730974բոլորգիր ընտիր։
50, որոնցմէ ա եւ զ ունին 8 թղ., բ եւ խթ՝ 10 թղ., խգ՝ 4 թղ., ծ՝ 7 թղ., ամբողջապէս կը պակսի, է թերթը, մնացածները իւրաքանչիւրը ունի 12 թղ.։
թուղթ տոկուն, դեղնորակ։
խաւաքարտեայ կիսակաշի լաթակազմ, հաւանաբար ԺԹ դարուն։ - ՄԱԳԱՂ. ՊԱՀՊԱՆԱԿ չունի։
ներկայիս կոկիկ ու ներկայանալի, սակայն բաւական վնասուած. առաջին թուղթը կիսով չափ անհետացած, միջանկեալ զանազան տեղեր թուղթեր կը պակսին (տե՛ս Թերթք). վերակազմութեան ատեն՝ բնագրէն հատուած մը անջատուելով փոխադրուած է ետեւ (թղ. 522-555), որ պէտք է տեղաւորել թղ. 486-487ի միջանկեալ։ Յետագայ ձեռք մը անվարժ կերպով յիշատակարաններով ծեփած է ստորին լուսանցքները, իսկ մանուկի մը գրիչը աղտոտած է շատ մը էջեր եւ լուսանցքներ։
, Խորանէն մնացած է եատուած մը։
չկան։
կարմիր մելանով են։
թղ. 562, ուր գրիչի փորձեր կատարուած են։
1. Թղ. 521ա1. «Յուսովն Աստուծոյ եւ սիրով սրբոց նորա, նուաստ ոգի Կիւրակոս վարդապետ Արեւելցի...» (հմմտ. Գ. Յայսմ. Յիշտ. 1)։ 2. Թղ. 486բ2. «... ողորմի ստացողի գրոցս պատուական սուրբ կրաւնաւորն աբեղայ Գրիգորի եւ ծնողաց նորին Յովանիսին եւ Սիրմային, եւ եղբաւրն Ասիլադնին եւ զաւակաց նորին եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նոցին։ Եւ ինձ մեղապարտ գրչիս Գրիգորի Արծկեցւոյ, որ զպակասութիւն գրոցս լցաք եւ աւարտեցաք ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սրբոց հրեշտակապետացս Գաբրիէլի եւ Սիքայէլի, ի թվին ՊՂ ( = 1444) ամին։ Այլ եւ ծնօղացն մերոց Ելմելիքին եւ Գօհարին եւ հոգեւոր հարցն վարդապետացն մերոց Յովանէս վարդապետին եւ Ման(ո)ւէլ աբեղային եւ ամենայն երախտաւորաց մերոց, մանաւանդ կարդացողացս եւ լսողացդ. ամէն»։ 3. Թղ. 561ա1 - 561բ2. «Փառք... որ իւրով ամենազաւր եւ անկարաւտ բարի բնութեամբ շնորհեաց տկար եւ ամենաթշուառ անձանց մերոց կարողութիւն եւ ժուժկալութիւն հասանել ի գլուխ աւարտման յայսմ գեղեցկայարմար եւ յիշատակող տաւնից տէրունականաց եւ սրբոց յիշատակող սուրբ մատենիս որ կոչի (Յ)այսմաւուրք, վասնզի զամենայն աւուր ունի ըստ ամսոց Հայոց եւ Հռոմացոց՝ զխորհուրդ տէրունական տաւնից եւ զ(տ)իրամաւր Աստուածածնի եւ զամենաւրհնեալ սուրբ խաչին եւ զեկեղեցւոյ, զմարգարէութիւն մարգարէիցն եւ զմահն, զքարոզութիւն առաքելոցն եւ զմահն, զհայրապետաց քաջութիւնս եւ զամենայն սրբոց զմարտիրոսաց, զճգնաւորաց, զկուսանաց խստահամբերութիւնս եւ զմահն, զոր ամենայն