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգոյն սրբոյ, անզըրաւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։ Որ ետ կարողութիւն տկար ոգոյս սուտանուն Սրապիս, յիմար եւ տարտամ եղեգնագծիս, հասանել ի վերջին գիծ Արարածիս եւ Կողգրգիս, նմա անդադար աւրհնութիւն եւ անլռելի փառատրութիւն. ամէն։ «Արդ գրեցաւ Կողտետրըս ձեռամբ մեղսամած եւ փծուն գրչի, սուտանուն Սրապի, ի թվականիս հայոց Ռ եւ Կ (1611), ի քաղաքս որ կոչի Տրապիզոն, ի դուռն Չարխափան սուրբ Աստուածածնին, ի խնդրոյ բարեմիտ եւ հաւատարիմ (տեղը բաց մնացած եւ տարբեր մելանով աւելցուած՝) Աստուածատուրն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն։ «Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով եւ կամ հարեւանցի տեսանելով, զաւելորդն բառնայք եւ զպակասութիւնն լնուք, խոշորութեան գըրոյս եւ սղալանացս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր։ Զի լի սրտիւ եւ սերտ հաւատով Աստուած ողորմի ասացէք ինձ անարժան Սրապիս եւ ծնօղաց իմոց եւ հոգոյ եղբարցն իմոց Առաքել սարկաւագին, եւ դեռաբոյս մանկանն Աւետիքին, եւ վարպետին իմո(յ) մահտեսի Տէր Խաչատուր քաջ քարտուղարանին, որ բազում աշխատեցաւ ի վերայ անարժանիս եւ ուսոյց մեզ արհեստ գրչութեան. Աստուած իւր փոխարէն արքայութիւնն պարգեւէ. ամէն։ Աստուած ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս ողորմեսցի իւր միւսանգամ գալըստեանն. ամէն։ Հայր մեր»։ 3. Թղ. 205բ. «Քրիստոս Աստուած արա թողութիւն ստացող սորա Աստուածատուրին, եւ ինձ մեղաւոր անարժան գրչիս եւ Աստուածատուրին ծնօղացն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, կարդացողացն եւ լսողացն առհասարակ ամենեցուն. ամէն եւ ե4. Թղ. 226ա. «Փրկեսցէ տէր Աստուած զամենայն հաւատացեալսն անուան իւրոյ, եւս առաւել ստացող գրոյս Աստուածատուրին եւ ծընօղացն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն եւ ինձ անարժան գծօղիս, կարւաշոդաց եւ լսոդաց եւ որ գամէն ասեն, 5. Թղ. 285բ. «Արդ կատարեցաւ Տաղտետրըս ձեռամբ անարժան եւ անպիտան Սրապ ոչինչ գրչիս, թվին Ռ եւ Կ (1611), Ապրիլ ամսոյ ի Դ (4), աւրն հինգշաբթի, ի խնդրոյ բարեմիտ եւ հաւատարիմ քրիստոնէին Աստուածատուր, զոր տէր Աստուած բարով վայելել տացէ իւրն ամէն։ «Դարձեալ երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, ով ուսումնասէրք, որ մի բերան ողորմիս ասէք ինձ անարժան գծողիս եւ վարպետին իմոյ մահտեսի Տէր Խաչատուր քաջ քարտուղարանին, որ փոխեալ է առ Քրիստոս Աստուած. ամէն։ Հայր մեր»։ Նորոգողին կողմէ. 6. Թղ. 312բ. «Արդ վերստին կազմեցաւ եւ նորոգեալ պայծառացաւ գիրքս պատմութեանց Ադամայ, ի թվիս մերում ՌՃԴ (1655) ամի, ձեռամբ Յովաննէս դպրի, ի վայելումն անձին իւրոյ, զոր տէր Աստուած բարի վայել տացէ ընդ երկայն աւուրս. ամէն»։

