790234ԺԶ-ԺԷ դար, բացի վերջին հատուածէն (թղ. 151-170), որ գրուած է 1564ին։
նօտր եւ բոլորգիր (թղ. 7ա-19, 151-170)։
տե՛ս Հանգամանք։
թուղթ։
դրոշմանիշ շագանակագոյն կաշի, միջուկը ստուարաթուղթ, աստառը թուղթ։ Գոցելու զոյգ ականջները ինկած են։
զանազան գրչութիւններու եւ թերթերու համադրութիւն մըն է, միջանկեալ թերի թուղթերով։ Արտաքինով ներկայանալի, սակայն գործածութենէ կազմը տկարացած է։
անյայտ։
չունի։
չկան։
կարմիր։
չկան։
միայն հատ մը, թղ. 138ա, ստորին լուսանցքին վրայ, մօրուքաւոր գլուխ մը, յաջող արտայայտութեամբ։
եւ
թղ. 44բ-45բ (արաբերէն գրութեամբ մը), 51բ-53բ, 63բ, 111բ-112բ, 165բ-166ա, 168բ-169ա, որոնց վրայ ստէպ կատարուած են գրիչի փորձեր։
Թղ. 170ա. «Գրեցաւ Տաղարանս ի թըւին ՌԺԳ (1564), ձեռամբ մեղապա(ր)տ եւ անարժան Սարգավաքիս, ի քաղաքս Խարբերդ, գըծ հովանեաւ սրբոյն նտեփանոս» կեր մեայ
«Զայս գիրս խառնափնդոր տաղից ինչ, յղեաց ի Հալէպու Վ. Հ. Գէորգ վարդապետն մեր Անթեպցի երկրորդն, ի ձենետիկ, ի վանս մեր սըրբոյն Ղազարու, նաւաւ, ընդ ճանապարհ Աղեքսանդրիոյ, որ եհաս առ մեզ յամի Տեառն 1755, ի Փետրուարի 4»։ Մատեանս է Տաղարան, գրուած զանազան գրիչներէ, ԺԶ-ԺԷ դարերուն, բացի վերջին հատուածէն (թղ. 151-170), որ գրուած է 1564ին։ Ունի հետեւեալ բովանդակութիւնը. 1. Թղ. 1ա. «(Պատմութիւն Յովասափու եւ Բարղամու)....իսկ Աբեներ արքայն բարձրաձայն գոչէ, թէ ճշմարիտ Աստուած քրիստոնէից Յիսուս Քրիստոս փրկիչ ծնեալն ի կուսէ, երկրպագեմք նմա ի բոլոր սրտէ»։ Սկիզբը թերի է, եւ մնացած են վերջին չորս գլուխները, այն է. Թղ. 1բ. «Վասն Աբեներ արքայի եւ թագաւորութեան Յովասափու որդւոյ իւրոյ»։ Թղ. 2բ. «Վասն Յովասափու որ ետ զթագաւորութիւն ի բարաֆիաս եւ ինքն գնաց յանապատն առ Բարղամ ճգնաւորն»։ Թղ. 4ա. «Գընալն Յովասափու յանապատն եւ մահն Բարղամու»։ Թղ. 5բ. «Վասն տեսլեան Յովասափու եւ մահուան նորա եւ տանելն ի Հնդկաստան զմարմինն նորա մաւտ ի հայրն Աբեներ»։ 2. Թղ. 7ա. «(Տաղ ի Նաղաշէ ասացեալ), Անցանէ մեծութիւն եւ փառք աշխարհիս, զւերի ու քակտի չինուածք տաճարիս» (սկ. 3. Թղ. 9բ. «Տաղ վասն նախանձու եւ սիրու (ի Ստեփանոսէ ասացեալ). Անձն իմ ընդեր ես խռովեր, ընդէր չարին միտ դու դնես» (16 տուն)։ 4. Թղ. 11բ. «Տաղ Ստեփանոսի ասացեալ. Տէր ես ինչ լինիմ գերիս հասրաթ, ի դէմըտ կու դրղամ, եւ քու սիրուտ եմ կարաւտած» (3 5. Թղ. 12ա. «(Տաղ Յարութեան). Սայլքըն ելանէին ի լեառնէն ի մասանց, եւ ի վերայ նորա աթոռք են կարգեալ» (կը յաջորդեն Զատկի օրուան եւ յարութեան շարական6. Թղ. 15բ. «Տաղ վարդին եւ գարնան. Ահա հոտն գար գարնան, իւր տեսն երեւէր խընդման, զինչ ծառ ու այգիք որ կան, ծաղկունք գուն ըզգուն բացուան» (17 տուն)։ 7. Թղ. 17ա. «(Տաղ խաղողի). Խաղող ըզքեզ գովել պիտի, բոլոր պտղովդ հաւասար, զի դու միայն ես գեղեցիկ, ամէն պտղու թագ ու սարուար» (18 տուն)։ 8. Թղ. 19ա. «(Տաղ). Ասա երկու բեռ թապիր ընէր, ծառայս այլ վերկու տօստ ընէր, Աստուածատուրն