աւուր յիշատակի յեկեղեցիս քրիստոնէից։ Զի լսելով զվարս եւ ճգնութիւնս նոցա լուսաւորին միտք ուղղափառ ժողովրդոց եւ փափաքի ամենայն ոք առաքինութեան եւ արդարութեան, զի հոգին բարեսէր է՝ եթէ կարի չար ոք իցէ եւ անսուրբ։ «Արդ, ի յայսմ անբարի եւ ի սառնացեալ ժամանակիս՝ ընտրեաց եւ սիրեաց զհրամանս աստուածա(յ)ին որ ի պէտս մարդկան ազգի պատմաբանի, այրս աստուածահաճոյ, ընդունակ Հոգւոյն սրբոյ, սրբակրաւն եւ աստուած(ա)մերձ քահանայս Գրիգոր հրեշտակատիպ կրաւնաւորս, եղեւ լսաւղ եւ կատարող աւետաբեր հրամանին որ ասէ՝ Գանձեցէք ձեզ գանձն յիրկինս, որ է եկեղեցի յերկրի, զի ուր գանձն ձեր է՝ անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին։ Եւ զտիրապարգեւ եւ զարդարաժողով զբազմաշխատ վաստակս իմ մարմնաւոր՝ ոչ ծախեաց ի գործս գարշութեան, եւ ոչ խորափորեաց զերկիր՝ թաղելով ի նմա, որոյ ժանգն լինելոց է դատախազ յաւուր անաչառութեան։ Այլ սա զարծաթ իւր անցաւոր, զանիրաւ մամոնայն, որ չէ սեպհական, արկ ի սեղանաւորս ի տուն Տեառն, որոյ շահն ոչ կրկնակի է, որպէս զհինգ տասն եւ կամ զերկուսն չորս, այլ հարիւրապատիկ աստ յայսմ աշխարհի, ըստ անսուտ բանի Տեառն հրամանի, եւ յապագայն՝ զերկնից արքայութիւնն սեպհականեաց. գալով բազում աշխատութեամբ երկու անգամ փափաքանաւք ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, եւ զամենայն վաստակս իւր ետ փոխ ի ձեռս Քրիստոսի։ Եւ ի վերայ այսր ամենայնի բարի գործոց ստացաւ զսուրբ գիրքս յիշատակ անջինջ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, հաւրն իւրոյ Յովանիսին եւ մաւրն Սիրմայ Խաթունին, եւ եղբարց իւրոց Մարտիրոսին եւ Ասիլատանին, եւ քուերն իւր Ելխաթունին եւ Շնաւֆոր ապաշխարողին, որ եւ սա բարեմիտ գոլով՝ ընդ նմա եկն յԵրուսաղէմ եւ եղեւ մասնակից այսմ բարի գործոյս, զոր Տէր Աստուած ողորմեսցի սմ(ա)» (կը մնայ կիսատ)։ 4. Թղ. 59բ2. «Ով եղբարք, աղաչեմ ըզձեզ, յիշել յաղաւթս ձեր զբարի եւ հաւատարիմ աւետաւորն Գարիանէ, որ է յազգէն վրաց, զի այսաւոր, որ զսրբուհեաց ճառս գրեցի, մեզ մեծ ընդունելութիւն արար, բազում մեղր եւ փոխինդ առաքեաց մեզ կերակուր, զոր Տէր Աստուած փոխանակ այսմ մարմնական կերակրոյս՝ զհոգեւոր եւ զիմանալի կերակուրն պարգեւեսցէ նմա, եւ սրբոյն Մանուշեկի եւ Թէոդորայի՝ մասնակից եւ պսակակից արասցէ, եւ Քրիստոսի պսակողին սրբոց փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»։ 5. Ուշ դարու նոտր գրով շատ մը թուղթերու ստորին լուսանցքներուն վրայ կը կրկնուի սա բանաձեւը. «Ողորմի Քրիստոս Աստուած ստացողի ցքցքց Խոնայ Միրիճանին, եւ կողակցին Սառային, եւ ծնողացն Տօվրաշին, Մարիամին, եւ եղբարցն Դաւթին, Ֆռանկուլին, Գասպարին եւ կարդա6. Թղ. 562ա2. «Ես Մշու Սուրբ Կարապետո(յ) միայբան մահտեսի Յովսէփըս եկի թվ. ՌՃՂ ( = 1741) Յուլիսի ժդ.