15081028ՌՃԼԷ-Ը 1688-9։
բոլորգիր։
Ա-ԼԳx12 (Ա՝ 11, Է, ԼԱ՝ 10, ԼԳ՝ 9)։
թուղթ։
դրոշմազարդ շագանակագոյն կաշի, միջուկը տախտակ, դռնակով. կորսուած են երեք փականքները. աստառն է կարմիր կապոյտ գծաւոր ծաղկեայ տպածոյ լաթ։
բաւարար. ստորին լուսանցքը ջուրի հանդիպած ըլլալով՝ ստէպ կպած են իրարու եւ թուղթերը բռնի բաժնուած են իրարմէ։
Գրիգոր։
բազմաթիւ, կարմիր եւ կապոյտ, թոչնագիր, ձկնագիր, գազանագիր. իսկ թղ. 2ա՝ բազմագոյն հրեշտակագիր։
խորագրի կարմիրէն տարբեր՝ մութ կարմիր թանաքով։
բազմաթիւ, կարմիր եւ կապոյտ գոյներով. որոնցմէ դուրս կան նաեւ այլ բազմաթիւ զարդեր, գազաններ, կենդանիներ կամ թռչուններ, սեւ գրիչով, որոնց վրայ գրուած են խորագրեր։
թղ. 1ա. բազմագոյն եւ յոյժ գեղեցիկ կերպով կը ներկայացնէ Ս. Գրիգոր Աստուածաբան, բազմած գահին վրայ, աջով բռնած է հովուական գաւազան, ձախը երկարած դէպի աշակերտը՝ որ ծնրադիր է իր դիմաց, ձեռքերուն մէջ ունենալով բաց գիրքը. նկարին վերեւ կեդրոնը՝ Ս. Երրորդութիւն՝ որ թագով կը պսակէ Աստուածածին. նկարին եզերքը գրուած է երկաթագիր. «Սուրբն Գրիգոր Աստուածաբան եւ հոմանուն նորին ծառայ ստացաւղ սուրբ գրոյս, որդի պարոն Աղափիրէ, ամենայն արեանառու մերձաւորաց իւրոց. ամէն։ Թվ. ՌՃԼ եւ Է (1688)»։
թղ. 2ա, բազմագոյն, Լուսանցազարդն ու Ձարդագիրը միասին՝ Կիլիկեան մանրանկարի տպաւորութիւն կը թողուն, շատ գեղեցիկ համադրութեամբ։
թղ. 148բ, կարմիր եւ կապոյտ գոյներով։
կարմիր թանաքով։
թղ. 368բ-369ա, 386ա-388բ։
Բնագրին գրչութեամբ. 1. Թղ. 384բ. «Արդ, գրեցաւ հոգիաշունչ մատեանս որ կոչի Առ որս, արտադրեալ երանելոյն հօրն սրբոյն Գրիգորի Աստուածաբանին, ընդդէմ հերձուածոցն Արիոսի, Սաբէլի, Եւնոմիոսի, Մակեդոնի եւ նմանեաց նոցին. ընդ նմին գոլով եւ զսուրբ գիրս Պարապմանց, արարեալ սրբոյ Կիւրղի հայրապետին Աղեքսանդրու ընդդէմ պղծոյն Նեստորի մարդադաւան հայհոյչի եւ համախոյից նորին Թէոդորիտեայ, Լեւոնի հռոմայեցոյ եւ Փլաբիանոսի, որք զկնի հետեւեցան նմին, վասն որոյ եւ առին նզովս նորին։ «Ի թագաւորութեան պարսից թուրքմանաց Շահ Սուլէհմանին եւ ի հայրապետութեան տեառն Եղիազարու կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց, յերկրիս Պարսկաստանի, ի մայրաքաղաքիս Շօշայ, որ այժմ արտաձայնի իսպահան, ընդ հովանեաւ սրբոյ Յոհաննու Կարապետի, որ ի նորաշէն, ձեռամբ Արիստակէս քահանայի։ Ի թուականութեանս հայկականի հազարերորդի հարիւրերորդի Լ եւ ( (1689) ամի, յորում ժամանակի էր կրկին ընծիւղեալ դառն եւ դաժան փաղանկն աղթարմայութեան երկաբնակաց սուտակասպասից, տանէ ի տուն սպրդողաց, ի քաղաքագեօղս