Ամիթ ընս(տ)եր, խօս սաֆա էր այլ ինչ պիտէր» (21 տուն)։ 9. Թղ. 21ա. «Այս գովասանք հիրսայի վերայ ասացեալ Մինաս դպրի. Որ քաղաքաւ էր Թօխաթցի, յետոյ մեռաւ Լովացտանի, հողոյ հաւասար անձն է եւ անարժան ձեր ծառայ է, շատ կարօտիւ բարեւ հասցէ, ծունըր կրկնեմ յուղիղ սրտէ. զորպէսն ձեր հարցանելով»։ - Վերջ թղ. 25ա. «Ի թուականիս հազար ամի, եւ երկոտասան թիւ յաւելի, եւ ի յամսեան փետըրվարի, աւրն էր ուրբաթ հինգ համարի. Երգըս գրած է Սինասի, անմիտ յիմար եւ փանաքի, ձեզ արմաղան ընծայեցի, զմեզ յիշեցէք սիրով բարի»։ 10. Թղ. 25ա. «(Երգ Աւետեաց, Առաքելի Սիւնեցւոյ ասացեալ). Ա..., որդի անճառ ծնունդ ծոցածին, բարեբանեալ Հոգին փառակից Որդին, որ տայ իմաստութիւն ազգիս մարդկա(յ)ին»։ 11. Թղ. 43ա. «Տաղ եւ խրատ հպարտութեան, յԱռաքել վարդապետէ. Քան զամենայն գործս չարի, հպարտութիւն է զագրալի» (11 12. Թղ. 46ա. «Տաղ վասն նորահաս մանկանց. Ես գիտէի զաշխարհս ինձ մուլք է տուած, ուտէի խմէի հետ իմ սիրելեաց» (15 13. Թղ. 48ա. «Ողբ ի վերայ մեղաւոր մեռելի. Ինձ ումէտ կայր եւ կուման վանց քո գալուտ, ակն ունէր սիրտս ու մնայր քո խընդալուտ» (9 տուն)։ 14. Թղ. 49բ. «Տաղ ի վերայ մանկանց Բեթղա(հեմի). Արթունք զուարթունք, բանին բանաւոր ծիծռունք» (սկ. Ա-Ք)։ 15. Թղ. 51ա. «(Տաղ Ծննդեան). Աստղ մի ելաւ ի Հնդուստանու, աւ(ետիս), իմաստասէրք զարհուրեցան աւ(ետիս)»։ 16. Թղ. 54ա. «Տաղ Փարմանի Ասմանի. Եղեւ մեծ թագաւոր մի Ասորեստան, անուն թագաւորին էր Զարմանազան, ունէր անթիւ հեծել քաջ եւ փահլաւան, առնէր զատ քաղաք հուքմ եւ հրան»։ 17. Թղ. 80բ. «(Տաղ). Գիւղ մի կայր Նարեկ կասեն, որ աթոռ էր վարդապետի, ի նայ տանուտէր մի կայր, իւր անունն Գորգ կու ձայնէին» (23 տուն եւ կը մնայ կիսատ)։ 18. Թղ. 83ա. «(Տաղ). ... եղկելի թէ խելք ունիցիս լաց, յիշեայ զի վաղիւն ի հող մտանես»։ Տաղ մը, որու սկիզբն ու վերջը կը մնամ կիսատ՝ թուղթի անկումով։ Կ'աւարտի. «Չամաչես թէ վասն էր ի զուր կու դատիս, ով շահեր էր յաստենիս...»։ 19. Թղ. 84ա. «(Տաղ ապաշխարութեան). Մեղա(յ) քեզ Քրիստոս Աստուած, յոյս զքեզ ունիմ, լալագին պաղատանաւք հառաջմամբ առ քեզ անկանիմ»։ 20. Թղ. 85ա. «(Տաղ ի վերայ լուոյ, Ստեփանոսի Թոխաթեցւոյ ասացեալ). Երբ որ ամառըն մօտեցաւ, լվերն ամէնն նոր ցնկնեցաւ, խցերն ամէն լըւով լցաւ»։ 21. Թղ. 87ա. «(Յ)արմարեայլ պատմութիւն Վանատիկոյ փոքր ի շատէ, ի Խաչատուր իրուցուէ եթովպացոյ, ըստ կարի եւ ըստ տկար մտաց, որում ակայնատես եղաք եւ ոչ ականջայլուր լեալ, գրեցի զսայ. եթէ ախորժեսցի յաջոյ ձերոյ՝ այն Տեառն շնորհքն է, եւ եթէ ոչ՝ ներեցէք ծառային ձերում, զի կարողութիւնս իմ այս էր։ Այլ եւ ըշտապով գրեցի զսա, ի մէջ նեղութեան ծովուն, ուր մեր պակասեալ էր հասանելոց եմք ի Քորֆէզ, որում գլուխ եւ մասն ինչ անդամոցն ամփոփեալ կայ սրբոյն Արիստագէսի, որդւոյ մեր Լուսաւորչին, ի կղզակն որ է Քորֆէզ. գրեցաւ Յունիսի ԺԵ. Արեւմտից կողմն աշխարհին, գեղեցկատես կղզեակ մի կայ, իմանալի մտաց