ին ( = 14) մեր գ..պետ պարոն Ըստեփան»։ 7. Թղ. 561բ. Ստորին լուսանցքին վրայ. «Այս (Յ)այսմայորքս թուխտն զՃժ2 ( = 616)
«Ստացաք յամի 1888, փոխանակութեամբ տպագրեալ գրոց մերոց, ի Տէր Յովհաննէս Գրիգորեան, ի Ռուսնուգ»։ Մատեանս է Յայսմաւուրք, որ հաւատարիմ կերպով կը հետեւի Գ. Յայսմաւուրքին (Ձեռ. 189)։ Ստորեւ կու տանք միայն գլխաւոր բաժանումները եւ Գ. Յայսմաւուրքէն ունեցած տարբերակները. 1. Թղ. 1ա. [«Նաւասարդի Ա. Տաւն է Յովհաննու կարապետին, զոր կարգեաց սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչ»]. Յորժամ սուրբն Գրիգոր»։ Առաջին թուղթը եղծուած ըլլալով՝ վնասուած է խորագիրը եւ բնագրէն Հատուած 2. Թղ. 10ա2. «Նաւաս. Է. Աւգոստ. ԺԷ. Վերստին տաւն է ննջման ամէնաւրհնեալ Աստուածածնին, յայլմէ պատմագրէ յաղագս փոխման Աստուածածնին. Սուրբ կոյսն Մարիամ Աստուածածին էր յԵրուսաղէմ եւ եկն հրեշտակ Տեառն եւ ասէ ցնա»։ - Վերջ թղ. 19բ1. «Եւ ասացեալ զամէնն աւրհնեցին զԱստուած եւ սփռեցան իւրաքանչիւր վիճակս իւրեանց»։ 3. Թղ. 54բ1, «Հոռի Ա. Սեպտ. Ժ. Վկ. սուրբ կուսանացն Մենիդորայ, Մետրադոյ եւ Մինոդորայ»։ 4. Թղ. 61ա1. «Հոռի Դ. Սեպտ. ԺԳ. Նաւակատիս է սրբոյ կաթողիկէ եկեղեցւոյ, սրբոյն Կիւրղի Երուսաղէմայ հայրապետին ասացեալ. Յաղագս սուրբ եւ կաթուղիկէ եկեղեցւոյ՝ մարթեւ պատշաճ էր բազում ինչ ասել»։ - Վերջ թղ. 62բ1. «Վասն որոյ զամենայն ջանս ջանացարուք զի այնմ կենաց հասանիցիմք»։ Թղ. 62բ2. «Երանելի դշխոյն Հեղինէ եգիտ զՔրիստոսի խաչն»։ Թղ. 62բ2. «Յայսմ աւուր վկ. սրբոցն Դիոդորեայ եւ Դիդիմայ. Սոքա էին քրիստոնեայք»։ Թուղթ ինկած ըլլալով՝ այս գրութիւնը կը մնայ կիսատ, իսկ 63ա1 կը սկսի «(Հոռի է. Սեպտ. ԺԶ) եւ ԽԹ. վկայիցն. Յամս Դիոկլիտանոսի ամպարիշտ» (հմմտ. Գ, Յայսմ. § 17)։ 5. Թղ. 78բ2. «Հոռի ԺԷ. Սեպտ. ԻԶ. Տաւն է ննջման Յովհաննու առաքելոյ եւ աստուածաբան աւետարանիչն Քրիստոսի. Յետ ննջման ամենասրբուհոյ»։ Թղ. 79բ2. «Հանգիստ սրբոյ Յովհաննու աստուածաբան աւետարանչին. էր ընդ եղբարս երանելին Յովհաննէս»։ 6. Թղ. 103ա2. «Սահմի Ա. եւ Հոկտ. Ժ. Տաւն է յղութեան