Ջուղա, զոր եւ ի մերոց ոմանց սուտանուն վարդապետաց, քահանայից եւ սուտանուն քրիստոնեայց թուլամորթից, յողդողդաց թերահաւատից, պղծասիրաց եւ որովայնամոլից խոտորեցան ի նոյն պիղծ աղանդ եւ առնեն նոր(ա)ձեւութիւնս եւ այլաձեւութիւնս եւ եպերեն արհամարհելով զնախնիսն մեր, որոց Տէր լիցի վրէժխնդիր։ «Բայց ի սոյնում ժամանակի ոմն բարեպաշտ եւ քրիստոսասէր, ուղղադաւան եւ ճշմարտախոհ, բարեբարոյ եւ հեզահոգի, երկիւղած յԱստուծոյ եւ ամօթխած ի մարդկանէ, ուսումնասէր եւ բարեմիտ, քաջատոհմիկ եւ ազատազարմ, իբրեւ զվարթ ծաղկեալ հաւատով եւ գործով, յայսմ սաստկասառոյց ամանակի Գրիգոր անուն, որ մակագրեալ կոչի արթուն, ստացաւ զսուրբ գիրս ի հալալ ընչից իւրոց եւ արդեանց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց բարեպաշտից եւ աստուածասիրաց, հօրն իւրոյ Պըն. Աղափիրէ եւ Սօլթանփուռին, հանգուցելոց ի Քրիստոս, եւ եղբարցն իւրոց խոհականաց եւ բարեսիրաց իշխանաշուք Պըն. Ստեփաննոսի, Պրն. Յոհաննիսին եւ Պրն. Միրզաջանին. եւ քեռն Սափորին, զորս Տէր Աստուած ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ եւ անսասան ի կըրկնակի ներհակաց, հանդերձ որդովդ եւ դըստերբք, եւ զհանգուցեալ ի Քրիստոս եղբօրն Մարտիրոսին եւ քերցն Խանփարէ եւ Սարալուէ, եւ կողակցին իւրոյ գնացելոյ առ Տէր Թահուհէ եւ միւս կենակցին Մարամ տատիկին, եւ դստերացն՝ Զլեխանին եւ Ազատխանին, եւ հանգուցեալ դստերն Մէրմէր խանումին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, կենդանեաց եւ ննջեցելոց մասն բարեաց եղիցի ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է օրհնեալ ընդ Հօր ամենակալի եւ ընդ Հոգւոյն ճշմարտի, յաւիտեանս. ամէն։ «Դարձեալ յիշել ի Քրիստոս աղաչեմ զՊարոն Գրիգորն եւ զաւագ եղբայրն իւր զՊրն. Ստեփանն, եւ զորդիս նորին դեռաբուսիկ եւ նորաբողբոջ զՄիրզաբէկն, զՍարատն եւ զՅոհաննէսն, եւ զդուստրն զՄէրխաթունն եւ զհանգուցեալ դուստրն զՂադամզառի, որ ի տիս մանկական հասակի փոխի առ Տէր, որում Տէր Յիսուս փոխանակ աստի զրկանացս անդ ողորմեսցի։ «Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՊըն. Գրիգորն եւ զեղբայրն իւր զՊըն. Յոհաննէսն, եւ զդուստրն իւր զԹաջլու խանումն, զոր եւ անփորձ պահեսցէ Տէր Աստուած. եւ զվախճանեալ դուստրն Թեկղի։ «Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՊըն. Գրիգորն եւ զհօրէ պապն զխօջայ Միրզաբէկի եւ զհանիկն զԽանզատէն. նաեւ ի մօրէն պապն զՅովհանն եւ զհանիկն զՋավարթն եւ ամենայն վերոյ գրեցելոց եւ արեան մերձաւորացն, եղիցի ի սմա մասն բարեաց յառատաձիր պարգեւողէն եւ ի բարերարէն