Informations

1791էն շատ առաջ մտած է մեր հաւաքածոյին մէջ։ Մատեանս է Տաղարան. ունի հետեւեալ 1. Թղ. 2ա. «Ես Յովանէս նըւաստ ոգի, որ մականուն Թուլգուրանցի, կամաւ իմ ի հոգ մըտի, զբանս ժողովել ինձ յիշելի, աստ կարճաբան հաւաքեցի, յարարածոցն Մովսէսի, մեկնեալ Վարդան վարդապետի, քաղեալ ի հարցն հոգելի. Սկըսաւղն ըսկիզբն, ըսկըզբան արարիչ, Աստուած յաւիտեան, զոր եւ Մովսէսի յայտնեաց, ի Քորէբ լեառն սինական» (400 տուն)։ 2. Թղ. 49ա. (Ոտանաւորք Տէր Առաքելի, Ադամգիրք). «Նախ քան զեղեալքս ամենայն, Երրորդութիւն անեղական, անուր, աներբ եւ անսահման, նա գոյացոյց զէգս ամենայն»։ Թղ. 52բ. «Վասն գեղազարդութեան նոցա նախկին եւ դրախտին»։ Թղ. 55ա. «Վասն բանսարկուին եւ օձին խաբման. տունք ճիէ»։ Թղ. 71ա. «Վասն ողբալոյն եւ բախելոյն զկուրծսն»։ Թղ. 72բ. «Վասն ճանապարհին եւ հոգեԹղ. 76ա. «Վասն ահեղ դատաստանին եւ քննութեան»։ Թղ. 81ա. «Վասն տանջանաց դժոխոց. տունք խբ»։ Թղ. 84բ. «Ողբ վասն երգոց նախաստեղծին, որ ի դէմ բնութեանս բարբառին, այս գոյժ ողբոց միշտ կատարին, յանցեալ ի կայս եւ յապառնին»։ Թղ. 93բ. «Վասն ցանկալոյ բարոյն»։ Թղ. 95բ. «Վասն մարդոյ թէպէտ պատկեր է Աստուծոյ եւ ամ (?) որպիսութիւն»։ Թղ. 100բ. «Վասն յետ հարցման հարցափորձելն Աստուծոյ որ ասաց թէ ուր ես»։ Թղ. 103ա. «Վասն կրկնակի խորհրդով հարցման Տեառն զնախնին»։ Թղ. 110բ. «Վասն օձին երրորդ հարցԹղ. 115բ. «Վասն տարակուսանօք փոշեմանելոյ նախնեացն ի գերապանծ փառաԹղ. 122ա. «Վասն զղջմանն Եւայի. տունըս լ եւ ա»։ Թղ. 126ա. «Վասն զանազան խորհրդո(յ) կողին որ առաւ, թէ որպէս կամ զիարդ է յայտնի եղիցի»։ Թղ. 126բ. «Այժմ սկսնու վասն կողին թէ նա զինչ խորհուրդ ունի, թէ որպէս գանկատ բարբառի բացայայտի»։ Թղ. 128բ. «Այլ խորհուրդ վասն կողին, որ ինքն ունի ծածուկ մարմին, գործով եցոյց նախնին, եւ հաւասար ամենեսին»։ Թղ. 138բ. «Թէ վասն էր ի հողո(յ) եստեղծ զԱդամ եւ ոչ յայլ նիւթո(յ). տուԹղ. 144բ. «Վասն համեմատութեան նախնոյն ընդ տեառն եւ դարձեալ վասն կողին խորերդոյ ծածկեալ է նա. տունս ժե»։ Թղ. 146բ. «Այլ նոր խորհուրդ վասն կողին համեմատութեան յԱստուածածին, եւ զոր եղեւ անդ ի դրախտին կատարեցաւ. տունս եզ»։ Թղ. 157ա. «Դարձեալ խորհուրդ մեծ ւանքննին, սուրբ կնքելոյ գերեզմանին, ընդ որ հիանամք ամենեքին, եթէ վասն էր կնիք եդին. տունս ղե»։ Թղ. 168ա. «Դարձեալ խորհուրդ այլակերպին, նրբատեսակ իմացողի, յարարչութեան սկսանի, ւի խաչ փրկչին համեմատի. տունս հթ»։ Թղ. 181ա. «Վասն յիշատակարանի գրո3. Թղ. 185ա (Քարոզք ինչ աշխարհաբար ոնով, վասն խորագիտութեան օձին). «Նախ գիտելի է զի որպէս մարդս հոգի է եւ մարմին, նոյնպէս սուրբ գրոց բանն հոգեւոր է եւ մարմնաւոր. եւ զի աստուածային բանն գրոց խորին է եւ ծածուկ, ամենայն մարդ ոչ կարէ հասկնալ»։ - Վերջ թղ. 205ա. «Արդ ուրեմն պարտ է նախ հաշտել եւ ապա առ տէր աղաղակել, պարտ է հաշտի հետ ընկերին, եւ զսիրտն մեկնել զոխակալութիւնն ի սրտէն քակել եւ ապա եկեղեցին մտանել, որպէս ասէ տէրն թէ՝ Թողէք որ թողցի ձեզ, եւ դու քո պարտապանին մեղացն թողութիւն արա, ապա գտանես թողութիւն մեղաց քոց»։ 4. Թղ. 206ա. «Քարոզ ի բան մարգարէին որ ասէ. Որպէս իժի եւ քարբի զխցեալ է զականջս իւր, զի մի՛ լվիցէ նա զձայն թովչի ճարտարի, եւ մի՛ առցէ դեղ ի դեղատուէ իմաստնոյ. Եթէ ինչ պատճառի համար մարգարէն առակաւ խօսի որ իմաստնիցն եւ արժանաւորացն յայտնի լինի»։ - Վերջ թղ. 226ա. «այլ մնան որպէս չար հիւանդ, անզեղջ եւ անհոգս ի մէջ մեղաց եւ յանկարծակի սատակին եւ մատնին ի կորուստն յաւիտենից. որոց փրկեսցէ տէր Աստուած զամենայն հաւատացեալսն անուան իւրոյ»։ 5. Թղ. 226բ. «Քարոզ ի բան սաղմոսի որ զանձն ի գործ իւր ոչ բժշկէ եղբայր է այնոցիկ որ անձինն առնիցէ. Անձն բանական հոգին ասէ, որպէս ասէ մարգարէն Աւրհնեա անձն իմ զՏէր եւ մի՛ մոռանար զամենայն տուրս եւ զերախտիս նորա. զայն ասէ իմաստունն թէ մարդոյ հոգին որ մեղօք հիւանդանայ եւ զհոգին ի մէջ մեղաց»։ - Վերջ թղ. 230բ. «Խորասանայ ճանապարհովն մարդ յԵրուսաղէմ չի կարել գնալ. այսպէս ինչ մարդ արքայութեան փափաք ունի՝ զարքայութեան ճանապարհն պարտի բռնէ»։ 6. Թղ. 231ա. «Տաղ գեղեցիկ Տարօնեցի Խաչատուր (իմա՛ Մկրտիչ) վարդապետէ ասացեալ վասն հոգոյ. Աւրհնեալ անմահ թագաւոր, դու միայն հզօր զօրաւոր, որդի ընդ հօր միաւոր» (41 տուն)։ 7. Թղ. 239ա. «Տաղ Յովանէս վարդապետի ասացեալ. Յիմաստութիւն Հաւր տէր Յիսուս, տուր ինձ խօսել բան պիտանի, իմում անթիւըս մեղանաց, շնորհեա բուժումըն եւ սպեղանին» (սկ. «Յովհաննէս վարդապետ է ասացեալ»)։ 8. Թղ. 241ա. «Տաղ հոգոյ գեղեցիկ եւ ազնիւ, որ ասացեալ է իմաստնասիրաց. Անմահ բնութիւն առի, ըզմահու օրըն մոռացայ, բերան իմ չարին պատճառ, վայ լեզուիս որ ես չիմացա(յ)» (սկ. Ա-Ք)։ 9. Թղ. 243բ. «Տաղ գեղեցիկ վասն հոգոյ, որ է պիտանի յոյժ. Ես եմ կորուսեալ ոչխար մոլորեալ, ի սուրբ քո հօտէն հովիւդ քաջ ի վայր հայեաց» (30 տուն)։ 10. Թղ. 248ա. «Այլ տաղ վասն հոգո(յ) որ ասացեալ է Յովանէս վարդապետէ. Ամենայն մեղաց ասէ ի զատ դու կացիր, եւ օրէնս աստուածային դու միշտ մերձեցիր» (սկ. «Յոհանիսի» եւ 8 տուն)։ 11. Թղ. 251բ. «Տաղ ազնիւ ի վերայ հոգոյ կարդա (Նաղաշի ասացեալ). Անձն իմ վայ քեզ հազար բերան, թէ խռով կենաս եւ ոխ պահես» (19 տուն)։ 12. Թղ. 255ա. «Տաղ Թաթէոսի ասացեայ. Թէ կուզես որ հոգուդ ճարակ դու անես, զԱստուծոյ սէրն ի քո սրտէդ չըհանես» (12 13. Թղ. 257բ. «Տաղ ազնիւ զոր ասացեալ է. Դաւիթարքային որդի Սողոմոն, զայս