Եղիսաբեթի եւ վկ. Եւլամբոսի եւ քեռ նորա Եւլամբուհա(յ) եւ Մարկոսի եւ Ստեփանոսի վկայի» (հմմտ. Գ. Յայսմ. § 28)։ 7. Թղ. 153ա2. «Տրէ Ա. եւ Նոյեմ. Թ. Վկ. սրբոյն Անդոնինոսի»։ 8. Թղ. 171ա1. «Տրէ Ժ. եւ Նոյեմ. ԺԸ. Յիշատակ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին եւ վկայաբ. սուրբ մարտիրոսացն Պղատոնի եւ Դեմետրի. Մարտիւրոսն Քրիստոսի սուրբն Պղատոն»։ Թղ. 171բ1. «Յայսմ աւուր կատարեցաւ սրով սուրբ վկայն Քրիստոսի Դեմետրիոս Ապագունացին...»։ 9. Թղ. 205ա2. «Տրէ ԻԷ. Դեկտ. Ե. Վկայաբ. սրբոյն Աթենադորոսի կրաւնաւորի» (հմմտ. Բ. Յայսմ. § 339)։ 10. Թղ. 230ա1. «Քաղոց Ժ. Դեկտ. ԺԸ. Տաւն տեսլեան սրբոյն Գրիգորի Հայոց Մեծաց Լուսաւորչին եւ վկայաբանութիւն Պրոմոսի, Արէսի եւ Եղիայի. այսաւր ձմեռնամուտ է. Սոքա էին ազգաւ եգիպտացիք»։ Թղ. 320բ1. «Յայսմ աւուր սրբոյն Բագոսի տաւն է. Սուրբ մարտիրոսն Քրիստոսի»։ 11. Թղ. 231ա2. «Քաղոց ԺԱ. Դեկտ. ԺԹ. Վկայիցն Քրիստոսի սուրբ քահանայիցն Եւգինոսի եւ Մարկոսի Մակարիոսի. Սուրբ վկայքս Քրիստոսի»։ Թղ. 232ա1. «Ի յայսմ աւուր կատարեցաւ սրով... Տիմոթէոս սարկաւագն...»։ 12. Թղ. 230բ2. «Քաղոց ԺԸ. Դեկտ. ԻԶ. Յիշատակ է ամենասրբուհոյ եւ միշտ կուսին Մարիամու Աստուածածնի եւ տաւն Ստեփաննոսի նախավկային. Նախավկայն Քրիստոսի սուրբն Ստեփաննոս»։ Թղ. 239բ2. «Եւ յայսմ աւուր վկայաբանութիւն Թէպոմպէ եպ.ին։ Կիրակի է աւր յետ ծննդեան Տեառն տաւն է Դաւթի աստուածահաւրն, եւ Յովսեփայ՝ որ այրն անուանեցաւ սրբոյ կուսին Մարիամու եւ Յակովբայ առաքելոյ եղբաւր Տեառն»։ 13. Թղ. 244ա2. «Քաղոց ԻԱ. Դեկտ. ԻԹ Վկայ. Ինդոսի եւ Դոմնայի եւ Թումասու Ընկլուզաց եպ. ի. Դոմնայ քրմուհի էր»։ 14. Թղ. 259ա2. «Քաղոց Լ. Յունուար Է. Վերստին տաւն է Ծննդեան Քրիստոսի եւ Յիշատակ Յովհաննու Մկրտչին եւ Ստեփանոսի նախավկային. Յերկրորդում աւուր ծննդեանն եւ Յայտնութեանն»։ Թղ. 259բ2. «Սրբոյն Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչին ասացեալ ի վարդապետական ճառէն. Արդ առաքեաց Աստուած զՀոգին 15. Թղ. 260բ2. «Արաց Ա. Յունվար Ը. Վերստին տաւն է Աստուածայայտնութեանն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։ Երանելոյն սրբոյն Պետրոսի Սիւնեաց եպ.ի ասացեալ ի Ծնունդն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ սուրբ կոյսն Մարիամ. Սի՛ ոք իշխեսցէ ծնեալն ի սրբոյ կուսէն»։ Թղ. 262բ2. «Յայսմ աւուր... Թէոփիլոսի... Սայ էր ի Լիբիոյ»։ 16. Թղ. 263բ2. «Արաց Գ. Յունուար Ժ... Գրիգորի Նիսացւոց»։ Թղ. 264ա2. «Եւ յայսմ աւուր հանգեաւ ի Քրիստոս մեծ վարդապետն Հայոց սուրբն Գէորգ, բարին եւ հեզն...»