յամենեցունց փրկչէն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանըս. ամէն։ Հայր մեր որ յերկինս»։ 2. Թղ. 89ա. «Փցուն գրչիս ինչ բան ասեմ, Կամ հարկ դնեմ թէ յիշեցէք, Միայն ի ձեզ եմ ապաստան, Ջողորմութիւն ձրի շնորհէք։ Նա որ առատն է պարգեւօք, Ձեզ պարգեւէ զոր ինչ խնդրէք, Ջփափաք սրտիս ձեր կատարէ, Որպէս դուք զմերս կատարէք»։ 3. Թղ. 145բ. «Փառք...։ Որ ետ կարողութիւն իմոյ տկար եւ տարտամ անձինս հասանել խաղաղութեամբ յաւարտ հոգելից եւ աստուածային գանձիս Առ որսիս որ յորդառատ շնորհիւ եւ աստուածային լցեալ հոգովն Աստուածաբանն Գրիգորիոս արարեալ աստուածաբանութիւն եւ ուղղափառ դաւանութիւն եւ ընդդիմադրութիւն ընդդէմ հերետիկոսացն, ընդդէմ Նոմիոսի եւ Ատիկոսի, ընդդէմ Արիոսի եւ Մակեդոնի եւ այլ ամենայն համախոհացն նոցա։ Եւ ճշմարիտ եւ հաստատուն դաւանութիւն է մերոյ հայաստանեայց եկեղեցոյս, եւ ամրացեալ կայ մեր եկեղեցի ի վերայ սորին դաւանութեան։ Որ եւ իմ՝ Գրիգորիս, տեսեալ զսա եւ ցանկացող եղէ աստուածային գանձիս, այլ ջերմեռանդ սիրով եւ բորբոքեալ հոգով եւ յօժարեալ կամօք յԱստուած ապաւինելով գնեցի զսա յիշատակ հոգոյ իմոյ եւ հօրն իմոյ Աղափիրէ եւ մօրն իմոյ Սօլթանփուռին, այլ եւ եղբարցս իմոց Ստեփաննոս, Ոհաննէս, Միրզաջան։ Զոր աղաչեմք զՔրիստոս որ ի սոյն պահեսցէ զեղբարքն իմ մինչ ի խորին ծերութիւն. ամէն։ Եւ ամենայն երախտաւորացն մերոց, որք հոգեւոր եւ որք մարմնաւոր, որք սիրելի են մեզ, յիշեցէք եւ Աստուած զձեզ յիշէ իւր (արքայութեան)։ «Աղաչեմ զձեզ՝ սրբասնեալ հարք իմ եւ եղբարք, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով կամ պատահմամբ դիպելով, յիշեցէք սրտի մտօք վերոյ գրեալ Գրիգորն, զերջանիկ վարդապետս զԱղեքսանդր մշտաքարոզ, յիշեցէք (երկու տող դատարկ)։ «Եւ ինձ եղկելոյս Արիստակէս քահանայ գրչակս, եւ մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ, զի այլ բարութիւն յիշատակ չունիմ, միայն ի Քրիստոս եմ ապաւինեալ եւ ի ձեր սուրբ աղօթսն։ Եւ Աստուած զձեզ յիշէ առաջի ահաւոր ատենին ասելով. Եկայք աւրհնեալք Հօր իմոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս. ամէն։ Գրեցաւ գիրս ի թվիս ՌՃԼԷ (1688)»։
«Առաքեաց Վ. Հ. Մինաս Վրդ.ն մեր Բժշկեան, ի Ղարասուէ. եհաս առ մեզ յամի 1838, ի Մարտի»։ Մատեանս կը բովանդակէ Գրիգոր Աստուածաբանի «Առ որս» ճառերը, եւ Կիւրեղ Ազեքսանդրացիի Գիրք Պարապմանցը, որոնց նմանները նախապէս տեսած ըլլալով (հմմտ. Ձեռ. թիւ 449, §§ 1-15, Ձեռ. թիւ 448, §§ 248). կու տանք միայն խորագիրները, 1. Թղ. 1ա. «Այս ինչ է ի գիրս այս, որ կոչի Առ որս Աստուածաբան