մարդկան, որ Վանատիկ ասեն նմայ»։ - Վերջ թղ. 104բ. «Փառք շինօղին աւրինօղին, պակաս չեներ զնա Փախանին, ամենեքին բարով վայլեն, աւրհնեն զտվօղն պարգեւաց»։ 22. Թղ. 105ա. «(Տաղ վարդին եւ պլպուլի). Փիրղա նայպազ լատում պլպուլար կիպի, վարդն է նստեր ի բարձր որպէս թագուհի»։ 23. Թղ. 107բ. «Տաղ սուրբ պատուական Խաչին. Խաչին նախնումն երեւեցաւ ծառ(ղ)ըկեալ ի դրախտին, աստուածատուն ըզմխիթարիչ եղեալս եթայ նախայստեղծին»։ 24. Թղ. 109ա. «Տաղ ի վերայ սաթայէլի. Ծաղիկ այն ծաղկին կասեմ հէ իմ տուն, հէ որ աւծուն բերան է բուսեր» (11 տուն)։ 25. Թղ. 110ա. «Տաղ անուշ ասայ. Մալն ինչ անեմ երբ որ յետիս յաճալէ աճալէ ադամորդին խափեալ ի կեանս» (6 տուն)։ 26. Թղ. 113ա. «Երգ Պլուզ վարդապետի ասացեալ. Երկու ի մէկ տեղ բերած զերդ զընկեր, կասեն թէ պահէ ու չորս բնութիւնս, յաւտար հետ իրաց կասեն թէ սաղ է»։ 27. Թղ. 121ա. «Ներբողեան եւ տաղ ոտանաւոր, Յակոբ քահանա(յ)ի, թվականիս ռ ւյիսնի, Սեպտեմբերի քսան եւ ութի, հինգշաբթի աւր սըրբոց տաւնի, Անթիմոսի ւԵրանոսի (ի Տէր Ստեփանոսէ ասացեալ). Կայր քահանայ մի Թոխաթի, եւ Տէր Յակոբ անուն ասի»։ 28. Թղ. 129ա. «(Տաղ խրատական). Զափ գանձ որ չկայր այն աշխարհն քան զնա մեծատուն, ինքն ծերացեալ էր եւ չունէր զաւակ, եւ հանապազ աղաչէր զԱստուած, ետ նմա զաւակ», կը մնայ կիսատ՝ թուղթի անկումով։ Վերջին հատուածն է՝ թղ. 137բ. «Յայնժամ գնաց ի դարպասն, երետ բարեւ, նստաւ իուկիաթողն, իսկ աղչիկն ուղարկեց հօրն եւ մօրն եւ իշխանացն խապար, եւ եկին միայբան, եւ մանուկն յոտն ելաւ ծունդր էած թագաւորին եւ նստաւ։ Ասէ աղչիկն. Ասեմ զերեկեան»։ Պատմութեան վերջին մնացած հատուածը կը շարունակուի աւելի հին գրչութեամբ։ 29. Թղ. 138ա. «Առակաւոր բանք պիտանիք վասն խրատու. Երիտասարդ մի ուխտ եդեալ էր, զի ամենեւին հարամ չուտէր, աւր երթայր ի յեզր ի գետուն»։ 30. Թղ. 139բ. «(Այլ բան պիտանի). Թագաւոր մի եւ թագուհի մի բազում ինչս խոստ արարեալ Աստուծոյ եւ սրբոց, եւ նոցա զաւակ ոչ լինէր. բայց Աստուած ետ նոցա զաւակ արու, ոչ աչք ունէր եւ ոչ լեզու եւ ոչ Թղ. 140բ-145բ. Կը շարունակուին ուրիշ եօթը համառօտ պատմութիւններ, որոնց առաջին տառը գրուած է, բայց ոչ առաջին տողը, որ հաւանաբար պիտի ըլլար կարմարատառ։ Վերջին պատմուածքը կը մնայ կիսատ՝ թուղթի անկումով։ 31. Թղ. 146ա. «(Պատմութիւն սուրբ տեղեաց Երուսաղեմէ). ...որ է ղըպտոց ազգին։ Եւ անտի յառաջ տեղին, ուր Յոհաննէս աւետարանիչն կայր եւ արտասուէր, որ է եկեղեցի ազգին հայոց»։ Այս ալ ձեռագրի հատուած մըն է (թղ, 146ա-150բ), որ զետեղուած է, թերի սկիզբէն եւ աւարտին։ Կաւարտի այսպէս. «Եւ անտի յառաջ խաչավանքն, որ է վրաց ազգին, զոր ասեն թէ յորժամ այլազգիքն զխաչն գերեցին 32. Թղ. 151ա-170ա. «(Տաղ Ֆարմանի). ...իրաւ ասէ գնայ, ես եմ փաւլատի հընդին։ Մանուկն երբ զայն լսեց ինքն յառաջ երթայ, բըռնէ շուտ ընկերացն հաւսար ձայն Փարմանի տաղին վերջին հատուածն է Հեռագրիս Հնագոյն գրչութիւնը, գրուած