։ 17. Թղ. 328ա1. «Մեհեկի ԺԸ. Փետը. ԻԴ. Գիւտ գլխոյն Յովհաննու Մկրտչին Քրիստոսի. Երկու կրաւնաւորք յարեւելից»։ 18. Թղ. 372բ2. «Արեգ ԻԳ. Մարտ ԼԱ. Վկայ, Դաւթի Դվնեցւոյն. Սուրբ վկայն Քրիստոսի Դաւիթ»։ Թղ. 273ա2. «Յայսմ աւուր վկ. սրբոյն Յակովբայ քհ. ին եւ Ազա սրկ.ին եւ Ղուկեայ եւ Մովկիմոնի դպրին. Այս Քրիստոսի վկայԹղ. 373բ2. «Յայսմ աւուր վկ. սրբոյն Ղուկիոսի. Քրիստոսի վկայն Ղուկիոս»։ 19. Թղ. 398ա1. «Ահկի ԺԴ. Ապրիլ ԻԱ... Սիմոնի Նախանձայուզի. Աստուածատեսն Սիմէոն աշակերտ»։ 20. Թղ. 420բ1, «Ահկի ԻԹ, Մայիս Զ. Յիշատակ է Յոբայ արդարոյն եւ Ակակիոսի» (հմմտ. Բ. Յայսմ. § 126)։ 21. Թղ. 442ա2, «Ահկի Լ. Մայիս Է. Տաւն է Երեւման Խաչին. Ի ժամանակս արքային Կոստանդեայ»՝ Թղ. 442բ1. «Յայսմ աւուր վկայ. Թովմասու սուրբ եպ.ին Ընկլուզաց. Երանելի Թովմաս աստուածային»։ 22. Թղ. 435ա2. «Մարերի Թ. Մայիս ԺԶ, Յիշ. Զաքարիայ մարգարէի. (հմմտ. Բ. Յայսմ. § 136)։ 23. Թղ. 448բ1. «Մարերի ԻԱ, Մայիս ԻԸ. Վկայ. սրբոյն Դիդիմեայ եւ սրբուհոյն Թէոդորայ. Յաւուրս Դիոկլետիանոսի անաւ24. Թղ. 449ա1. «Մարերի ԻԲ. Մայիս ԻԹ. Եղեւ ժողովն առաջին ի նիկիա(յ)»։ Թղ. 449ա2. «Յայսմ աւուր վկայաբ. սրբուհոյն Եղիկոնիդայ. Աղախինն ՔրիստոԴիտելի է որ թղ. 486-487ի միջանկեալ հատուածը [Մարգաց ԻԴ (Յունիս Լ) - Հրոտից ժԴ (Յուլիս 20)) փոխադրուած է թղ. 521էն ետք (522-555)։ 25. Թղ. 519բ1. «Աւելեացն Ե. Աւգոստ. ժ. Վկայ. սրբոյն Անտոնիոսի. Քրիստոսի վկայն Անտոնիոս»։ Թղ. 520ա1. «Յայսմ աւուր Մարկիլիոսի քհ.ի. Յորժամ կռապաշտքն հալածէին»։ 26. Թղ. 521ա2. «Ի մեծի աւուր Պայծառակերպութեան Քրիստոսի... Եփրեմի խորին ասորոց ասացեալ. Յերկրէ հունձք եւ ուրախութիւն»։ 27. Թղ. 554բ1. «Հրոտից ԺԴ. Յուլիս Ի. Վերացումն Եղիայի մարգարէին հրեղէն կառաւք յերկինս. Եւ ասէ Եղիա ցժողովուրդն»։ Թղ. 55բ1. «Յաղագս Եղիայի մարգարէին թէ ուստի էր կամ յորմէ ցեղէ. Եղիայ Թեզբացի էր ի ցեղէն»։ Այս գրութիւնը կը մնայ կիսատ (տե՛ս վերեւ § 24 ծանօթութիւնը), եւ ապա կը շարունակէ թղ. 556-560, որոնք հաւանաբար ուրիշ Յայսմաւորի կը պատկանին, ու թղ. 558բ1 ունի «Պատմութիւն վարուց երանելոյն Եփրեմի. Եւ արդ յուսացեալ ի զաւրութիւն», որ այս մեր Յայսմաւուրքը իր բնագրին մէջ ունէր՝ իր տեղին (Արաց ԻԱ. Յունուար Իէ)։