Գրիգորի հայրապետին. Նախ ընդդէմ Նոմիոսի...» (ԱժԴ) ցանկ։ Թղ. 2ա. «Ա. Գրիգորի Աստուածաբանի Ազազացոյ Առ Եւնոմիացիսն. Առ որս բանիւ են պաճուճեալ»։ Թղ. 7բ. «Բ. Նորին Յաղագս հաւատոյ»։ Թղ. 13բ. «Գ. Նորին Յաղագս որդւոյ, բան առաջին»։ Թղ. 25բ. «Դ. Առ այնոսիկ որ ասեն թէ Հայր մեծ է քան զՈրդի»։ Թղ. 36բ. «Ե. Նորին Յաղագս Որդւոյ. Բան երկրորդ»։ Թղ. 48ա. «Զ. Նորին Յաղագս սրբոյ ՀոԹղ. 62բ. «Է. Նորին Յաղագս աստուածաբանութեան»։ Թղ. 80բ. «Ը. Նորին Յաղագս առ Արիանոսէ բանս»։ Թղ. 89ա. «Թ. Առ Կղեդոնիոս. Առաջին»։ Թղ. 94բ. «Ժ. Առ Կղիդոնիոս. Երկրորդ»։ Թղ. 97բ. «ԺԱ. Առ Կղեդոնիոս նորին, ի մարգարէական ի բանն, Որովայն իմ, որովայն իմ ցաւէ»։ Թղ. 103բ. «ԺԲ. Յաղագս բարեկարգութեան ի խօսս»։ Թղ. 119բ. «ԺԳ. Խաղաղականս միաբանութիւն միայնացելոյն յետ լռութեան»։ Թղ. 130բ. «ԺԻ. Խաղաղական երկրորդ»։ Թղ. 137ա. «ԺԵ. Խաղաղական երրորդ»։ - Վերջ թղ. 145բ։ 2. Թղ. 146բ. «Գիրք Պարապմանց սրբոյն Կիւրղի վասն մարդանալոյ միածնին, եւ այս ինչ կայ ի սմա» ցանկ։ Թղ. 147բ. «Տեսէք եղբարք՝ որք ընթեռնուք զսուրբ գիրս Պարապմանց...»։ Թղ. 148բ. «Քրիստոսդ անուն ոչ սահմանի զօրութիւն ունի եւ ոչ զուրուք էութիւն»։ Թղ. 188ա. «ԻԹ. Տեառն սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրացոյ Առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոսիոս, յաղագս տօնի սրբոյ զատկին. Ասէ ուրեմն սրբազանն»։ Թղ. 192ա. «Լ. Երանելոյն Տեառն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրի Առ բարեպաշտ թագուհին Եւդոկիա՝ կին Թէոդոսի բարեպաշտ թագաւորի. Որոց զաստուածային»։ Թղ. 203ա. «ԼԱ. Վասն հնազանդութեանն Քրիստոսի...»։ Թղ. 226ա. «Նորին սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսի Աղեքսանդրի Առ քորս ուղղափառ թագաւորին Թէոդոսի, Արկադեայ եւ Մարինա(յ). Պարկեշտաբանութիւն տիեզեԹղ. 234ա. «Լէ. Սրբոյն Կիւրղի Եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի Առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոս, յաղագս ուղղափառ հաւատոյ որ ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. Որ ի Թղ. 263ա. «ԼԸ. Նորին սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի աղերսական գրեալ յԱղեքսանդրէ առ բարեպաշտ թագաւորն Թէոդոս ի յետ դառնալոյն ի սուրբ ժողովոյն որ յԵփեսոս. Աստուածայինն եւ անմահ»։ Թղ. 271բ. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետին Աղեքսանդրի՝ Թէ մի է Քրիստոս, զոր խնդրեաց Երեմիաս ընդդէմ Նեստորի. Ոմանց սրբազանից»։ Թղ. 320ա. «Խ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի Առ Սեկունդոս եպիսկոպոս Թէոկերտեայ քաղաքի, Սուրացոց գաւառի. Ընթերցա(յ) զթուղթս»։ Թղ. 324բ. «ԽԱ. Նորին Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի Առ Սեկունդոս, թուղթ երկրորդ. Յայտնի կացուցանէ»։ Թղ. 328ա. «ԽԲ. Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի Առ Ակակիոս Մելիտինեայ եպիսկոպոս, յորժամ զեկոյց նմա թէ զիարդ գրեաց առ յարեւելեայսն. Մեծութիւն եղբարց»։ Թղ. 336բ. «Սրբոյն Կիւրղի եպիսկոպոսապետի Աղեքսանդրի, Պատասխանի թղթոյն առ Յովհաննէս եպիսկոպոս Անտիոքու մեծի, քանզի կամէր շահել զնա, զի զՆեստորին խորհէր Յովհաննէս ի յորդորումն. Սուրբ եւ սիրելի եղբօր»։ Թղ. 340ա. «ԽԳ. Սիրելեաց եւ փափագելեաց Անաստասու եւ Մարտիանեա, Յովհաննու եւ այլոց ուղղափառ հարց միայնակեցաց եւ որոց ընդ ձեզ միայնական ճգնին վարս հաւատով Աստուծոյ սերտացելոց, Կիւրղի եպ.ի խնդալ ի Տէր. Ջուսումնասիրութիւն եւ ջանասիրութիւնդ»։ Թղ. 342բ. «Մեկնութիւն սուրբ հաւատոյն որ ընդհանրական եկեղեցիս միշտ ասի, զոր կարգեցին սուրբ հարքն ի Նիկիացւոց ժողովն. Հաւատամք ի մի Աստուած»։ Թղ. 352ա. «Սրբոյն Թէոդոսի եպիսկոպոսի Անկիւրեայ, Խօսք յաւուր Ծննդեան փրկչին մերոյ եւ Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի, յոր ի կուսէն ծնաւ, եւ եթէ Աստուած է ծնեալն, մարդ եղեալ սքանչելեօք եւ ոչ փոխադրութեամբ, եւ եթէ մի եւ նոյն է եւ այն եւ այս ասացեալ եւ ոչ խորհրդով անջատեալ. Պայծառ եւ հրաշափառ»։ Թղ. 361բ. «Նորին Թէոդոսի եպիսկոպոսի խօսք երկրորդ ի Յայտնութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ի քննութիւն դիմողաց, յորում թէ մի Աստուած Տէր Յիսուս. Պայծառ է մերձակայ»։ - Վերջ թղ. 368ա. «հրովարտակ թագաւորին ապականեալ, որպէս զբան թագաւորին» կը թողու կիսատ, եւ յաջորդող դատարկ թուղթերուն ստորին լուսանցքին վրայ կը գրէ. «Սրինակէն թուղթ մի պակաս էր»։ Թղ. 369բ. «Սրբոյն Կիպրիանոսի եպ.ի Ափրիկեցւոյ Քարտա քաղաքի, գիտողի եւ վկայի, յորմէ եւ յաղագս ողորմածութեան ճառէն. Բազումք եւ մեծամեծք»։ Կը հետեւին այլ սուրբ հայրերու վկայութիւնք։ Թղ. 371բ. «Երանելոյն Կիւրղի եպ.ի Աղեքսանդրի Խօսք ի սուրբ Աստուածածինն ասացեալ ի ժողովն Եփեսոսի, ընդդէմ չարափառին Նեստորի. Պայծառ է մեզ բանս»։ Թղ. 378բ. «Թուղթ Կիւրղի եպիսկոպոսապետի առ Նեստոր, զի տայր նմա տեղի ապաշխարութեան, յառաջ քան զմերժելն նորա յեպիսկոպոսութենէն, զի չեւ եւս էր լեալ սուրբ սիւնհոդոսն, որ կամօք Աստուծոյ ժողովեցան յԵփեսոս. Թուղ(թ) Կիւրղի առ Նեստոր. Առ սուրբ եւ աստուածապաշտ եւ պաշտօնակից մեր նեստոր»։ - Վերջ թղ. 384ա։