մեզ քարոզէ, թէ այն որ Աստուած սիրէ, հանապազ զնա խրատէ» (43 տուն)։ 14. Թղ. 264բ. «Նորին տաղ Յակոբ վարդապետին եւ ընկեր(աց). Կամիմ բան մի խօսել, խօսելու ոչ եմ արժանի, հոգիս է մեղօք յցեալ եւ մտօքս եմ տարակուսեալ» (20 15. Թղ. 268ա. «Այլ տաղ վասն ուրախութեան զոր ասացեալ է ի վերայ այբուբենի. Այսօր խմենք այս մառանիս, մեք եւ շուրջ գանք տաղտայ միջիս, աւետիս, աւետիս, աւետիս» (սկ. Ա-Ս. «Ով եղբայրք, օրինակն մինչեւ աստ էր, այլ չկէր»)։ 16. Թղ. 273բ. «Տաղ Ազարի ասացեալ է ի վերայ գինուն, վասն ուրախութեան. Արարիչ (ստեծո)ղ գթացաւ ի յԱդամա(յ), ծնաւ ի սուրբ կուսէն Սարիամա(յ)» (սկ. «Ազարիա» եւ 5 տուն)։ 17. Թղ. 276ա. «Տաղ սուրբ Աստուածածնին, զոր ասացեալ է Զաքարիա եպիսկոպոսըն. Անեղ լոյս ընդ Հօր որդին, որ կազմեաց պատկեր նախնին, կոյս ի քէն զգեցաւ մարլին խորան լուսոյ մայր սուրբ կոյս» (սկ. 18. Թղ. 280բ. «Տաղ սուրբ Աստուածածնին ըստ անուան երգողին, ի Զաքարիա եպիսկոպոսէ ասացեալ. Տունկ ես ամենայն ծաղկանց, ընդրեալ ի բազում ականց, շինեալ մեծագին քարանց, խորան լուսոյ մայր» (սկ. «Տէր Զաքարիայէ»)։ 19. Թղ. 282բ. «Տաղ աւրհնութեան զոր ասացեալ է Առաքել վարդապետէ. Այն որ աւրհնեաց զնախնին Ադամ, զԵնովք, զՆոյ եւ զԱբրահամ, նոյն աւրհնութիւն աստուածական, ծաւալեսցէ զանձամբ սոցայն» (սկ. «Առաքեալ ասէ» եւ 2 տուն)։ 20. Թղ. 286բ. «Տաղ վասն առման Ըստամպաւլայ ասացեալ ողորմ եւ գեղեցիկ (յԱբրահամէ ասացեալ). Յինն հարիւր ւերկու թվին, դառն եւ ի վատ ժամանակին, տէր բարկացաւ յոյժ վերստին, ազգին հոռոմոց յունականին» (98 տուն)։ 21. Թղ. 299ա. «Տաղ ազնիւ եւ գեղեցիկ. Պետրոս երազ էր տեսեր, ելէր պատմէր Պօղոսի, Պօղոս նստեալ յաթոռի, մեկնէր երազ Պետրոսին»։ 22. Թղ. 300ա. «Տաղ սրբոյն Յակոբայ եւ գովք գեղեցիկ. Անճառ միածին Հաւրն երկնաւորին, ընտրեալ ի յերկրէ սուրբ Յակոբ քրոբէ մարդկային» (սկ. «Առաքել վարդա(պ)ետի է» եւ 2 տուն. միջանկեալ կը պակսի տուն մը)։ 23. Թղ. 301բ. «Տաղ վասն ուրախութեան (Մարտիրոսի ասացեալ). Սիրտըս ի փորս դողայր վախուս, ձեռվիս ի բան չերթար յահուս» (20 տուն)։ 24. Թղ. 304ա. «Նորին Գրիգորիսի կաթողիկոսի ասացեալ. Արեգակնափայլ գոլով, զի լուսին ի տանու հնգէ, աչեր ծով ի ծով ոնիո, սոսկալի վարսաւոր սրովբէ» (15 25. Թղ. 306ա. «Նորին Գրիգորիսի կաթողիկոսի ասացեալ. Դու ես յադինայ դրախտէն, զոր տնկեալ աջն անեղական, ծառ ծաղկեալ ես դու, վարսաւոր սրովբէն պահապան» (14 տուն)։ 26. Թղ. 308ա. «Տաղ ուրախութեան. Յոյս կենաց արդարութեան, քաւիչ մեղաց մեղաւորաց, որ քենով կու զարդարին, երկինք ւերկիր աթոռ փառաց» (25 տուն)։ 27. Թղ. 311ա. «Տաղ ազնիւ. Սիրով ընտրեցեր ըզմարգարէսն քո, յայտնեալ աշխարհի զմարդեղութիւնդ քո» (սկ. «Սիմէոնի էրգ Եսայիա»)։

Content